Rola filmów w kształtowaniu właściwych postaw wobec jąkania się. Refleksje z polskich projekcji filmu When I stutter
Abstrakt
Na tle innych zaburzeń mowy jąkanie nie wykazuje wysokiej frekwencji. Dotyczy jednak osób w różnym wieku z różnych środowisk, żyjących w różnych czasach i miejscach. Dla osób z nim się zmagających często stanowi źródło frustracji i stresu. Niestety – jak wykazują badania – w całym społeczeństwie poziom wiedzy na temat jąkania nie jest zbyt wysoki, a osoby mówiące niepłynnie często doświadczają negatywnych reakcji społecznych (wyśmiewanie, drwina, niska ocena ich potencjału). Potwierdzają to badania z wykorzystaniem wystandaryzowanych narzędzi: POSHA-S/C oraz POSHA-S-Child. Do przyczyn upowszechniania się stereotypowego obrazu jąkania i mitów na ten temat zaliczyć można m.in. portretowanie tego zjawiska w filmach fabularnych. Należy mieć jednak nadzieję, że powstające w ostatnich latach filmy dokumentalne mogą przyczynić się do zmiany tego obrazu.
W niniejszym artykule podjęto próbę oceny, czy skonfrontowanie studentów z treścią pełnometrażowego filmu dokumentalnego o jąkaniu (When I stutter – „Czasami się jąkam”) może wpłynąć na zmianę percepcji tego zjawiska wśród respondentów, a przede wszystkim na zmianę postaw społecznych wobec jąkania i na zmianę stereotypowego postrzegania osób jąkających się. Badania metodą sondażu diagnostycznego przeprowadzono na grupie 158 studentów z dwóch polskich uczelni (Uniwersytet Rzeszowski i Państwowa Uczelnia im. Stefana Batorego w Skierniewicach). Ankietowani wypełnili kwestionariusze przed projekcją filmu i po niej. Wyniki przeprowadzonych analiz jednoznacznie pokazały zmianę postaw wobec osób jąkających się. Respondenci przed wydarzeniem uznawali, że istnieją liczne ograniczenia w wykonywaniu wielu zawodów (głównie logopedy, nauczyciela i aktora), po spotkaniu zmienili zdanie na ten temat – większość nie widziała już żadnych ograniczeń. Przed projekcją 2/3 ankietowanych uznało jąkających się za nerwowych, nieśmiałych i zalęknionych, po obejrzeniu filmu dominowały opinie, że są oni przede wszystkim odważni i wrażliwi. W ankiecie PRE respondenci sugerowali, że jąkający się powinni wkładać więcej wysiłku w pracę nad swoją mową, po projekcji takich sugestii było zdecydowanie mniej, a dominowały stwierdzenia o akceptacji i pochwałach.
Wszyscy uczestnicy spotkań podkreślali potrzebę upowszechniania filmów oraz organizowania wydarzeń przybliżających problemy osób zmagających się z jakimikolwiek ograniczeniami. Wyniki badań (zarówno tych zaprezentowanych w artykule, jak i innych dostępnych w literaturze przedmiotu) pozwalają wysnuć tezę, że film – jako medium ogólnodostępne i stosunkowo łatwe w odbiorze – może odgrywać znaczącą rolę dla zmiany postaw wobec osób zmagających się z rozmaitymi zaburzeniami. Nie tylko zatem można, ale wręcz trzeba go wykorzystywać dla podniesienia wiedzy społeczeństwa o różnych zaburzeniach, chorobach, niedyspozycjach.
Słowa kluczowe
jąkanie; filmy; sondaż; kształtowanie postaw społecznych; świadomość społeczna; postawy wobec jąkania
Bibliografia
Bartmiński, J., Panasiuk, J. (2012). Stereotypy językowe. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 371–398). Wydawnictwo UMCS.
Bennett, E.M. (2006). Working with people who stutter. A lifespan approach. Pearson Education.
Bijak, E., Kamińska, D. (2013). Społeczny aspekt jąkania: wskazówki dla jąkających się i ich rodziców. Logopedia Silesiana, 2, 168–180.
Błachnio, A., Przepiórka, A., St. Louis, K.O., Węsierska, K., Węsierska, M. (2015). Postawy społeczne wobec jąkania w Polsce – przegląd badań z użyciem POSHA-S. W: K. Węsierska (red.), Zaburzenia płynności mowy, teoria i praktyka (s. 89–99). Komlogo Piotr Gruba.
