Tematem bieżącego numeru „Chowanny” jest rewitalizacja i zmiany społeczne w obszarze kultury i oświaty, które są analizowane w rożnych kontekstach: pedagogiki, pedagogiki specjalnej, socjologii, edukacji, resocjalizacji, a także komunikacji.

Znaczenie kategorii ruchów społecznych w procesach rewitalizacji społeczności lokalnych stanowi przedmiot przedstawionej analizy. Ruch społeczny został przedstawiony jako struktura oparta na kategoriach takich jak więzi społeczne, sieć społeczna, identyfikacja i potencjał emancypacyjny. Odwołując się do teorii Ulricha Becka, wskazano ruch społeczny jako pochodną kapitału społecznego. Odniesiono się do klasycznej dla pedagogiki społecznej koncepcji – koncepcji sił społecznych, a także do wybranych elementów teorii aktywności i aktywizacji społecznej oraz teorii empowermentu.

Autorka artykułu porusza kwestię rewitalizacji regionów i tożsamości regionalnej w Polsce po 1989 roku. Wskazuje na potrzebę prowadzenia edukacji regionalnej rozumianej jako projekt „skierowany do człowieka”. W toku tego projektu człowiek będzie miał okazję poznać i ukształtować siebie, zbudować swoją tożsamość. Autorka podkreśla znaczenie procesu zakorzenienia się w „małej ojczyźnie” jako podstawy wielowymiarowej tożsamości.

W charakterystyce polskiej mniejszości narodowej zamieszkującej pogranicze polsko-czeskie na Śląsku Cieszyńskim oraz w opisie i wyjaśnieniu różnych przejawów aktywności tej mniejszości wykorzystano elementy teorii zachowań tożsamościowych Tadeusza Lewowickiego. Wprowadzono je w wyodrębnionych polach, aby określić niektóre podstawowe wyznaczniki: (a) historyczne (przedstawiające historię mniejszości, jej identyfikację z terytorium i grupą społeczną, a także jej strukturę narodowościową); (b) społeczno-kulturowe (oznaczające odrębność kultury, języka i religii na pograniczu, a także jego szkolnictwa i instytucji lub organizacji wspierających kulturę); (c) kulturowo-osobiste (stanowiące obrazy „odmienności”, specyficzne cechy grupy i opis funkcjonujących stereotypów); oraz (d) przemysłowo-ekonomiczne (opisujące poziom życia grup mniejszościowych i większościowych na pograniczu, ich rangę cywilizacyjną, stan techniczny i technologiczny oraz plany życiowe).

Obecnie odradzające się zainteresowanie społecznościami lokalnymi wywołało dyskusje na temat rosnącego znaczenia edukacji regionalnej. Celem tej edukacji jest zapoznanie uczniów z podstawową wiedzą na temat historii ich przodków, miejsca i regionu, w którym żyją i się uczą. Kultura, tj. spektakle teatralne i film, staje się zarówno cennym wsparciem, jak i uzupełnieniem tego procesu.

Likwidacja małych szkół wiejskich jest uwarunkowana szeregiem czynników demograficznych i ekonomicznych. Likwidacja placówki oświatowej to duża strata dla społeczności wiejskiej, jej kapitału kulturowego i społecznego. W Polsce od 1999 roku zamknięto ponad 2500 szkół publicznych na wsi. Jednocześnie rozwija się ruch społeczny zainteresowany przejmowaniem przez organizacje pozarządowe zamykanych szkół gminnych. Działania podejmowane przez Towarzystwa Rozwoju Wsi związane z tworzeniem i funkcjonowaniem szkół prywatnych na wsi są przejawem aktywności społeczności lokalnych i demokracji partycypacyjnej. Małe szkoły – oprócz tego, że zapewniają dzieciom prawo do edukacji i rozwoju w znanym, bezpiecznym środowisku – oferują szansę na odnowę wspólnot, odbudowę kapitału społecznego, inicjowanie zmian i zachowanie tożsamości z lokalną społecznością.

