Kompletny numer periodyku.

Strona tytułowa oraz spis treści.

Wstęp autorstwa redaktora naczelnego wprowadzający kluczowe zagadnienia dla współczesnej teorii literatury i kultury, a także komentujący zagadnienia, którym poświęcony jest niniejszy numer.

Wstęp autorstwa redaktorki gościnnej wprowadzający kluczowe zagadnienia dla liberatury, współczesnej teorii literatury i komentujący zagadnienia, którym poświęcony jest niniejszy numer.

Celem niniejszego artykułu jest ulokowanie liberatury w szerszej perspektywie historycznej i teoretycznej oraz zaproponowanie jej rozumienia jako gatunku. Przez wiele lat, materialność literatury nie była pełnoprawnym przedmiotem badań literackich, znajdując schronienie jedynie w bibliotekoznastwie, badaniach nad informacjami, czy znajdując zainteresowanie u redaktorów. W ostatnim czasie, ten trend uległ gwałtownym przemianom, głownie dzięki licznym teoriom elektronicznej literackości, literackości nowomedialnej czy wizualnych aspektów dzieł literackich, a także licznym studiom badawczym traktującym o powyższych tematach. Liberatura nie jest w tej kwestii wyjątkiem. Rosnące zainteresowanie nią i jej repcja dostarczają obiecującej przestrzeni czytania jej jako samodzielnego gatunku. Podążając za takim założeniem, musimy jednak przemyśleć kategorię gatunku na nowo, nie jako zbiór wiążąchych reguł i porządkujących kategorii, a raczej jako dialogiczną i twórczą sferę wpływów i odniesień do innych teekstów. Tym smym, liberatura, zauważona poprzez polską krytykę literacką, może służyć swojemu najistotniejszemu celowi: odkrywania odświeżających i efektywnych metod czytelnicznych, które obejmują tradycję liberacką (choć nie tylko ją). W gruncie rzeczy, mogą one stymulować nowe interpretacje licznych, już istniejących tekstów, których aspekty wizualne i materialne były dotychczas niezauważalne.

Głównym punktem zainteresowania niniejszego artykułu jest genologiczna analiza liberatury, terminu zaproponowanego przez Zenona Fajfera w 1999 roku i zjawiska opisywanego jako "literatura totalna". Wywód składa się z trzech części. Najpierw, autorka rozważa, w jakim stopniu możemy mówić o liberaturze jako ruchu literackim. Teza ta jest jednak wysoce problematyczne, ponieważ zakłada niejasny związek między liberaturą rozumianą jako pionierski projekt (rozpoczęty przez Zenona Fajfera i Katarzynę Bazarnik) oraz element szerszej historycznej panoramy, zainspirowany przez takich "proto-liberatów", jak William Blake, George Herbert czy Stephané Mallarmé. Następnie, liberatura jest rozpatrywana jako niezależny gatunek, wyrosły dzięki rosnącej wartości formalnego i materialnego wymiaru dzieła literackiego. W końcu, autorka podnosi problem ontologicznej hybrydyczności dzieł liberackich, mając na uwadze przecinanie się semantyki i materialności medium charakterystyczne dla tych dzieł. Jak wskazuje, liberatura i jej efemeryczne, osobliwe i heterogeniczne wytwory, w tym wypadku, mogą być rozpatrywane jako system składający się wyłącznie z różnic.

Niniejszy artykuł skupia się na modelowym tekście liberackim, Oka-leczenie autorstwa Zenona Fajfera i Katarzyny Bazarnik, opublikowanym w 2000 roku i pokazuje, iż szeroko rozumiana fizyczność dzieła liberackiego jest niezbywalnym elementem czytania i rozumienia go. Tym samym, liberatura jest tu opisywana jako literatura totalna, nie tylko dlatego, że zarówno tekst, jak i elementy wizualne są kluczowe dla procesu czytelniczego, ale także  dlatego, że fizyczne aspekty dzieła, np. puste lub wycięte miejsca, są nośnikami znaczenia i wyrażają określone sensy za pomocą swojej cichej obecności. Ciało liberackie to ciało, które może być zranione, zniszczone, czy nawet martwe. Co więcej, liberatura pokazana zostaje jako literatura, które nie tylko przechowuje i komunikuje określoną treść, ale także dosłownie pokazuje ją za pomocą nośnika - ciała - na którą treść została naniesiona.

