XIX-wieczne pieśni ludowe jako źródła do poznania historii polskiego żargonu złodziejskiego (na przykładzie utworów zgromadzonych przez Oskara Kolberga)

Jarosław Pacuła

doi:10.31261/FL.2025.13.1.07

Published: 2025-06-30

Vol. 13 No. 1 (2025)

19th-century folk songs as sources for exploring the history of Polish thieves’ jargon: A study based on works collected by Oskar Kolberg

Jarosław Pacuła

Section: Studies

https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.07

Abstract

This article focuses on 19th-century folk songs, which are typically used as sources for dialectological research, but, as it turns out, also serve as important source material for studying the evolution of sociolects. The author’s aim is to demonstrate the necessity of including folk songs in discussions about the development and history of thieves’ jargon. The premise is that when studying historical vocabulary belonging to social varieties of language, particularly as recorded in diverse sources (such as folkloric works, crime novels, or popular science studies), adopting a broad, inclusive perspective is essential. This perspective should not exclude anthropological approaches and consider language a communicative tool deeply rooted in specific cultural, historical, and sociological contexts. As the analysis reveals, this approach opens the door to re-examining widely accepted theses and theories about thieves’ jargon – for example, the chronology of the emergence of specific forms and meanings, processes of semantic change, the origins of particular lexical items, and the increasingly visible trend of this jargon becoming less secret and infiltrating other language varieties.

Keywords:

folk song , history of language , sociolect , thieves’ jargon , vocabulary

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Pacuła, J. (2025). 19th-century folk songs as sources for exploring the history of Polish thieves’ jargon: A study based on works collected by Oskar Kolberg. Forum Lingwistyczne, 13(1), 1–21. https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.07

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf files under the provisions of the Creative Commons 4.0 International Licence: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.

1. Licence
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 licence (http://creativecommons.org/licences/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 licence.

2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.

If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, among others the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".

ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).

3. Users Rights
Under the CC BY-SA 4.0 licence, the users are free to share (copy, distribute and transmit) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.

4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.

I declare that in the case of a withdrawal of the text from the editorial process, which has not been agreed with the editorial team and/or the publisher of the journal or a simultaneous submission of the text to another publisher, I agree to cover all the expenses incurred by the University of Silesia in connection with processing my submission (including the cost of editorial reviews).

References

Appel, K. (1908). Język i społeczeństwo. Lingwistyka i socyologia. Zakłady Drukarskie H. Oberfelda.
Google Scholar

Bartmiński, J. (1973). O języku folkloru. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Bartmiński, J. (1980). Dwie wersje tekstu pieśni ludowej: meliczna i recytacyjna. Pamiętnik Literacki, 78(2), 185–206.
Google Scholar

Bartmiński, J. (1981). Klasyfikacje gatunkowe a systematyka tekstów folkloru. W: W. Nawrocki, M. Waliński (red.), Literatura popularna – folklor – język (t. 2, s. 7–25). Uniwersytet Śląski.
Google Scholar

Bartmiński, J., Adamowski, J. (1988). Z problemów systematyki polskiej pieśni ludowej. W: T. Kłak (red.), Z problemów badania kultury ludowej (s. 49–75). Uniwersytet Śląski.
Google Scholar

Bystroń, J. S. (oprac.). (1920). Polska pieśń ludowa. Krakowska Spółka Wydawnicza.
Google Scholar

Bystroń, J. S. (1924). Pieśni ludu polskiego. Nakładem Księgarni Geograficznej ORBIS.
Google Scholar

Bystroń, J. S. (oprac.). (1934). Pieśni ludowe z polskiego Śląska. Z rękopisów zebranych przez Ks. Emila Szramka oraz zbiorów dawniejszych A. Cinciały i J. Rogera (zeszyt 1: Pieśni balladowe). Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Cercha, S. (1919). Kleparz. Przedmieście Krakowa przed 50 laty. Studium etnograficzne. Materjały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, 14, 3–80.
Google Scholar

Chybiński, A. (1907). O metodach zbierania i porządkowania melodyi ludowych. Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego.
Google Scholar

Dahling, P. (2014). Oskar Kolberg i etnomuzykologia wobec ludowej pieśni religijnej. Pro Musica Sacra, 12, 131–150. https://doi.org/10.15633/pms.1518 DOI: https://doi.org/10.15633/pms.1518
Google Scholar

Dzierzkowski, J. (1845). Kuglarze. A.H. Hirsz.
Google Scholar

Gloger, Z. (1877). Starodawne dumy i pieśni. Gebethner i Wolff.
Google Scholar

Gloger, Z. (1892). Pieśni ludu. Nakładem autora.
Google Scholar

Gloger, Z. (1905). Czy lud polski jeszcze śpiewa? Gebethner i Wolff, Drukarnia Józefa Jeżyńskiego.
Google Scholar

Kamieński, Ł. (1936a). Pieśni ludu pomorskiego. 1. Pieśni z Kaszub Południowych. Wydawnictwa Instytutu Bałtyckiego, Kasa im. Mianowskiego, Instytut Popierania Nauki.
Google Scholar

Kamieński, Ł. (1936b). Z badań nad muzyką i śpiewem ludu polskiego. Balticoslavica, 2, 129–144.
Google Scholar

