Hydra czy hybryda? Liberatura jako gatunek (jednak) literacki
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest ulokowanie liberatury w szerszej perspektywie historycznej i teoretycznej oraz zaproponowanie jej rozumienia jako gatunku. Przez wiele lat, materialność literatury nie była pełnoprawnym przedmiotem badań literackich, znajdując schronienie jedynie w bibliotekoznastwie, badaniach nad informacjami, czy znajdując zainteresowanie u redaktorów. W ostatnim czasie, ten trend uległ gwałtownym przemianom, głownie dzięki licznym teoriom elektronicznej literackości, literackości nowomedialnej czy wizualnych aspektów dzieł literackich, a także licznym studiom badawczym traktującym o powyższych tematach. Liberatura nie jest w tej kwestii wyjątkiem. Rosnące zainteresowanie nią i jej repcja dostarczają obiecującej przestrzeni czytania jej jako samodzielnego gatunku. Podążając za takim założeniem, musimy jednak przemyśleć kategorię gatunku na nowo, nie jako zbiór wiążąchych reguł i porządkujących kategorii, a raczej jako dialogiczną i twórczą sferę wpływów i odniesień do innych teekstów. Tym smym, liberatura, zauważona poprzez polską krytykę literacką, może służyć swojemu najistotniejszemu celowi: odkrywania odświeżających i efektywnych metod czytelnicznych, które obejmują tradycję liberacką (choć nie tylko ją). W gruncie rzeczy, mogą one stymulować nowe interpretacje licznych, już istniejących tekstów, których aspekty wizualne i materialne były dotychczas niezauważalne.
Słowa kluczowe
Liberatura; gatunek; medium; dzieło literackie; czytelnik
Bibliografia
Adrabińska-Pacuła, L., Hącia, A. Malczewska, J. Olech, J. 2011. Po polsku. Literatura, język, komunikacja. Wydawnictwa Szkolne PWN. Warszawa.
Ascott Roy. 1993. "From Appearance to Apparition: Communication and Culture in the Cybersphere.” Leonardo Electronic Almanach, Vol. 1, No. 2. October 1993.
Balbus Stanisław. 2007. „Zagłada gatunków”. In: Polska genologia literacka, red. Danuta Ostaszewska i Romuald Cudak. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Bazarnik Katarzyna. 2005. Liberatura: ikoniczne oka-leczenie literatury. In: Tekst-tura. Wokół nowych form tekstu literackiego i tekstu jako dzieła sztuki, red. M. Dawidek Gryglicka. Korporacja Ha!art. Kraków.
Bazarnik Katarzyna, 2006. Popsuta przestrzeń. In: „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni” 2006, 17, s. 4-7.
Bazarnik Katarzyna, 2011. Joyce and Liberature, seria Litteraria Pragensia, Uniwersytet Karola w Pradze, Wydz. Filologiczny. Praga.
Bazerman Charles, 1994. Systems of genres and the enactment of social intentions, W: Genre and the New Rhetoric, red. Aviva Freedman i Peter Medway, Taylor & Francis. London.
Beebee Thomas O. 1994. The Ideology of Genre. A Comparative Study of Generic Instability, Pennsylvania State University Press. University Park.
Bieszczad Liliana. 1999. "Sztuka w epoce cyberbetycznej; pomiędzy estetyzacją rzeczywistości a ontologizacją sztuki". In: Piękno w sieci. Estetyka a nowe media, red. Krystyna Wilkoszewska. Universitas. Kraków.
Butor Michel. 1963. Répertoire II, Editions de Minuit. Paris.
Cuddon J. A. (ed). 1999. "Punctuation". In: The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, edited and updated by C. E. Preston. Penguin. London.
Dąbrowska Elżbieta. 2013. "Styl liberacki – między liberaturą a medium elektronicznym – sztuka interaktywna". In: Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. Ewa Malinowska, Jolanta Nocoń, Urszula Żydek-Bednarczuk. Universitas. Kraków.
Drucker Johanna. 1994 (2004). The Century of Artists’ Books. Granary Books. New York.
Drucker Johanna. 1996. The Visible Word. Experimental Typography and Modern Art, 1909–1923, Chicago-London.
Drucker Johanna. 1998. Figuring the Word: Essays on Books, Writing, and Visual Poetics. Granary Books. New York.
Emerson Lori, Reading Writing Interfaces: From the Digital to the Bookbound, Minneapolis-London, University of Minnesota Press 2014.
Fajfer Zenon. 2010. "liryka, epika, dramat, liberatura". W: Zenon Fajfer, Liberatura czyli literatura totalna, red. Katarzyna Bazarnik. Korporacja Ha!art. Kraków.
