Wstęp

Autor podejmuje problem tajności sprzysiężenia zorganizowanego przeciwko Gajuszowi Juliuszowi Cezarowi przez M. Juniusza Brutusa i G. Kasjusza Longinusa, którego konsekwencją było zamordowanie dyktatora 15 marca 44 r. p.n.e., z dwóch różnych perspektyw. Po pierwsze, omawia działania samych spiskowców, których celem było ukrycie ich poczynań, a także sprzyjające temu czynniki i okoliczności. Zwraca uwagę na działania maskujące podejmowane przez sprzysiężonych, staranny dobór uczestników spisku, jego organizację w dwóch etapach, dokładne zaplanowanie zamachu na dyktatora oraz przemyślany wybór miejsca jego realizacji. Podkreśla także ospałość czujności Cezara i lojalnych wobec niego polityków, wykorzystanie niektórych jego działań, jego pewność siebie, brak podejrzeń, łagodność, rezygnację z usług wykwalifikowanej ochrony, ignorowanie ostrzeżeń czy pozyskiwanie sprzymierzeńców z najbliższego otoczenia. Po drugie, autor przedstawia czynniki i okoliczności, które nie pozwalały na zachowanie samego spisku w tajemnicy. Pokazuje zarówno te, które wymknęły się spod kontroli, jak i te, na które spiskowcy nie mieli wpływu. Wszystkie mogły być powodem, dla którego informacje o sprzysiężeniu wyciekły i je zdemaskowały. W tym kontekście zwraca uwagę na rolę złowrogich znaków wysyłanych do Cezara przez bogów, przepowiednie i wyniki składanych ofiar, które były dla niego niekorzystne, dużą liczbę spiskowców, szerokie kręgi ich bliskich, przyjaciół, znajomych i służby, a także pośpieszny, zwłaszcza w ostatnich tygodniach, rozwój sprzysiężenia, co mogło być związane z wyborem ostatecznego scenariusza — opóźnieniem momentu zabójstwa dyktatora. Wyniki przeprowadzonych rozważań prowadzą do wniosku, że trudno mówić o tajności sprzysiężenia zorganizowanego przez M. Juniusza Brutusa i G. Kasjusza Longinusa przeciwko Cezarowi w sposób jednoznaczny. Sukces zamachu, w świetle przecieku informacji o planowanym morderstwie dyktatora, był w dużej mierze wynikiem szczęśliwego zbiegu okoliczności, a nie efektem zachowania tajemnicy przez spiskowców.

Kluczem do omówienia problematyki mennictwa Floriana i wyróżnienia tej tematyki w mennictwie drugiej połowy III wieku było podjęcie trzech kroków: 1) określenie struktury typologicznej mennictwa Floriana w procentach, w oparciu o analizę zawartości skarbów monetarnych, 2) przyporządkowanie typów monet do szerszych kategorii tematycznych, 3) porównanie hierarchii kategorii tematycznych i typów monet w mennictwie Floriana i innych cesarzy rządzących w latach 268–276 n.e. Podstawę analizy stanowił materiał obejmujący 778 srebrnych monet Floriana pochodzących z 11 dużych skarbów monetarnych. Uzupełnieniem była kolekcja 28 złotych monet Floriana oraz pojedyncze medaliony, co pozwoliło na precyzyjniejsze wnioski. Materiałem do retrospekcji i porównań było 46 186 srebrnych monet wybitych za panowania Klaudiusza II, Kuintyllusa, Aureliana i Tacyta. Porównawcza analiza tematów przedstawianych w mennictwie Floriana i jego poprzedników dowodzi, że wyobrażenia monetarne tworzone na rzecz Floriana odzwierciedlały przede wszystkim konwencjonalne wyobrażenia o władcy wyposażonym w virtus i gwarantującym dobrobyt w imperium. Ponadto przekaz monet podkreśla silną zależność cesarza od armii.