Boyle, M.P., Blood, G.W. (2015). Stigma and stuttering: Conceptualizations, applications, and coping. W: K.O. St. Louis (red.), Stuttering meets stereotype, stigma, and discrimination: An overview of attitude research (s. 43–71). West Virginia University Press.
Boyle, M.P., Fearon, A.N. (2018). Self-stigma and its associations with stress, physical health, and health care satisfaction in adults who stutter. Journal of Fluency Disorders, 56, 112−121.
Johnson, J.K. (2008). The visualisation of the twisted tongue: Portrayals of stuttering in film, television and comic books. The Journal of Popular Culture, 2, 245–249.
Kowalczyk, Ł. (2018). Postawy i emocje wobec jąkania – praca z dziećmi oraz rodzicami. Modyfikacja modelu góry lodowej Sheehana. W: A. Myszka, K.I. Bieńkowska (red.), Głos – Język – Komunikacja 5. W obliczu emocji (s. 61–71). Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Langevin, M. (2015). Bullying experienced by youth who stutter: The problem and potential intervention strategies. W: K.O. St. Louis (red.), Stuttering meets stereotype, stigma, and discrimination: An overview of attitude research (s. 71–90). West Virginia University Press.
Marsick, E. (2010). Cinematherapy with preadolescents experiencing parental divorce: A collective case study. The Arts in Psychotherapy, 37(4), 311–318.
Mekhakyan, A., Szulc, A., Imielski, W. (2018). Film jako narzędzie psychoterapeutyczne. Wybrane problemy filmoterapii. Psychiatria, 15, 3, 127–134.
Moćko, N., Szczepaniak, A. (2012). Percepcja jąkania – doniesienia z badań. W: A. Podstolec, K. Węsierska (red.), W świecie logopedii. Materiały dydaktyczne (t. I, s. 79–102), [Katowice].
Nowak, S. (1973). Pojęcie postawy w teoriach i stosowanych badaniach społecznych. W: S. Nowak (red.), Teorie postaw (s. 23–33). PWN.
Smithikrai, C. (2016). Effectiveness of teaching with movies to promote positive characteristics and behaviors. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 217, 522–530.
St. Louis, K.O. (2015). Epidemiology of public attitudes toward stuttering. W: K.O. St. Louis (red.), Stuttering meets stereotype, stigma, and discrimination: An overview of attitude research (s. 7–42). West Virginia University Press.
St. Louis, K.O. (2011). The public opinion survey of human attributes-stuttering (POSHA–S): Summary framework and empirical comparisons. Journal of Fluency Disorders, 36, s. 256–261.
Weidner, M.E., St. Louis, K.O. (2014). The public opinion survey of human attributes – stuttering/child (POSHA–S/Child). Populore.
Węsierska, K., Buchta, R., St. Louis, K.O. (2016). Stuttering attitudes of polish catholic priests, religious educators, seminary students, and religious education students. Poster presented at the Annual Convention of the American Speech-Language & Hearing Association (ASHA): Everyday leadership. Leadership every day (Philadelphia, USA).
Węsierska, K., Pakura, M. (2018). Sytuacja dorosłych zmagających się z jąkaniem w Polsce w opiniach logopedów i osób jąkających się. W: K. Węsierska (red., przy współpracy K. Gaweł), Zaburzenia płynności mowy (s. 113–130). Harmonia Universalis – Grupa Wydawnicza Harmonia.
Węsierska, K., Węsierska, M., Beste Guldborg, A., St. Louis, K.O. (2015). A comparison of knowledge and attitudes toward stuttering of Polish SLPs and SLP students. W: K.O. St. Louis (red.), Stuttering meets stereotype, stigma, and discrimination: An overview of attitude research (s. 216–225). West Virginia University Press.
Van Riper, C. (1982). The nature of stuttering. Prentice-Hall.
Yairi, E., Ambrose, N. (2020). Epidemiologia jąkania – postępy w badaniach naukowych w XXI wieku. W: K. Węsierska, M. Witkowski (red.), Zaburzenia płynności mowy – teoria i praktyka (s. 51–98). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Yairi, E., Seery, Ch. (2011). Stuttering: Foundation and clinical applications. Pearson Education.
Zajonc, R.B. (1984). On the primacy of affect. Americam Psychologist, 39, 117–123.
Państwowa Uczelnia im. Stefana Batorego w Skierniewicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-4054-3494
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
