Interlinguistische und interdiskursive Kontrastivität am Beispiel der linguistischen Forschung zum Migrationsdiskurs in Polen und in Deutschland
[Kontrastytowność interlingwistyczna i interdyskursywna na przykładzie lingwistycznych badań dyskursu migracyjnego w Polsce i w Niemczech]
Abstrakt
Niniejszy artykuł nawiązuje do sformułowanego przez Zofię Bilut-Homplewicz w 2013 roku dezyderatu kontrastywności interlingwistycznej i interdyskursywnej. Oba typy kontrastywności przedstawione są w odniesieniu do badań lingwistycznych nad dyskursem migracyjnym w Polsce i w Niemczech. Po obraniu za punkt wyjścia perspektywy interlingwistycznej i interdyskursywnej omówione zostają zmienne porównawcze, takie jak „migracja, dyskurs migracyjny, lingwistyczne badania dyskursu migracyjnego“ – każda z nich w odniesieniu do Polski, Niemiec lub krajów niemieckojęzycznych oraz badań polskich i niemieckich. W ramach porównania interdyskursywnego i interlingwistycznego uwaga skupiona jest w szczególności na pojęciu toposu i jego operacjonalizacji w obu obszarach badawczych.
Słowa kluczowe
kontrastywność interlingwistyczna i kontrastywność interdyskursywna; dyskurs migracyjny; analiza dyskursu; topos
Bibliografia
Wörterbücher
Bußmann, H. (2002). Lexikon der Sprachwissenschaft. Alfred Kröner Verlag.
Szulc, A. (1984). Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego. PWN.
Szymanek, K. (2001; 2012). Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. PWN.
Wyrwas, K. & Sujkowska-Sobisz, K. (2005). Mały słownik terminów teorii tekstu. Oficyna Wydawnicza RYTM.
Literatur
Bączkowska, A. (2019). A Corpus-Assisted Critical Discourse Analysis of „Migrants” and „Migration” in the British Tabloids and Quality Press. In B. Lewandowska-Tomaszczyk (Hrsg.), Contacts and Contrasts in Cultures and Languages. Second Language Learning and Teaching (163–181). Springer VS.
Bielecka-Prus, J. (2018). Retoryka lęku przed obcym. Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych, 1, 5–34.
Bilut-Homplewicz, Z. (2013). Prinzip Perspektivierung. Germanistische und polonistische Textlinguistik – Entwicklungen, Probleme, Desiderata. Teil I: Germanistische Textlinguistik. Peter Lang Edition.
Bilut-Homplewicz, Z. (2014). Kontrastywność rozumiana inaczej – germanistyczna lingwistyka tekstu z perspektywy badań polonistycznych. Roczniki Humanistyczne, LXII (8), 13–25.
Bilut-Homplewicz, Z. & Hanus, A. (2016). Zwei polonistische ‚Cicerone‘ durch die polnische Stilistik: Anmerkungen aus germanistischer Perspektive. Studia Germanica Gedanensia, 35, 145–155.
Biskupska, K. (2014). Analiza dyskursu i krytyczna analiza dyskursu. In M. S. Szczepański & A. Śliz (Hrsg.), Współczesne teorie społeczne: w kręgu ujęć paradygmatycznych (369–388). Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Böke, K. (1997). Die „Invasion” aus den „Armenhäusern Europas”. Metaphern im Einwanderungsdiskurs. In M. Jung, M. Wengeler & K. Böke (Hrsg.), Die Sprache des Migrationsdiskurses. Das Reden über „Ausländer“ in Medien, Politik und Alltag (164–193). Westdeutscher Verlag.
Bornscheuer, L. (1976). Topik. Zur Struktur der gesellschaftlichen Einbildungskraft. Suhrkamp.
Busse, D. & Teubert, W. (2013). Linguistische Diskursanalyse: neue Perspektiven. Springer VS.
