Rewizja w badaniach historycznojęzykowych – inspiracje i możliwości
Abstrakt
W artykule omówione zostały dokonywane współcześnie przez historyków języka polskiego rewizje poglądów i tekstów, motywacje ich podjęcia, dalsze możliwości w tym zakresie, a także najczęstsze ograniczenia. Przegląd literatury przedmiotu ujawnia, że choć powszechnie dostrzegalna jest konieczność rewizji, badania wprost ukierunkowane na nią są stosunkowo rzadkie. Tymczasem rewizję należy traktować nie tylko jako pretekst do zmiany utrwalonych przekonań, ale także szansę ponownego spojrzenia na ten sam obiekt badań w celu wydobycia z niego nowych, niedostrzegalnych wcześniej, danych. Tak szeroko ujęta rewizja przynosi wymierne korzyści nie tylko samym historykom języka, ale i przedstawicielom dyscyplin pokrewnych, gdyż jej efektem może być m.in. zmiana datacji zabytków piśmiennictwa, zmiana chronologizacji słownictwa, zmiana lekcji tekstu, nowa geneza tekstu, nowa relacja pomiędzy redakcjami tekstu, wreszcie – poszerzenie stanu wiedzy. To przemawia za tym, by w rewizji widzieć czasem konieczność, czasem przywilej i szansę, nigdy zaś zagrożenie dla zastanych metod i teorii naukowych.
Słowa kluczowe
rewizja; historia języka; edycja naukowa; heurystyka
Bibliografia
Słowniki
KorBa – Korpus barokowy (2013–2018, 2018–2023). https://korba.edu.pl/
WSJP – Żmigrodzki, P. (red.). (2007–). Wielki słownik języka polskiego PAN. Instytut Języka Polskiego PAN. https://wsjp.pl/
Źródła
BibliePolskie.pl – (b.d.). Pobrano 15 listopada 2023 z: http://bibliepolskie.pl/zzsearch.php
Literatura
Borawski, S. (2018). Synteza dziejów polszczyzny a możliwości integracji badań. W: M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 17–31). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Borowiec, K., Masłej D., Mika T., Rojszczak-Robińska D. (red.). (2017). Jak wydawać teksty dawne. Wydawnictwo Rys.
Bracha, K., Derwich, M., Kaliszuk, J. (2023). „Spicilegium” Gerarda Lefebvre’a de Lassus. Źródło do historii benedyktynów świętokrzyskich. Studia nad zabytkiem, podobizna rękopisu. Jedność.
Charzyńska-Wójcik, M., Klimek-Grądzka, J. (2022). New light on the Psalter: A rediscovered manuscript of the Żołtarz and its consequences. Studies in Polish Linguistics, 3, 93–114.
Deptuchowa, E. (2016). Czy potrzebna jest errata do Słownika staropolskiego? W: J. Klimek-Grądzka, M. Nowak (red.), Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała (s. 219–228). Towarzystwo Naukowe KUL.
Dunaj, B. (2011). Potrzeby w zakresie badań najstarszej polszczyzny. W: B. Dunaj, M. Rak (red.) Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy (s. 13–17). Księgarnia Akademicka.
Gozdek, M., Woźniak, E. (2023). Słownictwo religijne a reformacja. Głos w dyskusji nad konfesyjnym zróżnicowaniem polskiej leksyki w XVI w. LingVaria, 1(35), 167–178.
Gruszczyński, W. (2020). Korpusy językowe narzędziem pracy historyka języka. W: Polszczyzna w dobie cyfryzacji (s. 255–265). https://publikacje.pan.pl/Content/120189/PDF/2020-01-POLS-20-Gruszczynski.pdf
Grześkowiak, R. (2017). Stary druk jako podstawa edycji krytycznej. Preliminaria. W: K. Borowiec, D. Masłej, T. Mika. D. Rojszczak-Robińska (red.), Jak wydawać teksty dawne (s. 11–44). Wydawnictwo Rys.
Jasiński, T. (2016). Gall Anonim – poeta i mistrz prozy. Studia nad rytmiką prozy i poezji w okresie antycznym i średniowiecznym. Avalon.