Fajfer Zenon. 1999. "Liberatura. Aneks do słownika terminów literackich". „Dekada Literacka” 30.06.1999, 5-6 (153/154).
Freedman, Aviva and Medway, Peter. 1994. Genre and the new rhetoric. Taylor & Francis. London.
Frow John. 2014. Genre. (Second edition). Routledge. New York and London.
Furdal Antoni. 2008. Genologia lingwistyczna. W: Polska genologia lingwistyczna, red. Danuta Ostaszewska i Romuald Cudak. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Głowiński Michał. 2007. "Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej". W: Polska genologia literacka, red. Danuta Ostaszewska i Romuald Cudak. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Hayles Katherine N. 2002. Writing Machines. MIT Press. Cambridge and London.
Hayles Katherine N. 2005. My Mother Was a Computer: Digital Subjects and Literary Texts. University of Chicago Press. Chicago.
Hayles Katherine N., and Pressman Jessica. 2013. Comparative Textual Media. Transforming the Humanities in the Postprint Era. University of Minnesota Press. Minneapolis and London.
Ingarden Roman. 1981. Posiedzenie siedemnaste 27 kwietnia 1963 r. [Posiedzenia naukowe sekcji estetyki Polskiego Towarzystwa Filozoficznego oddział w Krakowie]. W: Wykłady i dyskusje z estetyki, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa.
Johnson Bryan Stanley. 2002. "Czy ty nie za wcześnie piszesz wspomnienia? Wstęp do tomu opowiadań 'Aren’t You Rather Young To Be Writing Your Memoirs?'”, przeł. Alicja Skarbińska-Zielińska, In: Od Joyce’a do liberatury, red. Katarzyna Bazarnik. Universitas. Kraków.
Kalaga Wojciech. 2010. "Tekst hybrydyczny. Polifonie i aporie doświadczenia wizualnego". In: Kulturowe wizualizacje doświadczenia, red. W. Bolecki i A. Dziadek, seria „Z dziejów form artystycznych w literaturze polskiej”, t. 89, IBL i Fundacja „Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych”. Warszawa.
Kalaga Wojciech. 2010. "Liberatura: słowo, ikona, przestrzeń". In: Zenon Fajfer, Liberatura czyli literatura totalna, red. Katarzyna Bazarnik. Korporacja Ha!art. Kraków.
Kowal Ewa. 2012. Chapter II. Form, W: Ewa Kowal, The „Image-Event” in the Early Post-9/11 Novel: Literary Representations of Terror After September 11, 2001. Wydawnictwo UJ. Kraków.
Malmgren Carl Darryl. 1985. Fictional Spaces in the Modernist and Postmodernist American Novel. Bucknell UP. Lewisburg.
Markiewicz Henryk. 1961. "Roman Ingarden o dziele literackim". Estetyka 1961, 2.
Markiewicz Henryk. 1964. "Jeszcze o budowie dzieła literackiego w związku z artykułem prof. R. Ingardena". „Pamiętnik Literacki”, 2.
Maziarczyk Grzegorz. 2013. The Novel as Book. Textual Materiality in Contemporary Fiction in English. Wydawnictwo KUL. Lublin.
McGann Jerome. 1991. Textual Condition. Princeton University Press. Princeton.
McGann Jerome. 1993. The Black Riders. The Visible Language of Modernism. Princeton University Press. Princeton.
McKenzie Donald F. 1999. Bibliography and Sociology of Texts. Cambridge University Press. Cambridge.
Michałowski Piotr. 2007. "Gatunki i konwencje w poezji". W: Polska genologia literacka, red. Danuta Ostaszewska i Romuald Cudak. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Pressman Jessica. 2009. "The Aesthetic of Bookishness in Twenty-First-Century Literature". Michigan Quarterly Review, BOOKISHNESS: The New Fate of Reading in the Digital Age, nr 48, t. 4 2009.
Przybyszewska Agnieszka. 2012. "Liberatura/literatura totalna". W: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. Grzegorz Gazda. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.
Skwarczyńska Stefania. 1954. Wstęp do nauki o literaturze, t. II. PAX. Warszawa.
Stamirowska Krystyna. 2006. B.S. Johnson’s Novels: A Paradigm of Truth. Kraków.
Sterne Laurence. 2001. Tristram Shandy. Przeł. Krystyna Tarnowska. Czytelnik. Warszawa.
Swales, John M. 1990. Genre Analysis: English in Academic and Research Settings. Cambridge University Press. Cambridge.
White Glyn. 2005. Reading the Graphic Surface: The Presence of the Book in Prose Fiction. Manchester University Press. Manchester.
Institute of English Jagiellonian Uniwersity Cracow, Poland Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