Punktem wyjścia niniejszego artykułu jest zyskująca na znaczeniu tendencja współczesnej sztuki do łączenia tzw. klasycznie rozumianegoczytelnictwa z innowacyjnymi możliwościami, jakie niosą nowe media. Zarówno dzieła nowomedialne, jak i klasyczne dzieła literackie zaadaptowane pod ich możliwości (nie wspominając już o nowych typach książki, takich jak audiobooki czy e-booki, a także o nowych teoriach rozróżniających ich inność) świadczą o zmianie paradygmatu, w perspektywie której pojęcie medium wydaje się anachroniczne. Tym samym, niniejszy artykuł proponuję zarzucić tę kategorią i skupić się na pojęciu interfejsu. Ten obiecujący trop pozwala nam dostrzec i afirmować materialne aspekty dzieła liberackiego, pozwalając nam dostrzec jego wpływy na percepcyjne, temporalne, przestrzenne i zmysłowe możliwości "czytelnika". W związku z tym, liberatura może zostać uznana jako konstytutywne element epoki, w której żyjemy. Niezależnie czy jest ona jedynie modną kategorią czy świadczy o właściwym przełomie, liberatura uwydatnia rolę materialnego aspektu komunikacji i staje się częścią większego zbioru zjawisk, konstytutywnych dla naszej już transmedialnej codzienności.

Niniejszy artykuł teoretyka i inicjatora liberatury podejmuje się opisu tego pojęcia i połączenia jego teorii i realizacji w innowacyjny sposób. Co istotne, tekst skupia się nie tylena fizycznej formie dzieła liberackiego, jak miało to miejsce we wcześniejszych tekstach autora, ile na kluczowej roli głosu w procesie lektury dzieła literackiego, który dotychczas był pomijany na rzecz innych tekstualnych elementów tych prac. Totalne, ucieleśnione dzieło, w całości zaplanowane, a jednak zdolne "mówić" do czytelnika: ku temu właśnie kieruje się Fajfer w swoim artykule. Owo mówienie najdobitniej możemy zauważyć w spektaklu zatytułowanym Widok z głębokiej wieży, w reżyserii Teresy Nowak, nakierowanym na "teatralność" poezji. Fajfer opisuje ten spektal jako nowe doświadczenie dla poety, którego głównym celem jest nadanie wizualnej prezentacji formie tekstualnej. Tym samym, ta nowa, słyszalna jakość poezji staje się dla autora nowym wymiarem literatury totalnej.

Niniejszy artykuł porównuje dzieła liberackie z książkami artystycznymi wybranych autorów, oscylując właśnie wokół pojęcia tzw. książki artystycznej. Sarah Bodnam analizuje artystyczne wytwory trzech głównych autorów tego gatunku: amerykańskich autorów Sally Alatalo i Johna McDowalla oraz holenderki Elisabeth Tonnard. Główne podobieństwo między obiemy kategoriami możemy odnaleźć w ich fizycznym nośników, a w szczególności w tym, z jaką dbałością o szczegóły i uważnością są owe dzieła publikowane realizując namysł autora nad rozmiarem, fizycznym wyglądem książki, a także materiałem, z jakiego jest wykonana. Bodman zaznacza, że różnicy między liberaturą a książką artystyczną należy szukać gdzie indziej. Jak twierdzi, autorzy tych drugich skupiają się na książce jako przedmiocie artystycznym, gdzie każdy pozostały element, wliczając w to sam tekst, jest podporządkowany formatowi książki; w odróżnieniu do nich, liberaci tworzą dzieła, których najważniejszym komponentem mimo wszystko wciąż pozostaje tekst i literackość.

W niniejszym artykule podjęty zostaje namysł nad kondycją artysty po postmodernizmie, ze szczególnym uwzględnieniem tych kategorii, które wyrastają z ich dzieł, autorytetu oraz autorskości. Jak przekonuje autor, ponieważ idee przypisywane do konkretnych dzieł artystycznych przeszły dramatyczne zmiany, mimo braku zaintereoswania nimi ze strony autorów, musi istnieć niezależna, ontologiczna geneza sztuki. Co więcej, ta zasada, a może dynamika, pozostaje trans-historyczna, niezależnie od różnych konfiguracji autorów i idei. Mimo ze zarówno idee oraz autorytety kojarzone z artystami, są one tak naprawdę "produkowane" przez teoretyków, historyków, krytyków, filozofów oraz nauczycieli akademickich. Zasadne wydaje się zatem twierdzenie, iż postmodernizm - tak, jak egzystencjalna i romantyczna hermeneutyka przed nim - nie stanowi ani zagrożenia dla nich, ani nie ustanawia nowego porządku; artyści wciąż są inspirowani przez tę niezmienną siłę, która następnie będzie stanowić podwaliny dla kolejnych autorytetów i idei.

Recenzja poetyckiego performansu Zenona Fajfera, pt. Widok z głębokiej wieży, reż. Teresa Nowak, Projekt Hipertekstowo, Kinoteatr Rialto, Katowice, 25.04.2015.

Noty krytyczne poświęcone następującym książkom: (1) Alain Badiou, Rhapsody for the Theatre, edited and introduced by Bruno Bosteels, translated by Bruno Bosteels with the assistance of Martin Puchner (London, New York: Verso, 2013), ss. 174; (2) Griselda Pollock, After-affects / After-images: Trauma and aesthetic transformation in the virtual feminist museum (Manchester: Manchester University Press, 2013), ss. 384.

Streszczenia w języku angielskim artykułów zawartych w niniejszym numerze.

Information concerning submission procedures and the stylesheet for prospective Authors.

Metryczka wydawnicza