Artykuł przedstawia argumenty podważające obecnie przyjmowaną interpretację Kroniki śląskiej, według której to Mieszko Plątonogi zaatakował Bolesława Wysokiego, swojego starszego brata, w 1172 roku. Moim zdaniem Mieszko posiadał własne księstwo ze stolicą w Raciborzu już w latach 1166–1170, a osobą, która usunęła Bolesława Wysokiego z Wrocławia, był Mieszko Stary. Przekonanie to jest zgodne ze współczesnymi źródłami niemieckimi. Stanowisko Mieszka Plątonogiego wobec starszego brata datuje się dopiero na 1177 rok. Skromna baza źródłowa nie pozwala na precyzyjne określenie momentu przypisania księstwa opolskiego Jarosławowi, najstarszemu synowi Bolesława Wysokiego. W artykule staram się wskazać słabe punkty hipotezy J. Bieniaka, który datuje powstanie tego księstwa na 1175 rok. Zakładam, że Jarosław wystąpił przeciwko ojcu dopiero w 1177 roku. Ustalić można natomiast fakt, że zanim Jarosław został biskupem we Wrocławiu w 1198 roku, był już księciem Opola, co można stwierdzić na podstawie autentycznego dokumentu Henryka Brodatego (szczegółowo omówionego w artykule). W przeciwieństwie do J. Bieniaka, który kwestionuje istnienie stanu wojny między Mieszkiem a Henrykiem, uważam, że Mieszko otrzymał od brata Bolesława zapis terytorium Opola po jego śmierci. W pierwszej połowie 1202 roku Henryk Brodaty wyprzedził go w przejęciu Opola, jednak Mieszko go stamtąd wyparł i zagroził jego panowaniu we Wrocławiu. Konflikt zakończył się w 1202 roku dzięki interwencji papieża Innocentego III. Papież potwierdził legalne posiadanie przez Mieszka „grodów i ziem”, które niewątpliwie obejmowały ziemię polską. W zamian książę Mieszko musiał obiecać, że nie pozbawi Henryka ojcowizny, czyli księstwa wrocławskiego.

Artykuł analizuje działalność Bolka V, księcia opolskiego, w okresie wojen husyckich. Ten właśnie okres jego życia jest najczęściej omawiany w literaturze przedmiotu. Jednak poszczególni autorzy, opisując jego aktywność, często dochodzą do sprzecznych wniosków. Autor ponownie przyjrzał się źródłom dotyczącym tej kwestii, starając się skorygować niektóre kontrowersyjne opinie. Bolko V przez cały okres działań wojsk husyckich na Śląsku pozostawał pod wpływem ojca, Bolka IV. Piastowie opolscy w pierwszych latach najazdu heretyków na Śląsk należeli do obozu antyhusyckiego, co między innymi doprowadziło w 1428 roku do spalenia Głogówka, siedziby młodego Bolka. Dwa lata później przystąpił do husytów, prawdopodobnie z rekomendacji ojca i za wiedzą stryja Bernarda. Autor zaproponował inną chronologię działań wojskowych podczas kampanii z 1430 roku. Ponadto, podobnie jak niektórzy historycy, odrzucił informację o rzekomym udziale Bolka V w najeździe na Częstochowę i Jemielnicę.

Celem artykułu jest opisanie systemu nadawania imion w XVIII-wiecznym Kobiórze. Analiza zapisów z księgi chrztów pozwoliła autorowi dojść do następujących wniosków. Katalog imion męskich był zdecydowanie bogatszy niż żeńskich. W przypadku chłopców rodzice wybierali spośród 47 imion, natomiast w przypadku dziewcząt spośród 30. Liczba ta stopniowo wzrastała z czasem. Wszystkie imiona były chrześcijańskie. Chłopcom najczęściej nadawano imiona Jan, Jakub, Jerzy, Marcin, Walenty, natomiast dziewczętom: Zofia, Anna, Marianna, Jadwiga, Katarzyna. Rodzice z Kobióra w większości przypadków nadawali dzieciom jedno imię. Jeśli chodzi o czynniki decydujące o wyborze imienia, największy wpływ miał kalendarz. Rodzice wybierali imię świętego, którego opiekę i wstawiennictwo chcieli zapewnić swojemu dziecku. Istotne było obchodzenie imienin patrona niedługo po urodzeniu dziecka. Można zauważyć, że tradycja ta była częstsza w przypadku chłopców niż dziewcząt. Przed dniem patrona ochrzczonych było 88,7% chłopców i 52,4% dziewcząt. Początkowo tradycja nadawania kilku imion dzieciom nie była popularna w Kobiórze. Intensyfikacja zjawiska „wielkimionowości” jest widoczna od lat 70. XVIII wieku, kiedy zaczęto nadawać dwa imiona. Dotyczyło to głównie chłopców, dziewczęta rzadziej obejmowała ta praktyka. Nadawanie dwóch imion dzieciom nie było wyłącznie przywilejem bogatych rodzin. Wysoki odsetek dzieci z wieloma imionami występował także wśród najuboższych rodzin komorników, dłużników i wojskowych. W przeciwieństwie do wielu innych miejscowości, w Kobiórze nie odnotowano przypadków piętnowania dzieci nieślubnych przez nadawanie im imion nietypowych i nieużywanych we wsi w celu ich odróżnienia od reszty. Dzieci nieślubne otrzymywały te same imiona co pozostałe, zdarzało się też, że nadawano im dwa imiona przy chrzcie.