Kępka, I. (2004). Biblia gdańska – rewizja Biblii brzeskiej czy nowy przekład? Rocznik Gdański, 64(1/2), 113–122.
Kierkowicz, M., Krążyńska, Z., Mika, T., Rojszczak, D. (2010). Nowe kierunki w badaniach nad grafią i fonetyką staropolską. W: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (red.), Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny (s. 11–29). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Klemensiewicz, Z. (1956). Zagadnienia i założenia historii języka polskiego. Pamiętnik Literacki, 47(3), 86–137.
Klimek-Grądzka, J. (2023). Archiwum filomatów jako obiekt badań lingwistycznych. Stan i perspektywy w kontekście edycji cyfrowej. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 79(79), 129–145.
Kowalska, D. (2013). Sztuka słowa Mikołaja Reja. Studium stylistycznojęzykowe „Psałterza Dawidowego”. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kowalska, D. (2017). Czy Mikołaj Rej jest autorem prozatorskiej parafrazy „Psałterza Dawidowego”? O dylematach badacza w ustalaniu autorstwa dawnych tekstów. Roczniki Humanistyczne 65(6), 133–147.
Kowalska, D. (oprac.). (2022). Rej, M. Psałterz Dawidów (1543). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Krążyńska, Z., Mika, T. (2018). Kazania świętokrzyskie w perspektywie tekstowej i ogólnojęzykowej. Wydawnictwo Rys.
Kruszewski, W. (2018). Mickiewiczowski rękopis „No 38” raz jeszcze. Sztuka Edycji, 1, 7–15.
Krzywy, R. (2017). Projekt edycji hermeneutycznej. W: K. Borowiec, D. Masłej, T. Mika, D. Rojszczak-Robińska (red.), Jak wydawać teksty dawne (s. 45–64). Wydawnictwo Rys.
Kulwicka-Kamińska, J., Łapicz, C. (red.). (2019). Rękopis z Czombrowa. Filomacki przekład Koranu – edycja i studium historyczno-filologiczne zabytku. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kuźmicki, M. (2022). Studia nad filologicznymi i historycznymi edycjami średniowiecznych rot przysiąg sądowych. W stronę interdyscyplinarnych wydań otwartych. Wydawnictwo PSP.
Kwapień, E. (2018). Wykorzystywanie elektronicznych baz danych do badań nad dziejami słownictwa. W: M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 154–175). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kwiatkowski, P. T. (2009). Czy lata III Rzeczypospolitej były „czasem pamięci”? W: A. Szpociński (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów (s. 125–162). Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Łaszkiewicz, T. (2013). O potrzebie i zasadach edycji źródłowych dokumentów dwudziestowiecznych. Uwagi na marginesie publikacji wspomnień Marii Donimirskiej „Bóg dał nam czas próby”. Zapiski Historyczne, 78(3), 187
Łaziński, M. (2017). Jan Baudouin de Courtenay i Aleksander Brückner. LingVaria, 1(23), 271–281. https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.23.18
Łuczyński, M. (2017). „Geograf Bawarski” — nowe odczytania. Polonica, 37, 23–36.
Łukaszewska, B. (2016). „Siedem psalmów pokutnych” z rękopisu numer 183 Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Edycja. Wydawnictwo KUL.
Łukaszewski, J., Wydra, W. (2016). Fragmenty „Kota ze Lwem” Mikołaja Reja i innych druków z XVI w. odnalezione. Wydawnictwo PSP.
Manitius, G. (1902). Nowe tłómaczenie Nowego Testamentu na język polski. Zwiastun Ewangeliczny, 1, 10–12.
Masłej, D. (2020). Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane „Kazania augustiańskie” w perspektywie historycznojęzykowej. Wydawnictwo PSP.
Mayenowa, M. R. (1952). Nowe prace z historii języka polskiego XVI i XVII wieku. Pamiętnik Literacki, 43 (1–2), 702–711.
Michalska-Górecka, P. (2021). Muncerianie, rakowianie, tropiści. Nazwy sekwatywne w polszczyźnie XVI wieku. Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne.