Ciesek, B. (2018). Dyskursy dyskryminacji i tolerancji w przestrzeni publicznej współczesnej Polski (wartości, postawy, strategie). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Czachur, W. (2011). Diskursive Weltbilder im Kontrast. Linguistische Konzeption und Methode der kontrastiven Diskursanalyse deutscher und polnischer Medien. Oficyna Wydawnicza Atut.
Czachur, W. (2020a). Lingwistyka dyskursu jako integrujący program badawczy. Oficyna Wydawnicza Atut.
Czachur, W. (2020b). Der polonistische Weg zur Diskursforschung. In A. Buk, A. Hanus, A. Mac, D. Miller, M. Smykała, & I. Szwed (Hrsg.), Tekst, dyskurs, komunikacja. Podejścia teoretyczne, analityczne i kontrastywne (331–341). Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Czachur, W. & Smykała, M. (2020). Hassrede und Diskurskritik. Kontrastive Analyse der Mediendiskurse über Migration in Polen und in Deutschland zu Beginn der Flüchtlingskrise in Europa. In J. Makowski (Hrsg.), Hassrede – ein multidimensionales Phänomen im interdisziplinären Vergleich (89–109). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Dargiewicz, A. (2019). Metaphorische Komposita mit den Komponenten ‘Asylant‘ und ‘Flüchtling‘ im deutschen medialen Flüchtlingsdiskurs. Prace językoznawcze, 20(3), 19–42.
Dargiewicz, A. (2020). Frames und ihre Wirkung. Eine Analyse am Beispiel des Migrationsdiskurses. Prace Językoznawcze, 22(1), 5–26.
Dąbrowska-Burkhardt, J. (2013). Die gesamteuropäischen Verfassungsprojekte im transnationalen Diskurs: Eine kontrastive linguistische Analyse der deutschen und polnischen Berichterstattung. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Dijk, T. A., van (2001). Badania nad dyskursem. In T. A. van Dijk (Hrsg.), Dyskurs jako struktura i proces (9–44). Übersetzt von G. Grochowski. PWN.
Drewnowska-Vargáné, E. (2015). Pressediskurse im Kontrast. Paralleltextanalysen zum Deutschen, Polnischen und Ungarischen. Verlag Empirische Pädagogik Landau.
Duszak A. (1998). Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. PWN.
Duszak, A., & Fairclough, N. (2008). (Hrsg.) Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Universitas.
Frilling, C. (2016). Zur Problematik des Wortes Flüchtling(e). Muttersprache 126, 350–356.
Grzymała-Kazłowska, A. (2004). Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem. Kultura i społeczeństwo, XLVIII, 13–34.
Grzymała-Kazłowska, A. (2007). Konstruowanie „innego”. Wizerunki imigrantów w Polsce. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Jabłońska, B. (2006). Krytyczna analiza dyskursu: refleksje teoretyczno – metodologiczne. Przegląd Socjologii Jakościowej 2/1, 53–67.
Jakosz, M. (2018). Zur Kraft der Metapher im Fremdendiskurs (am Beispiel der deutschen Flüchtlingsdebatte). In I. Wowro, M. Jakosz, & R. Kozieł (Hrsg.), Sprachliche Dimensionen der Fremdheit und Andersartigkeit (81–96). Peter Lang.
Jakosz, M. (2019). Phraseologismen als Sprachmittel zur Beschreibung und zum Ausdruck von verbaler Aggression im aktuellen deutschen Flüchtlingsdiskurs. In A. Gondek & J. Szczęk (Hrsg.), Phraseologie und Parömiologie der (Un)Höflichkeit: Sektionsbeiträge der internationalen EUROPHRAS-Tagung in Białystok/Polen, 10.–12. September 2018. Hamburg (161–177). Verlag Dr. Kovač.
Jung, M., Niehr, T. & Böke, K. (2000). Ausländer und Migranten im Spiegel der Presse. Ein diskurshistorisches Wörterbuch zur Einwanderung seit 1945. Vandenhoeck & Ruprecht.
