Dawne materiały do nauczania polszczyzny w środowisku anglojęzycznym jako źródła do badań dziejów polonistycznego dyskursu glottodydaktycznego

Irmina Kotlarska

doi:10.31261/FL.2025.13.1.12

Opublikowane: 2025-06-30

Tom 13 Nr 1 (2025)

Dawne materiały do nauczania polszczyzny w środowisku anglojęzycznym jako źródła do badań dziejów polonistycznego dyskursu glottodydaktycznego

Irmina Kotlarska

Dział: Studia

https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.12

Abstrakt

Artykuł wyrasta z przekonania o konieczności intensywniejszego włączenia w optykę badań diachronicznych materiałów glottodydaktycznych dokumentujących dzieje nauczania języka polskiego jako obcego. Oglądem prowadzonym z perspektywy dyskursologicznej objęto w nim podręczniki do nauki polszczyzny pisane dla odbiorców anglojęzycznych od końca XIX do połowy XX wieku. Celem opracowania jest opis uwarunkowań społeczno-kulturowo-instytucjonalnych oraz tematyki polonistycznego dyskursu glottodydaktycznego w środowisku anglojęzycznym w przeszłości. Rekonesansowa analiza treści podręczników pozwoliła ustalić, że rozpowszechnianie znajomości języka polskiego w krajach anglojęzycznych motywowane było naukowo, integracyjnie oraz kulturowo. Czynnikiem budującym prestiż polszczyzny była też sytuacja polityczna Polski po roku 1918. Zakres i sposób prezentacji wiedzy o języku polskim odzwierciedla ówczesny stan wiedzy z zakresu metodyki nauczania języków nowożytnych. Dokonane obserwacje potwierdzają użyteczność dyskursologicznych analiz dawnych podręczników glottodydaktycznych, także w celu uzupełnienia wiedzy o prestiżu i funkcjonalnym zróżnicowaniu polszczyzny w przeszłości.

Słowa kluczowe:

dyskurs glottodydaktyczny , dawne podręczniki glottodydaktyczne , dzieje nauczania języka polskiego jako obcego , motywacja do nauki polszczyzny

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kotlarska, I. (2025). Dawne materiały do nauczania polszczyzny w środowisku anglojęzycznym jako źródła do badań dziejów polonistycznego dyskursu glottodydaktycznego. Forum Lingwistyczne, 13(1), 1–18. https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.12

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Arend-Choiński, Z. M. (1924). A Polish phonetic reader. University of London Press.
Google Scholar

Baluta, J. F. (1915). Practical handbook of the Polish language: containing the alphabet, pronunciation, fluency exercises, rules of grammar, various conversations, comprehensive vocabulary of words in daily use. Polish Book Importing Co.
Google Scholar

Bolanowski, J. E. (1938). A new Polish grammar. Polonia Pub. Co.
Google Scholar

Corbridge-Patkaniowska, M. (1948). Teach yourself Polish. Hodder & Stoughton.
Google Scholar

Corbridge-Patkaniowska, M., Coleman, A. P. (1944). Essentials of Polish grammar for English-speaking students. Książnica Polska.
Google Scholar

Dembinski, N. (1947). Grammar of the Polish language. Dende Press.
Google Scholar

Fox, P. (1935). Polish grammar exercises. (b. w.).
Google Scholar

Fox, P. (1937). Essentials of Polish. The Educational Department Polish National Alliance.
Google Scholar

Freese, J. H. (1917). A Polish manual for self-tuition, containing: a concise grammar with exercises; reading extracts with literal interlinear translation and Polish-English vocabulary; and a select English-Polish vocabulary. Kegan Paul, Trench, Trubner.
Google Scholar

Krolowna, M. P. (1934). Essentials of Polish grammar. (b. w.).
Google Scholar

Lilien, E. (1914). Wehman Bros: Easy method for learning Polish quickly: A new system on the most simple principles for universal self-tuition, with complete English pronunciation of every word. Wehman Bros.
Google Scholar

Morfill, W. R. (1884). A simplified grammar of the Polish language. Trubner & Co.
Google Scholar

Paryski, M., Malach, R. (1938). A practical Polish grammar and reading exercises. Polish Book Imp. Co.
Google Scholar

Skaryszewski, T. C. (1916). Polish self-taught, the best and most completed book of its kind: The easiest method of learning the Polish language in a short time. (b. w.).
Google Scholar

Soissons, G. (ca 1925). Polish self-taught by the natural method with phonetic pronunciation: Thimms system. E. Marlborough & Co. Ltd.
Google Scholar

Ssymank, P. (1921). Elementary Polish grammar. Julius Gross.
Google Scholar

Swicz, V. (1945). First steps in Polis for self-tuition. Oliver & Boyd.
Google Scholar

Teslar, J. A., Teslar, J. (1942). A new Polish grammar. Oliver & Boyd.
Google Scholar