W artykule przedstawiono wybrane aspekty problemu związanego z udziałem osób niepełnosprawnych w kulturze. Uwaga skupiona jest na pojęciu, przejawach i rodzajach uczestnictwa, a także na różnych wymiarach udziału osób niepełnosprawnych w kulturze. Ujawniono wartość kultury i jej znaczenie w życiu osób niepełnosprawnych. Wskazano przykłady inicjatyw kulturalnych, w których uczestniczą osoby niepełnosprawne. Przedstawiono również perspektywy udziału kobiet niepełnosprawnych w kulturze (na podstawie ich postrzegania problemu), a także problemy barier blokujących osobom niepełnosprawnym dostęp do kultury i instytucji kulturalnych.

Tekst składa się z dwóch części. W pierwszej autorzy omawiają teorię zaniechania, czyli nurt w anglosaskiej kryminologii, zajmujący się wyjaśnieniem procesu wycofywania się (zaprzestania) z działalności przestępczej. Do tzw. „punktów zwrotnych”, czyli wydarzeń życiowych, które powodują porzucenie dalszego naruszania norm prawa, zalicza się między innymi zawarcie związku małżeńskiego, podjęcie pracy i odpowiedniego wynagrodzenia, urodzenie dziecka, wstąpienie do wojska, rozpoczęcie nauki czy konwersję religijną. W drugiej części artykułu autorzy przedstawiają badania ilustrujące najważniejsze predyktory rodzinne i rówieśnicze angażowania się w działalność przestępczą.

Współczesna kultura jest różnorodna i nie stanowi już platformy integracji wspólnoty. Pojawiają się nowe wzorce kulturowe, zwłaszcza obserwowane w życiu codziennym, które są przedmiotem wymiany społecznej. Zmieniająca się rzeczywistość wymusza zmianę nawyków. Język jest narzędziem kultury najbardziej wrażliwym na zmiany, a jednocześnie fundamentalnym dla podtrzymywania lub tworzenia nowych jakości kulturowych; z jednej strony język jest związany z tradycją, z drugiej pozwala na różnicowanie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Wydaje się, że język mówiony, potoczny (parole), który pojawia się spontanicznie w procesie komunikacji w życiu codziennym, przede wszystkim wśród młodzieży, jest zwierciadłem warunków kulturowych, w których żyjemy.

Prezentowany artykuł jest refleksją autorów nad niedoborem dobra w przestrzeni społecznej. Biorąc pod uwagę, że dobroć jest warunkiem satysfakcjonującej egzystencji człowieka, niezwykle istotne jest uświadomienie sobie potrzeby doświadczania/obecności dobra we wszystkich obszarach ludzkiej aktywności, na każdym etapie ludzkiego życia. Przywołując niektóre pozycje literatury ilustrujące przejawy dobra w codziennych relacjach społecznych, postawach i działaniach, autorzy pragną skierować uwagę czytelników jedynie na wybrane obszary, które – niewielkim kosztem chęci, życzliwości, odpowiedzialności – mogą stać się przestrzenią, w której dobroć nie będzie jedynie poszukiwaną wartością, ale stanie się wartością autentyczną. Warto również zwrócić uwagę na zaangażowanie i udział sztuki/teatru w kształtowaniu pozytywnych potrzeb, w tym potrzeby dobra.

Zdrowie jako wartość powszechnie pożądana warunkuje nabywanie licznych dóbr i zasobów, które determinują jakość życia, będąc jednocześnie czynnikiem zróżnicowania społecznego. Jednostka żyjąca w określonym środowisku ma specyficzne potrzeby i poprzez swoje zachowanie dąży do ich zaspokojenia. Zapewnia to równowagę zarówno biologiczną, jak i społeczną. Taka równowaga zapewnia dobry stan fizyczny i psychiczny, czyli zdrowie. Możliwości ludzkie są nieograniczone i zmienne. Niezależnie jednak od poziomu rozwoju, czasu i miejsca, sprzyjają one zdrowiu, które zapewnia dostęp do wiedzy, zasobów materialnych i intelektualnych oraz zapewnia lepszą jakość życia.

