Czasownik leksykalny, łącznikowy, posiłkowy – badanie korpusowe statusu składniowego czasownika blîven (‘(po)zostać’) w tekstach średnio-dolno-niemieckich
Abstrakt
W ramach tekstu przedstawiono wyniki analizy składniowo-semantycznej średnio-dolno-niemieckiego czasownika blîven, który został zapożyczony do języków nordyckich i którego semantyka oraz status składniowy zarówno w języku wyjściowym, jak i w językach docelowych są sporne. Badanie obejmuje szerszy niż dotychczas materiał językowy z okresu między XIII a XV w., a stanowią go teksty dostępne w ramach anotowanego korpusu Referenzkorpus Mittelniederdeutsch/Niederrheinisch (ReN) i teksty korpusu Diachrony of passive voice in North Germanic (DiaPass). Zawężenie czasowe badanych tekstów pozwoliło stwierdzić, że rozwoju peryfrastycznej strony biernej w języku szwedzkim z bli(va) nie można przypisać wpływom dolnoniemieckim. Tenże wniosek potwierdza sporadyczne użycie blîven w połączeniu z imiesłowem biernym w materiale dolnoniemieckim z równoczesnym wzrostem ogólnej częstotliwości występowania tej konstrukcji w języku szwedzkim w XV w. Wykorzystanie obu korpusów pozwoliło wykluczyć różnice w użyciu czasownika blîven między tekstami dolnoniemieckimi spisanymi na obszarze dolnoniemieckim (ReN) a tekstami dolnoniemieckimi z obszaru skandynawskiego (DiaPass).
Słowa kluczowe
czasownik leksykalny; czasownik łącznikowy; czasownik posiłkowy; strona bierna; średnio-dolno-niemiecki
Bibliografia
Źródła
ReN – Referenzkorpus Mittelniederdeutsch/Niederrheinisch (1200–1650): https://www.slm.uni-hamburg.de/ren.html
DiaPass – Diachrony of passive voice in North Germanic – korpus duńskich, szwedzkich i dolnoniemieckich anotowanych tekstów stworzony na potrzeby projektu badawczego pt.: „Konstrukcjonalizacja i zmiana konstrukcji. Peryfrastyczna strona bierna w języku duńskim i szwedzkim w ujęciu diachronicznym”, finansowanego ze środków NCN, nr umowy 2021/41/B/HS2/00011: http://rjawor.vm.wmi.amu.edu.pl/diapass/
Literatura
Abraham, W. (1990). Die Grammatikalisierung von Auxiliar- und Modalverben. Beiträge zur Geschichte der Deutschen Sprache und Literatur, 112(2), 200–208.
Akmajian, A., Steele, S. M., Wasow, T. (1979). The category AUX in Universal Grammar. Linguistic Inquiry, 10, 1–64.
Björkman, E. (1902). Nsv. Blifva. Spåråk och stil, 2, 90–91.
Bolinger, D. (1980). Wanna and the gradience of auxiliaries. W: G. Brettschneider, Ch. Lehmann, (red.), Wege zur Universalienforschung: Sprachwissenschaftliche Beiträge zum 60. Geburtstag von Hansjakob Seller (s. 292–299). Gunter Narr.
Busch, U. (1960). Die Seinssätze in der russischen Sprache. Hain.
Bußmann, H. (1990). Lexikon der Sprachwissenschaft. Alfred Kröner Verlag.
Bybee, J. L. (1985). Morphology: A study of the relation between meaning and form. John Benjamins.
Coates, J., Leech, G. (1980). The meanings of the modals in Modern British and American English. York Papers in Linguistics, 8, 23–34.
Conrad, R. (red.). (1988). Lexikon sprachwissenschaftlicher Termini. VEB Bibliographisches Institut.
Crystal, D. (1980). A first dictionary of linguistics and phonetics. Andre Deutsch.
Curme, G. O. (1913). Development of the Progressiv Form in Germanic. Publications of the Modern Language Association of America, 28, 159–187.
Daneš, F. (1976). Semantische Struktur des Verbs und das indirekte Passiv im Tschechischen und Deutschen. W: R. Lötzsch, R. Růžička (red.), Studia grammatica XII: Satzstruktur und genus verbi (s. 113–124). Akademie-Verlag.
Darski, J. (2010). Deutsche Grammatik. Ein völlig neuer Ansatz. Peter Lang.
Diewald, G. (2002). A model for relevant types of contexts in grammaticalization. W: I. Wischer, G. Diewald (red.), New Reflections on Grammaticalization (s. 103–120). Benjamins.
DUDEN (2005). Die Grammatik. Unentbehrlich für richtiges Deutsch. 7., völlig neu erarbeitete und erweiterte Auflage. Dudenverlag.
Givon, T. (1979). On understanding grammar. Academic Press.
Givon, T. (1984). Syntax: A functional-typological introduction (t. 1). John Benjamins.
Hartmann, R. R. K., Stork, F. C. (1972). Dictionary of language and linguistics. Applied Sciences Publishers Ltd.