Wysocka, B. (1943). Polish reader. Lund, Humhpries & Company Ltd.
Google Scholar

Zaczkowski, T. S. (1911). Polish self-taught. M. Ottenheimer.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

(b.a.) (1945). Reviewed work: Essentials of Polish grammar for English-speaking students by M. Patkaniowska, A. P. Coleman. The Slavonic and East European Review, 23(62), 183–184.
Google Scholar

Borowy, W. (1931). Reviewed Work: Elementary Polish grammar Paul Ssymank. The Slavonic and East European Review, 10(28), 236–238.
Google Scholar

Burzyńska-Kamieniecka, A. (2002). Jakże rad bym się nauczył polskiej mowy… O glottodydaktycznych aspektach relacji język a kultura w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Court, S. (1945). Marlborough’s Polish self-taught by Count de Soissons. Books Abroad, 19(3), 311. DOI: https://doi.org/10.2307/40085853
Google Scholar

Dąbrowska, A. (2018a). Byli przed nami, uczyli przed nami. Nauczanie języka polskiego jako obcego (JPJO): spojrzenie diachroniczne. W: J. Tambor (red.), Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy (t. 5: A. Achtelik, K. Graboń (red.), W kręgu (glotto)dydaktyki, s. 15–43). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Dąbrowska, A. (2018b). Nauczanie polszczyzny jako języka obcego w historii języka polskiego. Język Polski, 98(2), 22–41. https://doi.org/10.31286/JP.98.2.2 DOI: https://doi.org/10.31286/JP.98.2.2
Google Scholar

Dąbrowska, A. (2020). Rozmówka „O kupowaniu sukna” Johannesa Ernestiego oraz jej młodsza i krótsza wersja Georga Schlaga. Kilka słów o ewolucji nauczania Niemców języka polskiego. W: G. Habrajska (red.), Teorie i praktyki komunikacji (s. 81–108). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Dąbrowska, A. (2023). Pięćset lat nauczania języka polskiego jako obcego (1521–2021). W: A. Dąbrowska, M. Jura (red.), Polonistyka światowa: archiwa i współczesność (s. 15–32). Stowarzyszenie „Trickster”.
Google Scholar

Decyk-Zięba, W. (kierownik projektu). (2014–2018). Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego. Internetowe kompendium edukacyjne. https://gramatyki.uw.edu.pl/
Google Scholar

Dorosh, J. T. (1949). The study and teaching of Slavic languages: a selected list of references, The Library of Congress.
Google Scholar

Dubisz, S. (2012). Język polski w świecie. Poradnik Językowy, 693(4), 101–103.
Google Scholar

Dubisz, S. (red.). (1997). Język polski poza granicami kraju. Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej.
Google Scholar

Hawrysz, M. (2022). Korzyści poznawcze z dyskursologicznego spojrzenia na teksty dawne (przypadek renesansowej polemiki religijnej). Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 78, 85–98. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2012 DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2012
Google Scholar

H. K. L., (1949). Practical handbook of the Polish language by Jos. F. Baluta. Books Abroad, 23(1), 86–87. DOI: https://doi.org/10.2307/40088105
Google Scholar

Jurewicz-Nowak, M. (2015). Językowe akty etykiety środowiskowej i zawodowej w rozmówkach handlowych Jerzego Schlaga (XVIII wiek). Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 61, 43–60.
Google Scholar

Klimek-Grądzka, J. (2017). Z historii nauczania języka polskiego Polaków w USA – przegląd podręczników (wiek XIX – 1. połowa XX wieku). Roczniki Humanistyczne, 65(10), 43–57. https://doi.org/https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.10-3 DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2017.65.10-3
Google Scholar

Kotlarska, I. (2020). Znajomość języka angielskiego jako wartość w świetle wybranych materiałów do nauki tego języka z lat 1788–1947 – przyczynek do badań nad dyskursem edukacyjnym. W: M. Hawrysz, M. Jurewicz-Nowak, I. Kotlarska (red.), Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2019: Dyskursy o przeszłości. Dyskursy w przeszłości (s. 105–123). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Lipińska, E. (2003). Język ojczysty, język obcy, język drugi. Wstęp do badań dwujęzyczności. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Lipiński, S. (1952). Reviewed Work: Polish self taught T. S. Zaczkowski. Polish American Studies, 9(1/2), 63–64.
Google Scholar

Manning, C. A. (1957). A history of Slavic studies in the United States. Marquette University Press.
Google Scholar

Mary Vlodimira, sister, First Polish lessons, Detroit 1937.
Google Scholar

Mikoś, M. (1985). The history of teaching Polish in the United States. The Polish Review, 30(4), 405–411.
Google Scholar

Miodunka, W. (1990). Moc języka i jej znaczenie w kontaktach językowych i kulturowych. W: W. Miodunka (red.), Język polski w świecie. Zbiór studiów (s. 39–49). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Miodunka, W. (2011). Między etniczno-politycznym a kulturowym rozumieniem narodu. O potrzebie historycznojęzykowych badań polszczyzny jako języka obcego i drugiego. LingVaria, 6(1), 179–204.
Google Scholar