Przedmiotem rozważań jest twórcza rewitalizacja środowisk defaworyzowanych, polegająca na aktywizacji i integracji poprzez działania twórcze, zarządzanie społeczne, edukacyjne i kulturowe. W opracowaniu przytoczono konkretne przykłady inicjatyw socjalizacyjnych, ludycznych, rozwojowych i twórczych. Ważną część pracy stanowią studia przypadków dowodzące, że kontakt ze sztuką i kulturą otwiera umysł jednostki na przekraczanie własnych granic w poszukiwaniu idealnej „for muły” osobistego istnienia. Trudno wskazać kluczowe zmienne, ale biorąc pod uwagę złożony kontekst tych działań, wydaje się, że kluczowym elementem tego procesu jest rozbudzenie w jednostce potrzeby pewności siebie (potrzeby pychy), która „wyzwala” tendencje transgresyjne.

Niniejszy artykuł dotyczy doświadczeń ojców odbywających karę pozbawienia wolności, ich postrzegania ojcostwa oraz relacji z dziećmi. Jest to praca badawcza o charakterze eksploracyjnym, przeprowadzona z udziałem 35 mężczyzn skazanych na karę pozbawienia wolności. Celem badań było pogłębienie rozumienia ojcostwa wśród ojców odbywających karę pozbawienia wolności. Postawiono następujące pytania badawcze: „Co to znaczy być ojcem?”, „Czy pobyt w więzieniu oznacza przerwę w byciu ojcem?”, „Jak mężczyźni odbywający karę pozbawienia wolności rozumieją swoją rolę jako ojcowie?”. Uzyskane wyniki pozwoliły na lepsze zrozumienie specyfiki bycia ojcem odbywającym karę pozbawienia wolności i pomogły w skonstruowaniu kwestionariusza mierzącego zaangażowanie ojców odbywających karę pozbawienia wolności. Na podstawie analizy wyników opracowano program edukacyjny dla ojców odbywających karę pozbawienia wolności.

Tematem niniejszego artykułu jest percepcja jednej z najistotniejszych zmian, jakich doświadczył naród polski, czyli upadku komunizmu w Polsce. W artykule uwzględniono różnice pokoleniowe, oceniając zmiany w różnych sferach aktywności społecznej, takich jak funkcjonowanie jednostki, życie narodu polskiego i los świata. Na potrzeby naszych badań opracowano oryginalną i unikalną procedurę, którą zapewnia autorskie narzędzie badawcze. W badaniu ogólnym przebadano 490 osób, w tym 245 dorosłych i ich 245 dzieci, które ukończyły szkołę podstawową. Analiza uwzględnia różnice pokoleniowe w percepcji intensywności konsekwencji zmian, a także ich wartość, pozytywną lub negatywną, w zależności od rzeczywistej oceny wpływów. Analizę wyników badań poprzedza wstęp, w którym przedstawiono pojęcie zmiany społecznej jako przedmiot analizy nauk społecznych.

Celem niniejszego artykułu jest analiza materiałów wizualnych (o szkole i edukacji), które ukazały się w latach 2009–2010 w 5 polskich tygodnikach opiniotwórczych: „Newsweek”, „Polityka”, „Wprost”, „Przegląd”, „Gość Niedzielny”. Język wizualny rozumiem przeze mnie jako język dyskursu. Analizując teksty w języku wizualnym, zastosowałam jedną z metod – analizę dyskursu. Powód jest jeden: taka jest opinia badaczki zajmującej się problematyką dyskursu, R. Wodak. Zwraca ona uwagę na fakt, że obserwujemy wiele nowych tekstów, które są połączeniem elementów pisanych i wizualnych. Powód tego faktu jest jeden – wykładniczy rozwój nowych technologii. Obserwujemy wiele interakcji między elementami wizualnymi a znaczeniami pisanymi. Co więcej, elementy wizualne mają ogromny wpływ na znaczenia pisane. Nie możemy ignorować tego faktu w analizie.