Jung, M., Wengeler, M. & Böke, K. (1997) (Hrsg.). Die Sprache des Migrationsdiskurses. Das Reden über »Ausländer« in Medien, Politik und Alltag. Westdeutscher Verlag.
Kaczmarek, D. (2018). Binationale Diskursanalyse. Grundlagen und Fallstudien zum deutsch-polnischen medialen Gegendiskurs. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kienpointner, M. (1992). Alltagslogik. Struktur und Funktion von Argumentationsmustern. Frommann-Holzboog.
Kienpointner, M. (2017): Topoi. In K. S. Roth, M. Wengeler & A. Ziem (Hrsg.), Handbuch Sprache in Politik und Gesellschaft (187–211). De Gruyter.
Klein, J. (1995). Asyl-Diskurs. Konflikte und Blockaden in Politik, Medien und Alltagswelt. In R. Reiher (Hrsg.), Sprache im Konflikt (15–71). De Gruyter.
Klein, J. (2000). Komplexe topische Muster. Vom Einzeltopos zur diskurstyp-spezifischen Topos-Konfiguration. In T. Schirren & G. Ueding (Hrsg.). Topik und Rhetorik. Ein interdisziplinäres Symposium (625–649). Max Niemeyer.
Kopperschmidt, J. (2006). Diskursive Epideiktik oder epideiktische Diskursivität. Rhetorik Jahrbuch, 25(2006), 107–120.
Kotras, M. (2016). Problem migracji na okładkach polskich tygodników opinii. Interdyscyplinarne Studia Społeczne, 2(2), 57–85.
Kreußler, F. & Wengeler, M. (2017). Flüchtlinge, Geflüchtete oder Vertriebene? Zum Wortschatz in öffentlichen Migrationsdiskursen seit den 1950er Jahren. In J. Klose & W. Schmitz (Hrsg.), Wer ist Deutschland? Aspekte der Migration in Kultur, Gesellschaft und Politik (301–333). Thelem.
Krzyżanowska, N. (2012). (Krytyczna) analiza dyskursu a (krytyczna) analiza gender: zarys synergii teoretycznej i metodologicznej. Przegląd Socjologii Jakościowej, 9(1), 62–84.
Krzyżanowska, N. & Krzyżanowski, M. (2018). ‘Crisis’ and Migration in Poland: Discursive Shifts, Anti-Pluralism and the Politicisation of Exclusion. Sociology, 52(3), 612–618.
Krzyżanowski, M. (2017). Discursive Shifts in Ethno-Nationalist Politics: On Politicization and Mediatization of the “Refugee Crisis” in Poland. Journal of Immigrant & Refugee Studies, 16(1–2), 76–96.
Lewiński, P., H. (2012). Neosofistyka. Argumentacja retoryczna w komunikacji potocznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Loewe, I. (2020). Sport, medium, dyskurs telewizyjny. Mediolingwistyczne rozważania o wpływie. Zeszyty Prasoznawcze, 63 (2), 31–46.
Łotocki, Ł. (2019). Kryzys migracyjny w Europie w polskim dyskursie publicznym w latach 2015 –2018. Dom Wydawniczy ELIPSA.
Miller, D. (2014). Emotionalität und Wertung im Diskurs. Eine kontrastive Analyse deutscher und polnischer Pressetexte zum EU-Beitritt Polens. Peter Lang.
Niehr, T. (2004). Der Streit um Migration in der Bundesrepublik Deutschland, der Schweiz und Österreich. Eine vergleichende diskurgeschichtliche Untersuchung. Universitätsverlag Winter.
Niehr, T. (2014). Einführung in die linguistische Diskursanalyse. WBG.
Niehr, T. (2020). Migrationsdiskurs. In T. Niehr, J. Kilian & J. Schiewe (Hrsg.), Handbuch Sprachkritik (225–232). Metzler.
Niehr, T. & Böke, K. (2000) (Hrsg.), Einwanderungsdiskurse. Vergleichende diskurslinguistische Studien. Westdeutscher Verlag.
