Epika dziadowska jako religijny tekst kultury ludowej w Polsce na tle słowiańskim
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest religijno-legendarnej epice żebrzących śpiewaków w kontekście polskiej kultury ludowej na tle słowiańskim. Autorka przedstawiła dziadowską twórczość jako tekst kultury z uwzględnieniem, ludowego pochodzenia wędrownych śpiewaków, ich związku z Kościołem i wynikającej stąd funkcji szerzenia idei chrześcijańskiej wśród ludu i religijnej tematyki repertuaru pieśniowego. Autorka zwróciła uwagę na specyfikę polskich pieśni dziadowskich z mocno zaznaczonym kultem maryjnym, a w pieśniach historycznych dominującą nad przebiegiem zdarzeń wymowę moralizatorską utworu. Najistotniejsze różnice dotyczą interpretacji eschatologicznych motywów, zwłaszcza Sądu Ostatecznego, wędrówki dusz w zaświaty, kreacji osób boskich i ich ingerencji w życie ludzi. Do cech wspólnych należała obrzędowa rola dziada, jego funkcja mediacyjna oparta na kulcie przodków.
Słowa kluczowe
kultura dziadowska; religijno-legendarna epika dziadowska; żebrzący śpiewacy w Polsce; wędrowni śpiewacy w kulturze Słowian
Bibliografia
Słowniki
SE – Staszczak, Z. (red.) (1987). Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Literatura
Bartmiński, J. (1990). Folklor – język – poetyka. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bartmiński, J. (red.). (2011). Lubelskie. Cz. 1–4. Instytut Sztuki PAN.
Bielawski, L., Mioduchowska, A. (red.). (1997–1998). Kaszuby. Cz. 1–3. Instytut Sztuki PAN.
Bukraba-Rylska, I. (2008). Religijność ludowa – zjawisko i związane z nim kontrowersje. Wieś i Rolnictwo, 1(138), 50–73. https://kwartalnik.irwirpan.waw.pl/wir/article/view/58
Bukraba-Rylska, I. (2016). Religijność ludowa oczami socjologa. Zjawisko – krytyka – obrona. Twórczość Ludowa, 3, 17–20.
Bystroń, J. S. (1925). Historia w pieśni ludu polskiego. Gebethner i Wolff.
Bystroń, J. S. (1936). Kultura ludowa. Nasza Księgarnia.
Filar, D. (2013). Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Grochowski, P. (2009). Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Hernas, C. (1965). Pieśni „lirników”: autentyk i stylizacja. W: Tegoż. W kalinowym lesie. T. 1: U źródeł folklorystyki polskiej (s. 193–196). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Hernas, C. (1958). Z epiki dziadowskiej. Polskie i czeskie pieśni o obronie Wiednia. Pamiętnik Literacki, 3–4, 475–494.
Kolberg, O. (1963). Kieleckie. Cz. 2. Polskie Towarzystwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Kowalski, P. (1997). Ballada dziadowska [hasło]. W: T. Żabski (red.), Słownik literatury popularnej. Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
Krzyżaniak, B., Pawlak, A. (red.). (2002). Warmia i Mazury. Cz. 1–5. Instytut Sztuki PAN.
Krzyżaniak, B., Pawlak, A., Lisakowski, J. (red.). (1974–1975). Kujawy. Cz. 1–2. Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Krzyżanowski, J. (red.). (1965). Słownik folkloru polskiego. Wiedza Powszechna.
Masłowska, E. (2015). Kultura ludowa czy tradycyjna? Problemy z terminologią. W: E. Antyborzec (red.), Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin (s. 425–440). Instytut im. Oskara Kolberga.
Masłowska, E. (2016). Dziad i baba – strażnicy duszy w języku i polskiej kulturze tradycyjnej. W: E. Masłowska, D. Pazio-Wlazłowska (red.), Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej (t. 1., s. 467–486). Instytut Slawistyki PAN, Wydział Orientalistyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Michajłowa, K. (2010). Dziad wędrowny w kulturze Słowian. Oficyna Naukowa.
Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2011). Pieśni dziadowskie. W: J. Bartmiński (red.), Lubelskie (cz. 3, s. 623–625). Wydawnictwo Muzyczne „Polihymnia”.
Nyrkowski, S. (wyb. i oprac.). (1977). Karnawał dziadowski. Pieśni wędrownych śpiewaków (XIX–XX w.). Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Peregrynacja dziadowska. W: K. Budzyk, H. Budzykowa, J. Lewański (red.), Literatura mieszczańska w Polsce od końca XVI do końca XVII wieku (t. 2). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Rokosz, T. (2020). Emisariusze dziadowskiej tradycji – z problematyki lirniczej – przeszłość i teraźniejszość. Edukacja Muzyczna, 15, 17–39.
Sadownik, J. (1956). Z zagadnień klasyfikacji i systematyki polskiej pieśni ludowej. Polska Sztuka Ludowa, 10(6), 343–354.
Sokolski, J. (1998). Pieśń dziadowska [hasło]. W: T. Michałowska (red.), Słownik literatury staropolskiej. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Stomma, L. (1986). Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku. Pax.
Szczerbicka, L. (1959). Z epiki dziadowskiej, Pamiętnik Literacki, 3–4, 445–470.
Waliński, M. (1998). Pieśń jarmarczna? Nowiniarska? Ballada? Czy – pieśń dziadowska? Prolegomena do badań pieśni dziadowskiej. W: P. Kowalski (red.), Wszystek krąg ziemski. Antropologia, historia, literatura. Prace ofiarowane Profesorowi Czesławowi Hernasowi (s. 164–194). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Profesor Emeritus. Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-3178-5977
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