Autorzy podjęli próbę omówienia działalności Komisji Administracyjnych Bielska i Cieszyna w kontekście stosunków polsko-niemieckich na Śląsku Cieszyńskim w okresie międzywojennym. Prezentację głównego obszaru problemowego poprzedza syntetyczna analiza genezy samorządu na tym terenie w kontekście przemian zachodzących w monarchii habsburskiej w drugiej połowie XIX wieku. W wyniku wydarzeń mających miejsce w latach 1918–1920 element niemiecki utracił możliwość stworzenia niezależnego ośrodka narodowego na obszarze Śląska Cieszyńskiego, jednak nadal stanowił silne lobby gospodarcze. Przejęcie kontroli politycznej nad częścią tego obszaru przez stronę polską wymusiło natomiast konieczność włączenia jej przedstawicieli do struktur samorządowych, dotychczas zdominowanych przez Niemców. W takiej sytuacji rodziły się naturalne napięcia i potrzeba uregulowań etnicznych, co stanowi również przedmiot rozważań autorów.

Artykuł analizuje zbiorowość przywódców politycznych NSDAP w powiecie pszczyńskim w latach 1939–1945 (powiat pszczyński należał do terenów polskich włączonych bezpośrednio do Rzeszy jesienią 1939 roku). Tego rodzaju członkowie NSDAP w obrębie rejencji katowickiej nie byli dotychczas przedmiotem naukowych rozważań. Analiza badanej grupy uwzględniała miejsce urodzenia (w jakim stopniu byli to Reichsdeutsche ze Starej Rzeszy, a w jakim miejscowi Volksdeutsche), wiek (czy byli młodzi, czy w średnim wieku), strukturę społeczno-zawodową, doświadczenie w NSDAP, płeć, stosunek do służby wojskowej, rodzinę i wyznanie. Autor ustalił, że większość przywódców politycznych pochodziła z terenów rejencji katowickiej, które przed wrześniem 1939 roku należały do Polski (przewaga miejscowych nazistów nad członkami NSDAP ze Starej Rzeszy). Zauważył również dominację osób w średnim wieku w analizowanej zbiorowości, przewagę mężczyzn nad kobietami oraz nieznaczną przewagę przedstawicieli proletariatu nad niższą klasą średnią.

Celem, który przyświeca autorowi tekstu, jest przedstawienie rozważań nad możliwościami oddziaływania współczesnej muzyki młodzieżowej na młodego odbiorcę z perspektywy teoretycznej. Oprócz omówienia zadań i ról utworów muzycznych autor, odwołując się do przykładów konkretnych utworów i wykonawców, starał się zwrócić uwagę na rolę i sposoby wykorzystania tekstów piosenek w praktyce podczas lekcji historii i wiedzy o społeczeństwie. Tekst poświęcony jest przede wszystkim analizie wybranych polskich zespołów funkcjonujących współcześnie w szeroko rozumianym nurcie rockowym. Pokazuje przykłady odwołań do wrażeń i uczuć odbiorców, zapoznawania się z utworami traktowanymi jako historyczne świadectwa minionych realiów (stanowiących podstawę wiedzy o tamtych czasach i pomocnych w ich opisywaniu lub odtwarzaniu) oraz wykorzystywania piosenek jako prezentacji określonych opinii o wydarzeniach i procesach z przeszłości i teraźniejszości.