Mika, T. (2015). Problemy z Rozmyślaniem przemyskim. Formułowanie sądów ogólnych a wielowarstwowość średniowiecznego tekstu. LingVaria, 10 (numer specjalny), 87–104.
Mika, T. (2021). Nie tylko Bulla gnieźnieńska. O znaczeniu dokumentu fundacyjnego Zbyluta (1153) dla polskich badań historycznojęzykowych, cz. 1: Obiekt badań. LingVaria, 1(31), 123–141. https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.31.10
Mika, T., Kuźmicki, M. (2022). Nie tylko Bulla gnieźnieńska. O znaczeniu dokumentu fundacyjnego Zbyluta (1153) dla polskich badań historycznojęzykowych, cz. 2: Relacje między przekazami. LingVaria, 1(33), 145–172. https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.33.10
Opalińska, M., Pludra-Żuk, P., Chlebus, E. (2023). The eleventh-century ‘N’ Psalter from England. New pieces of the puzzle. The Review of English Studies, 74(314), 203–221. https://doi.org/10.1093/res/hgac081
Osiewicz, M., Wydra, W. (2023). „Ewangelia Nikodema” z kodeksu Wawrzyńca z Łaska (1544). Wydawnictwo PSP.
Pastuch, M., Siuciak, M. (2018). Wprowadzenie. W: M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 11–13). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rojszczak-Robińska, D. (2016). Staropolskie pasje. „Rozmyślanie przemyskie”, „Sprawa chędoga”, „Karta Rogawskiego”. Źródła – język – fabuła. Wydawnictwo Rys.
Rott, D. (2017). Gall Anonim w świetle najnowszych badań Tomasza Jasińskiego. Littera Antiqua, 12, 149–161.
Siess-Krzyszkowski, S. (2019). „Psałterz Dawidow” w przekładzie Mikołaja Reja. Nowe ustalenia chronologii wydań i impresorów. Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, 13, 347–350.
Siuciak, M. (2018). Nowe perspektywy i zadania historii języka polskiego. W: M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 55–64). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Słoboda, A. (2018). Składnia Kazań gnieźnieńskich w świetle ich wielowarstwowości. W: M. Mączyński, E. Horyń i E. Zmuda (red.), W kręgu dawnej polszczyzny (t. 5, s. 147–160). Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Słoń, M., Słomski, M. (2017). Edycje cyfrowe źródeł historycznych. W: K. Borowiec, D. Masłej, T. Mika, i D. Rojszczak-Robińska (red.), Jak wydawać teksty dawne (s. 65–84). Wydawnictwo Rys.
Stępień, P., Tchórzewska-Kabata, H., Winiarska-Górska, I. (red.). (2009). Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja, nowe propozycje badawcze. Biblioteka Narodowa.
Szubartowska, A., Święcicka, A., Helman-Ważny, A., Żukowska, G., Wagner, B. (2021). Fizykochemiczne badania tybetańskiej kolekcji manuskryptów Drangsong z Mustangu w Nepalu. Notes Konserwatorski, 23, 29–52. https://doi.org/10.36155/NK.23.00002
Twardzik, W. (2010). Czy naprawdę potrzebne było nowe wydanie „Rozmyślania przemyskiego”. Fragmen, albo kąsek większej całości. Pamiętnik Literacki, 101(2), 197–206.
Walczak, B. (2018). Historia języka polskiego – subdyscyplina polimetodologiczna. W: M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 55–64). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Woźniak, E. (2017). Dwudziestolecie międzywojenne w periodyzacji historycznojęzykowej – wizje i rewizje. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 51(2), 99–111.
Wójcik, U. (2019). Średniowieczne zasoby onimiczne – niewykorzystane źródło w badaniach historycznojęzykowych? Prolegomena badawcze. Onomastica, 63, 279–290.
Wydra, W. (wyd.). (2018). Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania… Nieznany drukowany przekaz Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią z 1542 r. Wydawnictwo PSP.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Polska
https://orcid.org/0000-0002-6289-5634
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
