Transfer kulturowy w przekładzie dramatów na scenę
Tradaptacje Jatindera Vermy
Abstrakt
Literaturoznawcy, Michel Espagne i Michael Werner wprowadzili pojęcie „transferu kuturowego” do nauk humanistycznych. Proces transferu zachodzi zawsze w obie strony i jest kreatywny. W przypadku transferu kulturowego każda rzecz (koncepcje, systemy prawnych, idei, przedmioty materialne, terminy, konwencje literackie, teatralne itp.) nie tylko zostaje przeniesiona do nowego kontekstu, ale przede wszystkim nabiera nowego znaczenia. Kulturowa wymiana to nie cyrkulacja wiedzy i idei takimi jakie są w środowisku oryginalnym, ale ich ponowna reinterpretacja w odmiennym kontekście kulturowym. Artykuł ma na celu analizę transferu kulturowego na przykładzie tradaptacji Jatindera Vermy w teatrze interkulturowym. Naświetlone zostały procesy relokacji kulturowej klasyków, negocjacje językowe, heteroglosji i inicjacji ruchu nowych teatrów mniejszościowych. Autorka pokazuje także proces ewolucji definiowania i rozumienia takich zagadnień jak performatywność, wypowiadalność czy odgrywalność w najnowszych rozważaniach nad przekładem dramatu i ich wpływ na transfer kulturowy idei i konwencji teatralnych.
Słowa kluczowe
transfer kulturowy, tradaptacja, przekład dramatu, Jatinder Verma, Tartuffe, cultural mobility
Bibliografia
Aaltonen Sirkku, Time-Sharing on Stage. Drama Translation in Theatre and Society, Multilingual Matters, Clevedon 2000.
Doris Bachmann-Medick, Performative Turn, w: Cultural Turns, tłum. Krystyna Krzemieniowa, Oficyna Wydawnicza Warszawa 2012, s. 119-166
Bal Ewa, Lokalność i mobilność kulturowa teatru. Śladami Arlekina i Pulcinelli, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017.
Bal, Ewa, „Jak działać przekładami?” O tłumaczeniu tekstów dla teatru, „Przekładaniec”, 2016, nr 31/2015, s. 31-54.
Bassnett Susan, Still Trapped in the Labyrinth, w: Constructing Cultures: Essays on Literary Translation, eds. Susan Bassnett, André Lefevere, 1998.
Bassnett Susan, Translation for the Theatre. The Case against Performability, “TTR: Traduction, Terminologie, Rédaction. Studies in the Text and its Transformations “, 1991, t. 4. nr 1.
Bassnett Susan, Ways through the Labyrinth. Strategies and Methods for Translating Theatre Texts, w: The Manipulation of Literature. Studies in Literary Translation, ed. T. Hermans, New York 1985 s. 87-102.
Bassnett Susan, Translation Studies, Routledge, London and New York 2002.
Bassnett-McGuire Susan, Translating Spatial Poetry: An Examination of Theatre Texts in Performance, w: Literature and Translation, eds. J. S. Holmes et al, Acco, Leuven 1980, s. 161-176.
Brisset Anne, A Sociocritique of Translation: Theatre and Alterity in Quebec, 1968-1988, trans. Rosalind Gill and Roger Gannon, Toronto: U of Toronto P, 1996.
Buonanno Giovanna, Victoria Sams, Christiane Schlote, Glocal routes in British Asian drama: Between adaptation and tradaptation, „Postcolonial Text” 6 (2) 2011, s. 1-18.
Cameron Derrick, Tradaptation. Cultural Exchange and Black British Theatre, w: Moving target: theatre translation and cultural relocation, ed. Carole-Anne Upton, St. Jerome Publishing 2000, s. 17-24.
Dimple Godiwala, Alternatives within the Mainstream: British Black and Asian Theatres, Newcastle, Cambridge Scholars Press 2006.
Espagne Michel, What is cultural transfer? <https://eu.spb.ru/en/news/14094-what-is-cultural-transfer>
Fischer-Lichte Erika, Interculturalism in Contemporary Theatre, w: Intercultural Performace Reader, ed. Patrice Pavis, Routledge, London and New York, 1996, s. 27-41.
Frédéric Louis, Słownik cywilizacji indyjskiej, tum. zespół pod kier. Przemysława Piekarskiego, Wydawnictwo „Książnica”, Katowice 1998.
Greenblatt Stephen, Cultural Mobility: An Introduction, w: Cultural Mobility: A Manifesto, eds. Stephen Greenblatt, et al., Cambridge UP, Cambridge 2010, s. 1-23.
Hingorani Dominic, British Asian Theatre: Dramaturgy, Process, and Performance, Palgrave Macmillan, London, 2010.
Jabłkowska Joanna, Transfer kulturowy czy po prostu kontakty?, w: TEATR – LITERATURA – MEDIA. O polsko-niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku, red. Małgorzata Leyko, Artur Pełka, Primum Verbum, Łódź 2013, s. 26-46.