Źródła zgromadzone w Archiwum Państwowym w Łodzi, w Zespole Dyrekcji Szkolnej Łódzkiej, dotyczą początkowego okresu (1872–1881) funkcjonowania w Będzinie żydowskiej szkoły początkowej. Notatki, protokoły, prośby czy podania składane przez nauczycieli, burmistrza lub tzw. gminę żydowską miasta ukazują postawy i działania wyłącznie jednej strony, tzw. wnioskodawców. Były one kierowane do władz Łódzkiej Dyrekcji Szkolnej w Łodzi i zawierają informacje o problemach, z jakimi borykali się Żydzi z Będzina, wzajemnych relacjach między dwoma nauczycielami tej szkoły: I. Goldbergiem i H. Blicherem, a także o stosunku władz rosyjskich do kwestii nurtujących społeczność żydowską. Źródła te potwierdzają również zróżnicowanie społeczne wśród Żydów, ich traumy, możliwości podejmowania decyzji ważnych dla ogółu w zakresie spraw szkolnych, a także sposoby rozwiązywania wielu problemów. Wskazują też na fakt, że niektórzy obywatele wyznania mojżeszowego dzięki sprytowi i zdolnościom potrafili pokonać wiele przeszkód, aby osiągnąć istotny cel w swoim życiu. Autorzy tych próśb, podań i skarg ujawniali również dane dotyczące m.in. liczby mieszkańców miasta, zawodów przez nich wykonywanych oraz poziomu zamożności poszczególnych grup religijno-kulturowych w Będzinie. Prezentację tych źródeł poprzedza krótki wstęp ukazujący okoliczności powstania i pierwszych lat działalności tej żydowskiej placówki. Przed każdym dokumentem znajduje się informacja o treści źródła, jego datowaniu i formie zapisu. Informacje zawarte w dokumentach zostały uzupełnione przypisami wyjaśniającymi znaczenie niektórych nazw i zjawisk oraz wskazującymi na powiązania z wcześniej wspomnianymi kwestiami. Źródła te zostały spisane ręcznie w języku rosyjskim. Tłumacząc je, autor artykułu dążył do tego, aby polski przekład jak najwierniej oddawał zapis oryginału, a więc specyficzne słownictwo i sposób przekazywania różnych problemów władzom szkolnym.

Bolesław Bierut, pierwszy sekretarz KC PZPR, zmarł nagle po krótkiej chorobie w Moskwie 12 marca 1956 roku. Uroczystości pogrzebowe odbyły się z wielką pompą 16 marca 1956 roku w Warszawie. Komunistyczna propaganda umiejętnie budowała wokół tej ceremonii obraz i atmosferę wielkiej żałoby narodowej. Społeczeństwo było jednak podzielone w opiniach i nastrojach wobec śmierci przywódcy państwa. Wielu ludzi widziało w Bierucie sekretarza stanu i dobrego gospodarza. Znaczna większość jednak wyrażała negatywne uczucia wobec zmarłego, poprzez ulotki, napisy na murach, śpiewanie obraźliwych piosenek kierowanych pod jego adresem, wznoszenie toastów za jego zdrowie, opowiadanie dowcipów czy niszczenie portretów zmarłego. Reakcje duchowieństwa na śmierć B. Bieruta były zróżnicowane. Pokazują to publikacje zamieszczone poniżej raportu. Z jednej strony księża wysyłali listy kondolencyjne i indywidualnie składali kondolencje w prezydiach rad miejskich, powiatowych czy narodowych, a także odprawiali msze za duszę B. Bieruta. Zdarzały się jednak przypadki odmowy bicia w dzwony podczas pogrzebu pierwszego sekretarza, wyrażania satysfakcji i stwierdzenia, że prześladowca Kościoła umarł, podczas gdy sam Kościół wciąż istniał. Wydziały do spraw wyznań sporządziły raport dotyczący postawy i zachowań duchowieństwa w poszczególnych województwach. Stanowią one podstawę poniższej publikacji.