De profundis clamavi ad te, Domine… Le specificità linguistiche delle giaculatorie e la loro presenza storica nel repertorio delle preghiere italiane [Specyfika językowa aktów strzelistych oraz ich historyczna obecność w repertorium włoskich modlitw]
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie formuł aktów strzelistych z perspektywy historycznej, teologicznej i językowej, aby nakreślić pełny obraz wyżej wymienionych tekstów religijnych. Omawiane zjawisko, którego początki sięgają pierwszych wieków chrześcijaństwa, jest szeroko reprezentowane w tradycji włoskiej, zarówno w wiekach minionych, jak i obecnie. Akty strzeliste pochodzące z podręczników modlitewnych z XVII–XIX w., a także teksty modlitw drukowane na świętych obrazach zostały poddane wielowymiarowej analizie, ukierunkowanej na specyfikę językową, funkcjonalną i tekstową modlitw. Przeprowadzone badanie umożliwiło osadzenie aktu strzelistego w ramach tekstu modlitewnego, eksponując przede wszystkim jego bogactwo ekspresywne. Analiza materiału językowego dowodzi stabilności formy aktu strzelistego na przestrzeni wieków. Wszystkie modlitwy będące przedmiotem badania odznaczają się zindywidualizowanym charakterem, wynikającym m.in. z ekspresywności formuł modlitewnych, przejawiającej się zastosowaniem terminów zwyczajowo kojarzonych z wyznaniami miłosnymi.
Słowa kluczowe
akt strzelisty; modlitwa; język religijny
Bibliografia
Fonti
Anonimo, (1824). L’anima diretta nella via dello spirito, ossia Regolamento di vita per le persone divote di ogni stato. Con un particolar metodo di vivere per gli ecclesiastici ed un altro per le anime religiose. Ottavio Sgariglia.
Anonimo, (1844). Raccolta di orazioni e pie opere alle quali sono annesse le S. indulgenze. Tipografia Marini e Compagno.
Boriglioni, G. D. (1821). Dottrina cristiana estratta da S. Tommaso, dal Catechismo Romano, dal Cardinale Bellarmino, e da altri buoni autori. Giacomo Agnelli.
Collette per le domeniche e le solennità. Disponibile sul sito http://www.progettoculturale.it/documenti_cei
(ultimo accesso: 25.05.2022).
Cortivo de Santi, A. M. (1680). Opere spirituali. Giacomo Hertz.
Fenoglio, G. (1846). Florilegio di istruzioni e preghiere offerto alla gioventù studiosa. Boniardi-Pogliani.
Orta, P. F. (1706). Orazioni giaculatorie di molti santi, e servi di Dio, con diversi racconti esemplari. Opera d’un religioso della Compagnia di Gesù. Gaetano Zenobi stampatore.
Quadrupani, C. G. (1830). Documenti pratici e morali per vivere cristianamente. Gabinetto Letterario.
Rito della Messa. Disponibile sul sito https://liturgia.it/content/sacramenti/testi/rito_messa_cei.pdf (ultimo accesso: 25.05.2022).
Riva, G. (1889). Manuale di Filotea. Giacomo Arneodo.
Dizionari
Dizionario della Lingua Italiana Tommaseo-Bellini. Disponibile sul sito https://www.tommaseobellini.it/#/items (ultimo accesso: 23.05.2022).
Grande Dizionario della Lingua Italiana. Disponibile sul sito https://www.gdli.it/pdf_viewer/Scripts/pdf.js/web/viewer.asp?file=/PDF/GDLI06/GDLI_06_ocr_766.pdf&parola=giaculatòria (ultimo accesso: 21.10.2022).
Grande Dizionario Italiano di Aldo Gabrielli. Disponibile sul sito https://www.grandidizionari.it/Dizionario_Italiano/parola/G/giaculatoria.aspx?query=giaculatoria (ultimo accesso: 24.05.2022).
Nuovo Dizionario De Mauro. Disponibile sul sito https://dizionario.internazionale.it/parola/giaculatoria (ultimo accesso: 23.05.2022).
Vocabolario della lingua italiana Zingarelli (2007). Zanichelli.
Vocabolario Etimologico della Lingua Italiana di Ottorino Pianigiani. Disponibile sul sito https://www.etimo.it/?term=giaculatoria (ultimo accesso: 23.05.2022).
Vocabolario Treccani. Disponibile sul sito https://www.treccani.it/vocabolario/giaculatoria/ (ultimo accesso: 23.05.2022).
Letteratura
Anonimo russo (a cura di) (2003). Racconti di un pellegrino russo. Trad. C. Campo. Bompiani.
Bednarczuk, L. (1998). Transcendencja i transkomunikacja, Prace Filologiczne, 43, pp. 71–81.
Carvajal, F. F. (2020). Parlare con Dio. Edizioni Ares.
Chmielewski, M. (a cura di) (2002). Leksykon duchowości katolickiej. Wydawnictwo M.
Direttorio su pietà popolare e liturgia. Principi e orientamenti. Città del Vaticano 2002, n. 23. Disponibile sul sito https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/ccdds/documents/rc_con_ccdds_doc_20020513_vers-direttorio_it.html.
Escrivá de Balaguer, J. (a cura di) (2011) Cammino solco forgia. Edizioni Ares.
Farronato, L. (a cura di) (2004). Massime eterne. Paoline Editoriale Libri.
Hiżycki, S. (2014). Barsanufiusz i Jan. Pomiędzy gniewem a modlitwą. Wybór z korespondencji. Trad. E. Dąbrowska. Wydawnictwo Benedyktynów.
Louisier, P. (2009). Lettertura copta, un esempio: «pregare continuamente» [trascrizione di una conferenza]. http://www.natidallospirito.com/wp-content/uploads/2009/03/origini_egiziane_preghiera_gesu.pdf.
Padiglione, V. (a cura di) (1990). Le Parole della fede: forme di espressività religiosa. Edizioni Dedalo San Giovanni della Croce (a cura di) (2010). Fiamma d’amore viva. Edizioni OCD.
Sant’Agostino di Ippona. Lettere a Proba. Disponibili sul sito https://www.augustinus.it/italiano/lettere/lettera_130_testo.htm (ultimo accesso: 12.05.2022).
Seri, R. (2013). Temi, problemi e aspetti del rapporto tra Dio e uomo. Armando Editore.
Starowieyski, M. (a cura di) (1995). Apoftegmaty Ojców Pustyni. Seria alfabetyczna. Trad. M. Borkowska (Źródła Monastyczne, 4). Wydawnictwo Benedyktynów.
Steczko, I. (2012). Lingwistyczno-kulturowe spojrzenie na «akty strzeliste» w XIX-wiecznych napisach nagrobnych. In: J. Kolbuszewski (a cura di), Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, 16. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, pp. 147–153.
Szczych, J. (2014). Akty strzeliste jako wyrazy wiary i pobożności chrześcijańskiej. Poznańskie Studia Teologiczne, 33(2). pp. 101–111.
Wojtak, M. (1999). Modlitwa ustalona – podstawowe wyznaczniki gatunku, In: J. Adamowski, S. Niebrzegowska (a cura di), W zwierciadle języka i kultury, Wydawnictwo UMCS, pp. 129–138.
Żmigrodzka, B. (2000). Iaculatoria. O pewnym typie tekstów modlitewnych, In: D. Ostaszewska (a cura di), Gatunki mowy i ich ewolucja, 1. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, pp. 276–290.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
