Jak ryby w wodzie. Kultura terapii i jej krytycy
Abstrakt
Jeśli terapeutyczność jest horyzontem kulturowym współczesności, ideologiczną podszewką neoliberalizmu, to obecny kryzys wymaga wyjścia poza ten horyzont. Tekst poddaje refleksji historyczny i polityczny wymiar terapeutycznej dominanty współczesnej kultury. Pierwsza część omawia towarzyszącą kulturze terapeutycznej wizję podmiotowości, ekspansję psychologii jako modelu poznawczego oraz orientacje polityczne krytyki kultury terapii. Część druga dotyczy XIX-w. źródeł kultury terapeutycznej i jej późniejszych przemian. Trzecia przedstawia uwikłanie kultury terapeutycznej w paradygmat neoliberalny, responsybilizację podmiotu, patologizację biedy i prywatyzację stresu. W zakończeniu przywołano postawy, jakie wobec krytycznej refleksji nad kulturą terapeutyczną przyjmują sami terapeuci.
Słowa kluczowe
kultura terapii; autentyczność; kontrkultura; neoliberalizm
Bibliografia
Brown, Wendy. Undoing the Demos. Neoliberalism’s Stealth Revolution. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2015.
Cabanas, Edgar, Eva Illouz. Manufacturing Happy Citizens. How the Science and Industry of Happiness Control our Lives. London: Polity, 2019.
Cushman, Philip. Constructing the Self, Constructing America: A Cultural History of Psychotherapy. Cambridge, MA: Da Capo Press, 1996.
Dlaczego psychoterapeuci odrzucają projekt rozporządzenia dotyczącego specjalizacji?, Polska Rada Psychoterapii, 25.11.2022. https://prp.org.pl/dlaczego-psychoterapeuci-odrzucaja-projekt-rozporzadzenia-dotyczacego-specjalizacji/ (5.12.2022).
Duclow, Donald F. “William James, Mind-Cure, and the Religion of Healthy-Mindednes”. Journal of Religion and Health 41, 1 (2002), 45–56.
Ehrenreich, Barbara. Bright-Sided: How Positive Thinking Is Undermining America. New York: Picador, 2010.
Fisher, Mark. Realizm kapitalistyczny, przeł. Andrzej Karalus. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 2020.
Fisher, Mark. “Why Mental Health Is a Political Issue”. The Guardian (16.06.2012). https://www.theguardian.com/commentisfree/2012/jul/16/mental-health-political-issue (5.12.2022).
Foucault, Michel. “Techniki siebie”. W: Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, 247–275. Warszawa–Wrocław: PWN, 2000.
Foucault, Michel. Narodziny biopolityki. Wykłady w College de France 1978–1979, przeł. Michał Herer. Warszawa: PWN, 2011.
Foster, Roger. “The Therapeutic Spirit of Neoliberalism”. Political Theory 44, 1 (2016), 82–105.
Furedi, Frank. Therapy Culture: Cultivating Vulnerability in an Uncertain Age. London: Routledge, 2004.
Greenwald Smith, Rachel. Affect and American Literature in the Age of Neoliberalism. Cambridge, MA: Cambridge University Press, 2015.
Halawa, Mateusz, Agata Dembek. “Praca ‘ja’. Rozmowa z Evą Illouz”. Kultura Współczesna 3, 74 (2012), 11–17.
Han, Byung-Chul. The Disappearance of Rituals. A Topology of the Present. Medford MA: Polity, 2020.
Hochschild, Arlie Russel. The Outsourced Self. What Happens When We Pay Others to Live Our Lives for Us. New York: Picador, 2012.
Illouz, Eva. Uczucia w dobie kapitalizmu, przeł. Zygmunt Simbierowicz. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2010.
Jacyno, Małgorzata. Kultura indywidualizmu. Warszawa: PWN, 2007.
Józefik, Barbara. “Psychoterapia jako dyskurs kulturowy”. Psychiatria Polska” XLV, 5 (2011), 737–748.
Lasch, Christopher. Kultura narcyzmu. Amerykańskie życie w czasach malejących oczekiwań, przeł. Grzegorz Ptaszek, Aleksander Skrzypek. Warszawa: Sedno, 2015.
Leder, Andrzej. “Psychoterapia i upadek autorytetów”. Krytyka Polityczna (22.12.2022). https://krytykapolityczna.pl/kraj/psychoterapia-i-upadek-autorytetow/ (2.01.2023)
Madsen, Ole Jacob. The Therapeutic Turn. How Psychology Altered Western Culture. London: Routledge, 2014.
McGee, Micki, Self-Help Inc.: Makeover Culture in American Life. Oxford: Oxford University Press, 2005.
Mokrzan, Michał. Klasa, kapitał icoaching wdobie późnego kapitalizmu. Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 2019.
Rapping, Elayne. The Culture of Recovery: Making Sense of the Self-Help Movement in Women’s Lives. Boston: Beacon Press, 1995.
Rak, Julie. Boom! Manufacturing Memoir for the Popular Market. Waterloo, OT: Wilfrid Laurier University Press, 2013.
Rieff, Philip. The Triumph of the Therapeutic: Uses of Faith after Freud. Chicago: University of Chicago Press, 1966.
Rose, Nikolas. Governing the Soul: The Shaping of the Private Self. Londyn: Routledge, 1989.
Rossinow, Doug. The Politics of Authenticity: Liberalism, Christianity, and the New Left in America. New York: Columbia University Press, 1998.
Sadura, Przemysław, Sławomir Sierakowski. Polacy za Ukrainą, ale przeciw Ukraińcom. Raport z badań socjologicznych. Warszawa: Krytyka Polityczna, 2022.
Sennett, Richard. Upadek człowieka publicznego, przeł. Hanna Jankowska. Warszawa: Muza, 2009.
Tarkowska, Elżbieta. Subiektywny wymiar ubóstwa. W: Hieronim E. Kubiak, red., Polska bieda w świetle Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym, 120–138. Kraków: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2012.
Wallace, David Foster. This Is Water: Some Thoughts, Delivered on a Significant Occasion, about Living a Compassionate Life. New York: Little Brown and Company, 2009.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-0468-0376
Agnieszka Graff, dr hab. – kulturoznawczyni, profesorka w Ośrodku Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentka Amherst College, Oxfordu i Szkoły Nauk Społecznych przy IfiS PAN. Badaczka gender i nacjonalizmu w dyskursie publicznym, historii feminizmu i antyfeminizmu. Publikowała w takich czasopismach jak: Public Culture, Signs, East European Politics and Societies, Feminist Studies, Journal of Modern European History, Czas Kultury i Teksty Drugie. Jej książki eseistyczne to: Świat bez kobiet (2001, 2021), Rykoszetem (2008), Magma (2010), Matka feministka (2014). Ostatnio wydała wspólnie z Elżbietą Korolczuk monografię o ruchu antygenderowym pt.: Kto się boi gender? Prawica, populizm i feministyczne strategie oporu (Krytyka Polityczna, 2022, wersja angielska Routledge, 2021).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
