Semiotaktyka znaczników hieratycznych: wybrane zagadnienia struktury znaku i procesów semiologicznych
Semiotactics of hieratic markers: selected issues on sign structure and semiological processes
Abstrakt
Celem w niniejszym artykule jest przedstawienie potencjału epistemologicznego modelu semiotaktycznego do analizy kulturowej opozycji sacrum/profanum. Domeną badawczą jest zatem społecznie konstruowana przestrzeń kulturowa, określana jako sakrosfera. Model semiotaktyczny bazuje na dokonaniach fonologii współczesnej (patrz np. Dziubalska-Kołaczyk, 2009) i służy do badania możliwości łączenia znaków i ich postulowanych części pierwszych. W tak zdefiniowanym paradygmacie skupiam się na określeniu niektórych procesów semiotycznych, jakim podlegają wybrane znaczniki hieratyczne sakrosfery (elementy ikonografii św. Mikołaja, kapliczki przydrożne i tablice Mojżeszowe). W szczególności skupiam się na procesach tzw. lenicji, czyli osłabienia, co analitycznie przekłada się na uproszczenie wewnętrznej struktury znaku. Omawiam też heurystycznie wyizolowane części składowe znaku hieratycznego, takie jak kierunkowość z wariantami, elevatio (wyniesienie) i locativus (pragmatyczne umocowanie).
Słowa kluczowe
semiotaktyka; znaczniki hieratyczne; opozycja sacrum/profanum; nacechowanie; struktura znaku
Bibliografia
Andrews, E. (1987). Jakobsonian markedness theory as a mathematic principle. W: K. Pomorska, E. Chodakowska, H. McLean, B. Vine (red.) Language, Poetry and Poetics. The generation of the 1880s. Jakobson, Trubeckoy, Majakovskij. Proceedings of the First Roman Jakobson Colloquium at the Massachusetts Institute of Technology, October 5–6 1984 (s. 175–198). Mouton de Gruyter.
Andrews E. (1990). Markedness theory. The union of asymmetry and semiotics in language. Duke University Press.
Bourdieu, P. (1990 [1980]). The logic of practice. [transl. R. Nice]. Stanford University Press.
Cunningham, S. (2001). Popular media as public ‘sphericules’ for diasporic communities. International Journal of Cultural Studies, 4(2), 131–147.
Danesi, M. (1998). The ‘Dimensionality Principle’ and semiotic analysis. Sign Systems Studies, 26, 42–60.
Dressler, W. U., Dziubalska-Kołaczyk, K. (2006). Proposing morphonotactics. Rivista di Linguistica, 18(2), 249–266.
Dressler, W. U., Dziubalska-Kołaczyk, K., Pestal, L. (2010). Change and variation in morphonotactics. Folia Linguistica, 31, 51–67.
Dziubalska-Kołaczyk, K. (2009). NP. extension. B&B Phonotactics. Poznan Studies in Contemporary Linguistics, 45(1), 55–71.
Dziubalska-Kołaczyk, K. (2010). Czy fonologia może być naturalna? W: J. Fisiak (red.), Język a komuniakcja 29. Studia Językoznawcze: od językoznawstwa teoretycznego do stosowanego (s. 11–28). Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej „Tertium”.
Durkheim, É. (2010 [1912]) Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii. Tłum. A. Zadrożyńska. Wstęp i red. nauk. E. Tarkowska. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Eliade, M. (1965 [1957]). Le sacré et le profane. Éditions Gallimard
Eliade, M. (1993 [1949]). Traktat o historii religii. Przeł. J. Wierusz-Kowalski. Wydawnictwo Opus.
Gajda, S., Sobeczko H. (red.). (1998). Człowiek – dzieło – sacrum. Wydawnictwo Świętego Krzyża.
Gitlin, T. (1998). Public sphere or public spehricules? W: T. Liebes, J. Curran (red.), Media, ritual and identity (s. 168–174). Routledge.
Goldsmith, J. A. (1979). Autosegmental phonology. Garland Publishing,
Goldsmith, J. A. (2015). [Review of ] D. Robert Ladd (2014). „Simultaneous Structure in Phonology”. Oxford: Oxford University Press. xvi+182 pages. 2014. Phonology, 32, 318– 325.
Haładewicz-Grzelak, M. (2012). Dynamic modeling of visual texts: A relational model. Semiotica, 190, 211–251.
Haładewicz-Grzelak, M. (2018). Semiotaktyczne studium sakrosfery kultury na materiale wybranych przykładów wizualnej symboliki hierofanicznej. Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej.
Haładewicz-Grzelak, M. (2022). Crowning, rotating and emanating hierophonies with elevatio aspect in wayside shrines. Semiotica, 244, 1–36.
Haładewicz-Grzelak, M. [w recenzji]. Markedness effects in the semiotactics of the hieratic marker of Stone Tablets in the Christian sacrosphere. ec.
Jakobson, R. (1968)[1941]). Child language, aphasia, and phonological universals. Przeł. A. R. Keiler. Mouton.
Jakobson, R. (1971). Appendix III: Authobiographical notes on N. S. Trubetskoy as relateed by Roman Jakobson. W: N. S. Trubetzkoy: Principles of phonology (s. 309–323). Transl. Ch. A. M. Baltaxe. University of California Press (1969/1979 [1958/1962]).
Kaye, J., Lowenstramm, J., Vergnaud, J.-R. (1990). Constituent structure and government in phonology. Phonology, 7, 193–231.
Kaye, J., Lowenstamm, J., Vergnaud, J.-R. (1985). The internal structure of phonological elements: A theory of charm and government. Phonology Yearbook, 2, 305–328.
Kowalski, P. (1994). Prośba do Pana Boga: Rzecz o gestach wotywnych. Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
Lacy, P., de (2006). Markedness. Reduction and preservation in morphonology. Cambridge University Press.
Pike, K. L. (1967 [1954]). Language in relation to a unified theory of the structure of human behaviour. W: C. H. van Schooneveld (red.), Janua Linguarum. Studia memoriae Nicolai van Wijk dedicata. Series Maior XXIV. Mouton & Co.
Pomorska, K., Chodakowska, E., McLean, H., Vine, B. (1987). (red). Language, poetry and poetics. The generation of the 1880s. Jakobson, Trubeckoy, Majakovskij. Proceedings of the First Roman Jakobson Colloquium at the Massachusetts Institute of Technology, October 5–6 1984. Mouton de Gruyter.
Riocoeur, P. (1989 [1976]). Wyjaśnianie i rozumienie [przedruk z: P. Riocoeur, Interpretation theory. Discourse and the surplus of meaning. Texas Christina University Press. Fort Worth]. W: P. Riocoeur. Język, tekst, interpretacja. Wybór pism (s. 156–186). [tłum i wybór: K. Rosner, P. Graff] PIW.
Stampe, D. (1979 [1973]). A dissertation on natural phonology. Garland.
Troubetzkoy, N. (1933). La phonologie actuelle. Journal de psychologie normale et pathologique, 30, 227–246.
Trubecki, M. S. [N.S. Trubetzkoy] (1969/1979 [1958/1962]). Principles of phonology [tłum. Ch. A. M. Baltaxe]. California University Press.
Waugh, L. (1982). Marked and unmarked: A choice between unequals in semiotic structure Semiotica, 38, 299–318.
Walendowska, B. (1987). Sacrum/profanum W: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne (s. 323–326). PWN.
Politechnika Opolska Polska
https://orcid.org/0000-0002-0036-9778
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