Kołodziejek, E. (2009). „Rozkminianie” gwar tajemnych. W: A. Dąbrowska (red.), Język a kultura (t. 21: Tabu w języku i kulturze, s. 225–232). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Kurpiński, K. (1820a). O pieśniach w ogólności. Tygodnik Muzyczny, 8, 29–30.
Google Scholar

Kurpiński, K. (1820b). O pieśniach w ogólności. Tygodnik Muzyczny, 9, 33–34.
Google Scholar

Ligęza, J., Stoiński, S. M. (oprac.). (1938–1939). Pieśni ludowe z polskiego Śląska (Zeszyt 2: Pieśni o zalotach i miłości balladowe). Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Milewski, S. (1971). Gwara przestępcza i jej przenikanie do języka ogólnego. Poradnik Językowy, 2, 92–101.
Google Scholar

Pacuła, J. (2020a). Kilka uwag o polskim socjolekcie przestępczym z okresu XVIII w. (glosa do informacji z „Gazety Warszawskiej" z 1778 r.). Forum Filologiczne Ateneum, 1(8), 163–180. https://doi.org/10.36575/2353-2912/1(8)2020.163 DOI: https://doi.org/10.36575/2353-2912/1(8)2020.163
Google Scholar

Pacuła, J. (2020b). Nie tylko klawisz, nie tylko ment – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 27(1), 129–148. https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.1.9 DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.1.9
Google Scholar

Pacuła, J. (2021). Garść słów z XVI-wiecznego języka złoczyńców (glosa do artykułów Witolda Maisla [1956 r.] i Bogdana Walczaka [1993 r.]). Prace Językoznawcze, 23(1), 5–18. https://doi.org/10.31648/pj.6324 DOI: https://doi.org/10.31648/pj.6324
Google Scholar

Pacuła, J. (2023). O sobie samych – z historii przestępczych nazw złodziei (na materiale z XIX wieku). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 18, 281–297. https://doi.org/10.24917/20831765.18.20 DOI: https://doi.org/10.24917/20831765.18.20
Google Scholar

Pauli, Ż. (1838). Pieśni ludu polskiego w Galicji. Nakładem Kajetana Jabłońskiego.
Google Scholar

Rak, M. (2015). Kulturemy podhalańskie. Księgarnia Akademicka. DOI: https://doi.org/10.12797/9788376386027
Google Scholar

Rak, M. (2016). Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa. Socjolingwistyka, 30, 133–145. https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.30.11 DOI: https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.30.11
Google Scholar

Rusiecki, K. R. (1844). Małe tajemnice Warszawy. Zarysy obyczajowe oryginalne. Drukarnia pod Fir. J. Kaczanowskiego.
Google Scholar

Stępniak, K. (1973). Polska gwara złodziejska Јужнословенски филолог. Повремени спис за словенску филологију и лингвистику, 30(1–2), 203–209.
Google Scholar

Stopka, A. (1898). Materyały do etnografii Podhala. Zebrał Andrzej Stopka. Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, 3.
Google Scholar

Stopka, A. (1897). Sabała. Portret, życiorys, bajki, powiastki, piosnki, melodye. L. Zwoliński i Spółka.
Google Scholar

Świerc, P. (1976). Warsztat folklorystyczny Juliusza Rogera. Wydział Kultury w Opolu.
Google Scholar

Tyrpa, A. (2005). Pieśni ludowe jako dokument kontaktów Ślązaków z cudzoziemcami i obcymi
Google Scholar

krajami. Napis, 11, 165–192. https://doi.org/10.18318/napis.2005.1.13 DOI: https://doi.org/10.18318/napis.2005.1.13
Google Scholar

Tyrpa, A. (2007). Obraz zbójnika w pieśniach ludowych. W: M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak (red.), Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Kraków – Bukowina Tatrzańska, 18–22 października 2006 r. (s. 112–120). Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu.
Google Scholar

Ułaszyn, H. (1913). Przyczynki leksykalne. 1. Gwara złodziejska z około roku 1840. Materyały i Prace Komisyi Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, 6, 271–285.
Google Scholar

Wójcicki, K. W. (1836). Pieśni ludu Białochrobatów, Mazurów i Rusi znad Bugu. Drukarnia Piotra Baryckiego.
Google Scholar

Wróblewska, V. (2016). Pieśń ludowa. W: J. Bachórz, G. Borkowska, T. Kostkiewiczowa, M. Rudkowska, M. Strzyżewski (red.), Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918. Pojęcia – terminy – zjawiska – przekroje (t. 2: N–Z, s. 240–254). Instytut Badań Literackich PAN, Instytut Literatury Polskiej UMK.
Google Scholar

Wrześniowski, A. (1882). Tatry i Podhalanie. Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, 7, 1–53.
Google Scholar

Vol. 13 No. 1 (2025)
Published: 2025-06-30

ISSN: 2449-9587

eISSN: 2450-2758

10.31261/FL

Publisher

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Licence CC

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Submit

19th-century folk songs as sources for exploring the history of Polish thieves’ jargon: A study based on works collected by Oskar Kolberg

Abstract

Keywords:

Jarosław Pacuła

Information