Niehr, T. & Böke, K. (2004). Diskursanalyse unter linguistischer Perspektive – am Beispiel des Migrationsdiskurses. In R. Keller, A. Hirseland, W. Schneider & W. Viehöfer (Hrsg.), Handbuch sozialwissenschaftliche Diskursanalyse. Bd. 2: Forschungspraxis. (325–351). Springer VS.
Niehr, T. & Reissen-Kosch, J. (2018). Volkes Stimme? Zur Sprache des Rechtspopulismus. Bibliographisches Institut GmbH.
Opiłowski, R. & Opiłowska, E. (2020). Grenze: Der neue Diskurs über ein altes Konzept: Am Beispiel eines deutschen und polnischen Online-Berichtes im Zeitalter des Coronavirus. Moderna Språk, Vol. 114 (2), 36–53.
Rada, R., V. (2016). Zur Bedeutung des Wortes Willkommenskultur im deutschen Mediendiskurs. Sprachtheorie und germanistische Linguistik, 26, 17–43.
Reisigl, M. (2011). Analiza retoryki politycznej. In R. Wodak & M. Krzyżanowski (Hrsg.), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych (150–183). Übersetzt von D. Przepiórkowska. Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
Reisigl, M. & Wodak, R. (2001). Discourse and Discrimination. Rhetoric of Racism and Antisemitism. Routledge.
Richardson, J., E. & Wodak, R. (2009). The impact of visual racism: Visual arguments in political leaflets of Austrian and British Far-right Parties. Controversia, 6 (2), 45–77.
Römer, D. (2017). Wirtschaftskrisen. Eine linguistische Diskursgeschichte. De Gruyter.
Römer, D. (2018). Argumentationstopoi in der Text- und Diskursanalyse – alte Pfade, neue Wege. tekst i dyskurs – text und diskurs, 11, 117–135.
Schröter, J. (2021). Linguistische Argumentationsanalyse. Universitätsverlag Winter.
Smykała, M. (2016). „Wir schaffen das!“ Diskursive Strategien sprachlicher Konstituierung des Beginns der Flüchtlingskrise und ihrer Hauptakteure im Pressediskurs am Beispiel der Wochenzeitung „DIE ZEIT“. tekst i dyskurs – text und diskurs, 9, 183–202.
Smykała, M. (2018). Zu Benennungsstrategien von Migranten im polnischen und deutschen Migrationsdiskurs im Kontext der Hassrede und des Konzepts semantischer Kämpfe. tekst i dyskurs – text und diskurs, 11, 225–252.
Smykała, M. (2021). Kategoria toposu w lingwistycznej analizie dyskursu na przykładzie badań polskiego i niemieckiego dyskursu migracyjnego. tekst i dyskurs – text und diskurs, 15, 301–332.
Suchorab, K. (2020). Migranten, Flüchtlinge, migranci, uchodźcy – pejorativ, neutral, meliorativ? Ein Beitrag zur Diskussion an gewählten deutschen und polnischen Beispielen. In J. Szczęk & Ł. Kumięga (Hrsg.), Sprache und Gesellschaft (153–169). Peter Lang.
Spieß, C. (2011). Diskurshandlungen: Theorie und Methode linguistischer Diskursanalyse am Beispiel der Bioethikdebatte. De Gruyter.
Spitzmüller, J. & Warnke, I., H. (2011). Diskurslinguistik: Eine Einführung in Theorien und Methoden der transtextuellen Sprachanalyse. De Gruyter.
Steciąg, M. (2012). Dyskurs ekologiczny w debacie publicznej. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Toulmin, S. (1958): The Uses of Argument. Cambridge University Press.
Warnke, I., H. (2007). Diskurslinguistik nach Foucault – Dimensionen einer Sprachwissenschaft jenseits textueller Grenzen. In I. H. Warnke (Hrsg.), Diskurslinguistik nach Foucault. Theorie und Gegenstände (3–24). De Gruyter.
Warnke I., H. (2018) (Hrsg.). Handbuch Diskurs. De Gruyter.
