Co dzwoni nam w uszach? Od ciszy Cage’a do krzyku Schönberga i z powrotem
Abstrakt
John Cage w absolutnej ciszy komory bezechowej usłyszał ponoć dźwięki swego ciała i choć interpretacja ta poddawana jest w wątpliwość, można z jego doświadczenia wyciągnąć niekoniecznie empiryczną lekcję, że pole słyszalnego dla podmiotu ustanawiane jest przez nadmiar, który materializuje się w halucynacyjnym dźwięku. W Erwartung Arnolda Schönberga mamy do czynienia z odwrotnego rodzaju nadmiarem: z sekundą krzyku tak pełną, że na jej podtrzymanie przez pół godziny (czas trwania utworu) kompozytor potrzebuje całej swej inwencji. Krzyk ten jest formalnie bezkształtną permanentną teraźniejszością, rozrywającą narrację i materializującą się jako jej zerwania, a zatem lokującą się po stronie (nieempirycznej) ciszy. Zatem ponieważ pole słyszalnego jest dla podmiotu rozszczepione, „po stronie ciszy” cisza nie istnieje – to tylko rożnego rodzaju dźwięki, nawet halucynacyjne. Do „absolutnej” ciszy możemy dotrzeć jedynie próbując zająć miejsce paradoksalnego obiektu, który nas rozszczepia – poprzez taki rodzaj nadmiaru zmieniającego się jak w kalejdoskopie, a zarazem formalnie bezkształtnego dźwięku, który paradoksalnie osiągnie złożony stan bezruchu. W czystej teraźniejszości obiektu, gdzie zostaje zniesiona różnica między podmiotem (świadomością) a przedmiotem (dźwiękiem), zewnętrzne reguły organizacyjne (instynkt, rozum) przestają obowiązywać i podmiot, który jest rozdźwiękiem, staje się swą własną przyczyną.
Słowa kluczowe
cisza; absolut; atonalność; podmiot; pęknięcie
Bibliografia
Adorno, Theodor W. Filozofia nowej muzyki. Przeł. Fryderyka Wayda. PIW. Warszawa 1974.
Attali Jacques. Bruits. Essai sur l'économie politique de la musique. Fayard. Paris 1977.
Brown, Julie. Schoenberg and Redemption. Cambridge University Press. Cambridge 2014.
Butler, Christopher. Early Modernism: Literature, Music and Painting in Europe 1900-1916. Oxford University Press. Oxford 1994.
Cage, John. A Year from Monday. Wesleyan University Press. Middletown, CT 1969.
---. Silence. Wesleyan University Press. Middletown, CT 1973.
Derrida, Jacques. O gramatologii. Przeł. Bogdan Banasiak. Wydawnictwo KR. Warszawa 1999.
Dolar, Mladen. The Object Voice. W: Gaze and Voice as Love Objects. Red. Renata Salecl i Slavoj Žižek. Duke University Press. Durham 1996.
Gann, Kyle. No Such Thing as Silence: John Cage’s 4’33”. Yale University Press. New Haven 2010.
Goldberg, Jeff. John Cage Interview. „Soho Weekly News”, September 12, 1974.
Hahl-Koch, Jelena, red. Arnold Schoenberg/Wassily Kandinsky: Letters, Pictures and Documents. Faber and Faber. London 1984.
Lyotard, Jean-François. Postmodernizm dla dzieci. Korespondencja 1982-1985. Przeł. Jacek Migasiński. Fundacja Aletheia. Warszawa 1998
MacDonald, Malcolm. Schoenberg. Oxford University Press. Oxford 2008.
Payne, Anthony. Schoenberg. Oxford University Press. Oxford 1968.
Schönberg, Arnold. Probleme ders Kunstunterrichts. „Musikalisches Taschenbuch“, II, Wien 1911.
---, Style and Idea. Red. Leonard Stein. University of California Press. Los Angeles 1984.
Shawn, Allen. Arnold Schoenberg’s Journey. Farrar, Straus and Giroux. New York 2002.
Žižek, Slavoj. Przekleństwo fantazji. Przeł. Adam Chmielewski. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 2001.
Uniwersytet Śląski
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
