Relacje pomiędzy wspólnotami komunikatywnymi nierównorzędnymi (XVI–XVIII w.) na materiale dokumentów cechowych
Abstrakt
Prezentowany artykuł jest poświęcony mechanizmom wpływania wspólnot nadrzędnych na zachowania językowe we wspólnotach podrzędnych. Dotyczy zachowań o charakterze oficjalnym, urzędowym, w tym także prawnym i prawniczym. Teksty utrwalające te proste i złożone akty mowy były tworzone w małej wspólnocie komunikatywnej miejskiej na przestrzeni ok. dwóch stuleci. Mowa tu o kreowaniu, przenoszeniu, utrwalaniu i modyfikowaniu wzorów zachowań językowych wytwarzanych na potrzeby społeczności rzemieślniczej, na przykładzie zachowanych dokumentów urzędowych cechu piwowarów krakowskich z okresu od XVI do XVIII w. Analiza została przeprowadzona na podstawie teorii wspólnot i potrzeb komunikatywnych. Obserwacji poddano wybraną leksykę i frazeologię oraz wyznaczniki gatunkowe zachowanych tekstów, uwarunkowane kontekstem społeczno-historycznym. Wnioski analizy ukazują bezpośrednią zależność między hierarchicznością struktury społecznej a tekstem, gatunkiem i językiem zachowanych dokumentów.
Słowa kluczowe
wspólnota komunikatywna; zachowanie językowe; przenoszenie i przetwarzanie wzorów zachowań komunikatywnych; cechy; okres XVI–XVIII w.
Bibliografia
Źródła
Akta cechu kaczmarzy, piowowarów i słodowników krakowskich (1589–1821), mikrofilm J-9166. Archiwum Miasta Krakowa (sygn. 3113).
Artykuły pp. towarzyszów i cechu piwowarskiego. (1790). Ossolineum.
Artykuły towarzyszów rzemiosła słodowniczego i piwowarskiego 1605–1685, mikrofilm J-9163. Archiwum Miasta Krakowa (syg. 3113).
Księga cechu piwowarów krakowskich z lat 1729–1780. Ossolineum (sygn. 12994/II).
Piekosiński, F. (1882). Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa (1257–1506). Akademia Umiejętności. Drukarnia „Czasu”.
Piekosiński, F., Krzyżanowski, S. (1885–1909). Prawa, przywileje, statuta miasta Krakowa (1507–1795). Akademia Umiejętności w Krakowie (zwłaszcza t. 1, z. 2, dok. 543, s. 656; dok. 573 &22, s. 697; t. 2, z. 2, dok. 1585 &29, s. 678; dok. 1799, s. 1035; z. 3, dok. 1799 &4; dok. 1879, s. 1188).
Regestr pogłównego jako też i składki różnej, Akta Miasta Krakowa (sygn. 3114).
Vladislaus Quartus Dei gratia Rex Poloniae. W: Akta cechu kaczmarzy, piwowarów i słodowników krak. 1589–1821. Archiwum Akt Dawnych m. Krakowa (sygn. 3115).
Literatura
Bieniarzówna, J., Małecki, J. M., Mitkowski, J. (1992). Dzieje Krakowa (t. 2: Kraków w wiekach XVI–XVIII ). Wydawnictwo Literackie.
Borawski, S. (2000). Wprowadzenie do historii języka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Borawski, S. (2005a). Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii. W: S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego (s. 13–62). Oficyna Wydawnicza UZ.
Borawski, S. (2005b). Skonwencjonalizowane zachowanie językowe i rytuał a funkcjonowanie wspólnoty komunikacyjnej. W: R. Zarębski (red.), Rytuał – język – religia. Materiały z konferencji 17–19 maja 2004 r. (s. 59–75). Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
Dryja, S. (2017). Podatki i opłaty pobierane od piwowarów krakowskich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku: Reforma czopowego z czasów panowania Stefana Batorego i jej wpływ na piwowarstwo krakowskie. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 78, 67–94.
Dryja, S. (2018). Słownik biograficzny słodowników, piwowarów i karczmarzy krakowskich 1501–1655. Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.
Dryja, S., Sławiński, S. (2019). Mała encyklopedia piwowarska Krakowa i Kazimierza w wieku XVI i pierwszej połowie wieku XVII. Studia z dziejów piwowarstwa Krakowa i Kazimierza z uwzględnieniem problematyki Kleparza i przedmieść. Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.
Gadocha, M. (2008). Cech piwowarów, karczmarzy i słodowników krakowskich w XVI i XVII wieku. W: P. Gołdyn (red.), Miasta polskie w średniowieczu i czasach nowożytnych (s. 253–282). Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”.
Mikuła, M. (2013). Typologia aktów prawnych dla miast w dobie jagiellońskiej – przydatność funkcjonalna podziału aktów prawnych do badań nad kierunkami polityki królewskiej. Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, 16, 41–57.
Młynarczyk, E. (2010). Polskie słownictwo handlowe XVI i XVII wieku (na materiale krakowskich ksiąg praw miejskich i lustracji królewszczyzn). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Młynarczyk, E. (2013). Nie święci garnki lepią. Obraz rzemiosła utrwalony w polskiej frazeologii. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Pałucka-Czerniak, I. (2017). Stabilność i wariantywność języka protokołów w Księdze cechu piwowarów krakowskich (1729–1780) w ujęciu genologicznym i pragmalingwistycznym. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Pałucka-Czerniak, I. (2022a). Mechanizmy kształtowania się języka urzędowego w dokumentach małej wspólnoty cechowej (na materiale „Regestru pogłównego jako też i składki różnej” z lat 1757–1779). W: I. Kotlarska, M. Jurewicz-Nowak, M. Hawrysz (red.), Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze. Bliskie otoczenie człowieka. Leksyka, teksty, dyskursy (s. 127–140). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Pałucka-Czerniak, I. (2022b). Zmiany językowe w kopiowanych dokumentach cechowych jako przejaw świadomości językowej pisarzy na przykładzie ordynacji z 1661 r. Świat i Słowo, 39(2), 117–136.
Wojtak, M. (2004). Gatunki prasowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wojtak, M. (2019). Wprowadzenie do genologii. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Uniwersytet Zielonogórski Polska
https://orcid.org/0000-0002-6037-7729
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