Haspelmath, M. (1990). The grammaticalization of passive morphology. Study of Language, 14(1), 25–72.
Haspelmath, M. (1994). Passive participle across languages. W: B. Fox, P. J. Hopper (red.), Voice. Form and function (s. 151–77). John Benjamins Publishing Company.
Havránek, B. (1937). Genera verbi v slovanskych jazycich. Nákladem Královské české společnosti nauk.
Heine, B. (1993). Auxiliaries. Cognitive forces and grammaticalization. Oxford University Press.
Huddleston, R. D. (1984). Introduction to the grammar of English. Cambridge University Press.
Janaš, P. (1976). Niedersorbische Grammatik. Domowina.
Keenan, E. L. (1985). Passive in the world’s languages. W: T. Shopen (red.), Language typology and syntactic description (t. 1: Clause structure, s. 243–281). Cambridge University Press.
Köbler, G. (2014). Mittelniederdeutsches Wörterbuch (t. 3). Auflage. https://koeblergerhard.de/mndwbhin.html
Kotin, M. L. (2003). Die werden-Perspektive und die werden-Periphrasen im Deutschen. Historische Entwicklung und Funktionen in der Gegenwartssprache. Peter Lang Verlag.
Kotin, M. L. (2015). Das Verbum substantivum aus synchroner, diachroner und typologischer Sicht. W: M. L. Kotin, R. J. Whitt (red.), To be or not to be? The verbum substantivum from synchronic, diachronic and typological perspectives (s. 18–66). Cambridge Scholars Publishing.
Lasch, A. (1914). Mittelniederdeutsche Grammatik. Sammlung kurzer Grammatiken germanischer Dialekte IX. Niemeyer.
Lasch, A., Borchling, C., Cordes, G., Möhn, D., Schröder, I. (red.). (1956–). Mittelniederdeutsches Handwörterbuch. Wachholtz.
Leech, G. N., Coates, J. (1980). Semantic indeterminacy and the modals. W: S. Greenbaum, G. Leech, Y. Svartvik (red.), Studies in English linguistics (s. 151–177). Longman.
Lewandowski, T. (1973). Linguistisches Wörterbuch (t. 1). Heidelberg: Quelle & Meyer.
Lübben, A. (1882). Mittelniederdeutche Grammatik. Weigel.
Magnusson, E. R. (1939). Syntax des Prädikatsverbums im Mittelniederdeutschen von der ältesten Zeit bis zum Anfang des fünfzehnten Jahrhunderts. C.W.K. Gleerup.
Marchese, L. (1986). Tense/aspect and the development of auxiliaries in Kru languages. The Summer Institute of Linguistics.
Markey, T. L. (1969). The Verbs varda and bliva in Scandinavian with special emphasis on Swedish. Almquist & Wiksell.
Nissen, C. A. (1884). Forsøg til en middelnedertysk Syntax. I kommission i W. Priors hof-boghandel.
Östman, J.-O. (2018). Constructions as cross-linguistic generalizations over instances. Passive patterns in contact. W: H. C. Boas, S. Höder (red.), Constructions in contact: Constructional perspectives on contact phenomena in Germanic languages (s. 181–210). John Benjamins Publishing Company. https://doi.org/10.1075/cal.24.06ost
Pullum, G. K., Wilson, D. (1977). Autonomous syntax and the analysis of auxiliaries. Language, 53, 741–788.
Rosenthal, D. (1984). Studien zu Syntax und Semantik des Verbs bleiben. Unter besonderer Berücksichtigung des Niederdeutschen und Niederländischen. Acta Universitatis Gothoburgensis.
Sarauw, Ch. (1924). Niederdeutsche Forschungen II. Die Flexionen der mittelniederdeutschen Sprache. A. F. Høst.
Šewc-Schuster, H. (1976). Grammatika hornjo-serbskeje reči (t. 1–2). Domowina.
Skrzypek, D. (2020). The swedish bli-passive in a diachronic perspective. Lege Artis. Language yesterday, today, tomorrow 5(2), 301–334.
Steele, S. M. (1978). The Category AUX as a language universal. W: J. Greenberg (red.), Universals of Human Language (t. 3, s. 7–45). Stanford University Press.
Toyota, J. (2008). Diachronic change in the English passive. Palagrave Macmillan.
Vennemann, T. (1978). Tempora und Zeitrelationen im Standarddeutschen. Sprachwissenschaft, 12, 234–249.
Weiss, D. (1982). Deutsch-polnische Lehnbeziehungen im Bereich der Passivbildung. W: E. Reißner (red.), Literatur und Sprachentwicklung in Osteuropa im 20. Jahrhundert. Ausgewählte Beiträge zum 2. Weltkongreß für Sowjet- und Osteuropastudien (s. 187–218). Akademie-Verlag.
Zifonun, G., Hoffmann, L., Strecker, B. (1997). Grammatik der deutschen Sprache. De Gruyter.
Uniwerystet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-0702-0202
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