Ladoucer Louise, Dramatic Licence. Translating Theatre from One Official Language to the Other in Canada, trans. Richard Lebaau, Edmonton, Alberta, U of Alberta Press, 2012, s.
Ley Graham, British Asian Theatre ed. Peter Childs, Michael Storry, Encyclopedia of Contemporary British Culture, Routledge 2013, 35-37.
Leyko Małgorzata, Artur Pełka red., TEATR – LITERATURA – MEDIA. O polsko-niemieckich oddziaływaniach w sferze kultury po 1989 roku, red., Primum Verbum, Łódź 2013, s. 26-42.
Molier, Świętoszek, tłum. T. Boy-Żeleński, Wrocław et al., Ossolineum 1976.
Musner Lutz, Kultur als Transfer: Ein regulationstheoretischer Zugang am Beispiel der Architektur, in: Helga Mitterbauer et al. (eds.): Ent-grenzte Räume: Kulturelle Transfers um 1900 und in der Gegenwart, Vienna 2005, pp. 173–193.
Patrice Pavis, Słownik terminów teatralnych, tłum. Sławomir Świontek, Wrocław et al., Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2002.
Pavis Patrice ed., Intercultural Performace Reader, Routledge, London and New York, 1996.
Pavis Patrice, Introduction: Towards a theory of interculturalism in theatre?, w: Intercultural Performace Reader, ed. Patrice Pavis, Routledge, London and New York, 1996, s. 1-27.
Peacock Noël, Moliere Nationalised: Tartuffe on the British Stage, w: The Cambridge Companion to Molière, eds. David Bradby, Andrew Calder, Cambridge UP, Cambridge 2006, s. 175-86.
Pick Dominik, Czym jest transfer kultury? Transfer kultury a metoda porównawcza,: Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, red. Mirosława Zielińska, Marek Zybura, Wrocław, Centrum Willy’ego Brandta, Wrocław 2013, s. 253-26.
Randaccio Monica, Teatralność oraz kategorie czasu i miejsca jako istotne zagadnienia w przekładzie dramatu, tłum. Aleksandra Kamińska, „Przekładaniec”, 2016, nr 31/2015, s. 9-30.
Sugiera Małgorzata, Wariacje Szekspirowskie w powojennym dramacie europejskim, Universitas, Kraków, 1997.
The Cambridge Guide to Asian Theatre, ed. James R. Brandon, Martin Banham, Cambridge, Cambridge UP 2002.
Totzeva, Sophia, Realizing Theatrical Potential: The Dramatic Text in Performance and Translation, w: The Practices of Literary Translation: Constraints and Creativity, eds. Jean Boase-Beier and Michael Holman, St. Jerome Publishing, Manchester 1999, s. 81-90.
Upton, C-A, Moving Target: Theatre Translation and Cultural Relocation, Manchester, St. Jerome, 2000.
Verma Jatinder, J. Verma at the Manchester U Drama Department, w: In Contact With the Gods?: Directors Talk Theatre, eds. Delgado Maria M., Paul Heritage, Manchester UP, Manchester, 1996, s. 276-298.
Verma Jatinder, “Binglishing” the Stage: A Generation of Asian Theatre, w: Theatre Matters: Performance and Culture on the World Stage, eds. Richard Boon, Jane Plastow, Cambridge University Press, Cambridge 1998, s. 126-134.
Verma Jatinder, Binglish: a Jungli Approach to Multi-Cultural Theatre Address before the Standing Conference of University Drama Departments (SCUDD), Scarborough, 19-21 April 1996, https://www.tara-arts.com/articles/binglish-a-jungli-approach-to-multi-cultural-theatre (dostęp 17.06 2017)
Verma Jatinder, British South Asian Theatre Memories, <https://www.youtube.com/watch?v=4WcJux902S8>, (dostęp 7.6.2017)
Verma Jatinder, Cultural transformation, w: Contemporary British Theatre, ed. Theodore Shank, Macmillan, London 1994.
Verma Jatinder, Sorry, No Saris!, Theatre in a Cool Climate, ed. Vera Gotlieb, Colin Chambers, Oxford, Amber Lane Press 1999, s.191-200.
Verma Jatinder, Tartuffe: A „Translation” from the Play by Moliere, (niepublikowany maszynopis)
Verma Jatinder, Theatre of Migration and the Search for a Multicultural Aesthetic: Twenty Years of Tara Arts', New Theatre Quarterly, vol. 52, Nov. 1997, s. 349-370.
Wellwarth George E., Special considerations in drama translation, in M. G. Rose. ed., Translation spectrum: Essays in theory & practice, Albany: State University of New York Press 1981, s. 140-146.
Zielińska Mirosława, Marek Zybura, Wstęp, w: Mirosława Zielińska, Marek Zybura Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, Wrocław, Centrum Willy’ego Brandta, Wrocław 2013, s. 7-14.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-2251-434X
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