Miodunka, W. (2020). Rozpowszechnianie, zachowywanie i nauczanie języka polskiego w świecie w latach 1918–2018 (cz. 1: Polszczyzna i Polacy w świecie w latach 1918–1939). Poradnik Językowy, 770(1), 7–25. DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.1.1
Google Scholar

Miodunka, W., Gębal, P. (2020). Dydaktyka i metodyka nauczania języka polskiego jako obcego i drugiego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Ordon, E. (1952). Aims and methods in six Polish grammars. Polish American Studies, 9(3/4), 104–111.
Google Scholar

Podhajecka, M. (2018). A history of Polish-English/English-Polish bilingual lexicography (1788–1947). Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar

Przyklenk, J. (2018). Teksty obcojęzyczne i ko(n)teksty nauki języków obcych w dwudziestoleciu międzywojennym a kształcenie polonistyczne. W: J. Tambor (red.), Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy (t. 5: A. Achtelik, K. Graboń (red.), W kręgu (glotto)dydaktyki, s. 128–142). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Przyklenk, J., Kotlarska, I. (2024). Dyskurs glottoedukacyjny a dyskurs glottodydaktyczny. W poszukiwaniu genus proximum i differentia specifica dyskursu dotyczącego nauki języków obcych (perspektywa lingwistyki historycznej). Postscriptum Polonistyczne, 33(1), 1–17. https://doi.org/10.31261/PS_P.2024.33.16 DOI: https://doi.org/10.31261/PS_P.2024.33.16
Google Scholar

Siuciak, M. (2000). Zróżnicowanie gatunkowe komunikacji ustnej w XVII wieku. W: D. Ostaszewska (red.), Gatunki mowy i ich ewolucja (t. 1, s. 355–369). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Siuciak, M. (2024). Komunikacja urzędowa na Górnym Śląsku w okresie XVI–XVIII wieku. Ujęcie dyskursologiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. https://doi.org/10.31261/PN.4217 DOI: https://doi.org/10.31261/PN.4217
Google Scholar

Stone, G. (2005). Slavonic studies at Oxford: A brief history. https://www.mod-langs.ox.ac.uk/sites/default/files/slavonic_studies.pdf
Google Scholar

Walczak, B. (2009). Język polski wśród języków Europy dawniej i dziś. Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, 8, 167–176.
Google Scholar

Witosz, B. (2016). Kategoria dyskursu w polonistycznej edukacji akademickiej. W: W. Czachur, A. Kulczyńska, Ł. Kumięga (red.), Jak analizować dyskurs? Perspektywy dydaktyczne (s. 19–39). Universitas.
Google Scholar

Woźniak, E. (2024). Wspólnota komunikatywna jako narzędzie opisu w historii języka polskiego – nowe perspektywy. W: M. Hawrysz, M. Jurewicz-Nowak, I. Kotlarska (red.), Zielonogórskie seminaria językoznawcze. Słowo – forma, treść, użycie (s. 27–37). Oficyna Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Zagórska Brooks, M. (1966). Teaching Polish as a second Slavic language. Review of existing teaching materials for the study of Polish. The Polish Review, 11(2), 82–85.
Google Scholar

Zarębski, R. (2022). Kilka uwag o wybranych niegdysiejszych pomocach do nauczania polszczyzny w środowisku frankofońskim. Roczniki Humanistyczne, 70(7), 233–252. https://doi.org/10.18290/rh22706.13 DOI: https://doi.org/10.18290/rh22706.13
Google Scholar

Zarębski, R. (2023). Leksyka materiałów do nauczania polszczyzny w środowisku frankofońskim (na przykładzie wybranych pomocy dydaktycznych z początku XX wieku). Język Polski, 103(4), 109–120. https://doi.org/10.31286/JP.00235 DOI: https://doi.org/10.31286/JP.00235
Google Scholar

Zarzeczny, G. (2013). Struktura globalna podręczników do nauczania języka polskiego jako obcego (ujęcie diachroniczne). W: J. Nesswetha, Z. Czerwonka, K. Rysová (red.), Grenzüberschreitungen – Polnische, tschechische und deutsche Sprache, Literatur und Kultur. Beiträge zur VIII. Internationalen Westslawistischen interFaces-Konferenz in Leipzig, „Westostpassagen – Slawistische Forschungen und Texte 16” (s. 353–362). Georg Olms Verlag.
Google Scholar

Tom 13 Nr 1 (2025)
Opublikowane: 2025-06-30

ISSN: 2449-9587

eISSN: 2450-2758

10.31261/FL

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Licencja CC

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Prześlij tekst

Dawne materiały do nauczania polszczyzny w środowisku anglojęzycznym jako źródła do badań dziejów polonistycznego dyskursu glottodydaktycznego

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Irmina Kotlarska

Informacje