Warnke I., H. & Spitzmüller, J. (2008). Methoden und Methodologie der Diskurslinguistik – Grundlagen und Verfahren einer Sprachwissenschaft jenseits textueller Grenzen. In I. H. Warnke & J. Spitzmüller (Hrsg.), Methoden der Diskurslinguistik. Sprachwissenschaftliche Zugänge zur transtextuellen Ebene (3–54). De Gruyter.
Wengeler, M. (1997). Argumentationsmuster im Einwanderungsdiskurs seit 1945. In M. Jung, M. Wengeler & K. Böke (Hrsg.), Die Sprache des Migrationsdiskurses. Das Reden über „Ausländer“ in Medien, Politik und Alltag (121–149). Westdeutscher Verlag.
Wengeler, M. (1999). Argumentationstopoi in Diskursen. Zur Nutzung einer rhetorischen Kategorie für die Analyse öffentlichen Sprachgebrauchs. Der Deutschunterricht, 51, 37–45.
Wengeler, M. (2003). Topos und Diskurs. Begründung einer argumentationsanalytischen Methode und ihre Anwendung auf den Migrationsdiskurs (1960-1985). Max Niemeyer.
Wengeler, M. (2005) (Hrsg.). Sprachgeschichte als Zeitgeschichte. Germanistische Linguistik 180–181. Georg Olms Verlag.
Wengeler, M. (2015). Die Analyse von Argumentationsmustern als Beitrag zur „transtextuell orientierten Linguistik“. In H. Kämper, & I. H. Warnke (Hrsg.), Diskurs – interdisziplinär. Zugänge, Gegenstände, Perspektiven (47–62). De Gruyter.
Wengeler, M. (2017). Diskursorientierte Argumentationsanalyse. In T. Niehr, J. Kilian & M. Wengeler (Hrsg.), Handbuch Sprache und Politik (261-281). Hempen.
Wengeler, M. (2021, 21. November). Argumentationsmuster bzw. topoi. https://www.phil-fak.uniduesseldorf.de/germ1/migration/toposdef.html
Wichmann, M. (2018). Metaphern im Zuwanderungsdiskurs. Linguistische Analysen zur Metaphorik in der politischen Kommunikation. Peter Lang.
Witosz, B. (2016). Kategoria dyskursu w polonistycznej edukacji akademickiej. In W. Czachur, A. Kulczyńska & Ł. Kumięga (Hrsg.), Jak analizować dyskurs? Perspektywy dydaktyczne (19–39). Universitas.
Witosz, B. (2009). Dyskurs i stylistyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Witosz, B. (2010). Text und/oder Diskurs in der Perspektive der polnischen Tradition der Texterforschung. tekst i dyskurs – text und diskurs, 3, 167–179.
Wodak, R. & Meyer, M. (2001) (Hrsg.), Methods of Critical Discourse Analysis. Sage.
Wojtak, M. (2011). O relacjach dyskursu, stylu, gatunku i tekstu. tekst i dyskurs – text und diskurs, 4, 69–78.
Wößner J., A. (2017). Über die Problematik der Bezeichnung für ‚Menschen auf der Flucht‘. Eine Untersuchung der Bedeutungsgehalte von Flüchtling und Geflüchtete/r. Aptum. Zeitschrift für Sprachkritik und Sprachkultur, 13. Jahrgang, Heft 01/2017, 42−67.
Wowro, I., Jakosz, M. & Kozieł, R. (Hrsg.), Sprachliche Dimensionen der Fremdheit und Andersartigkeit. Peter Lang.
Ziem, A. (2005). Begriffe, Topoi, Wissensrahmen: Perspektiven einer semantischen Analyse gesellschaftlichen Wissens. In M. Wengeler (Hrsg.), Sprachgeschichte als Zeitgeschichte (315–348). Georg Olms Verlag.
Žagar, I., Ž. (2010). Topoi in Critical Discourse Analysis. Lodz Papers in Pragmatics 6.1, 3–27.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