W dzisiejszych czasach nauka zajmuje coraz ważniejsze miejsce. Tematy naukowe są interesujące nie tylko dla profesjonalnych badaczy, ale również dla szerokich grup ludzi, którzy mają z nimi kontakt za pośrednictwem nowoczesnych mediów. Problem polega na tym, że obraz nauki w telewizji, prasie czy internecie jest powszechnie wypaczany. Media przedstawiają dziedzinę nauki jako coś łatwego do zrozumienia i pełnego intuicyjnych lub absolutnie pewnych wyników, które są bardzo łatwe do zastosowania. Jedną z konsekwencji opisywanej sytuacji może być zastępowanie innych podsystemów współczesnego społeczeństwa (np. religii, prawa, rodziny, gospodarki) przez system naukowy. Artykuł przedstawia zestaw przykładów problematycznych sposobów prezentacji nauki, naukowców i wyników badań naukowych. Głównym podstawą teoretyczną prezentowanych rozważań są koncepcje Niklasa Luhmanna, Józefa Życińskiego, Michaela Hanlona i Johna Brockmana.

Okres dojrzewania człowieka jest okresem bardzo trudnym ze względu na liczbę i intensywność zmian zachodzących na poziomie funkcjonowania społecznego i biopsychicznego. Grupa rówieśnicza zaczyna odgrywać coraz ważniejszą rolę w życiu jednostki. Wpływ wywierany na nią może być zarówno negatywny, jak i pozytywny. Celem niniejszego artykułu jest skupienie się na wybranych zasobach osobistych, a mianowicie empatii, oraz nastawieniu „być” uczniów szkół gimnazjalnych, którzy stwarzają problemy edukacyjne. Przedstawione badania pilotażowe wskazują na pewną alternatywę dla pracy z młodzieżą w ramach zorganizowanych warsztatów mediacyjnych. Wyniki badań wskazują na stosunkowo wysoką skuteczność przeprowadzonych działań.

Inspiracją do napisania tego artykułu były niepokojące wyniki badań empirycznych, Humanistyczny Model Wspomagania Rozwoju B.M. Kai oraz psychopedagogika przygody. Można zaproponować ograniczenie ryzyka upokorzenia tutora przez ucznia poprzez jego transformację w 4 etapach: (1) poradnictwo; (2) krótkoterminowa psychoedukacja; (3) długoterminowa psychoterapia i (4) autopsychoterapia.
Etap 1. Etap poradnictwa trwa od kilku dni do kilku tygodni i większość czasu poświęcana jest na:
1a. Poranną aktywność fizyczną, np. kilkukilometrowe spacery po terenach leśnych, podczas których terapeuta towarzyszy terapeucie, mając na celu nawiązanie relacji interpersonalnej, natlenienie płuc i pobudzenie wydzielania endorfin, a ostatecznie dotarcie do miejsca, w którym odbędzie się poradnictwo.
1b. Sesje terapeutyczne po południu. Elementy wzmacniania motywacji w ramach tych sesji terapeutycznych obejmują: informację zwrotną na temat osobistego ryzyka tutora, nacisk na osobistą odpowiedzialność za zmianę i jasne wskazówki dotyczące zmiany.
Etap 2. Krótkoterminowa psychoedukacja połączona z kilkumiesięcznym kwalifikowanym programem turystycznym i udziałem w sportach obronnych, takich jak judo czy aikido. Elementy wzmacniania motywacji w ramach tych sesji terapeutycznych obejmują: empatię jako podejście interwencyjne, zestaw opcji zmiany lub leczenia, kształtowanie „odporności psychicznej” oraz realizację modelu COPE Anshela.
Etap 3. Długoterminowa psychoterapia trwająca wiele lat, wzbogacona o kontynuację zajęć z poprzednich etapów.
Etap 4. Autopsychoterapia, poczucie własnej skuteczności, zintegrowana osobowość i kreatywne podejście do życia.