Energia opowieści nieprostych: humanistyka w formie pedagogiki i badań edukacyjnych
Abstrakt
W artykule stawiam tezę, że badania oparte na założeniach scjentystycznych (w sensie dążenia do upodobnienia nauk humanistycznych i społecznych do nauk przyrodniczych, czyli opartych na naturalizmie ontologicznym i metodologicznym) mają charakter marginalny, a ich znaczenie dla eksploracji ludzkich praktyk ma co najwyżej pomocniczy charakter. (Rozważam tę tezę na przykładzie pedagogiki jako nauki o przedsięwzięciu podmiotowym i komunikacyjnym, zwanym edukacją). Twierdzę, że kiedy scjentystyczny model badań staje się dominujący – jak ma to miejsce obecnie – zaciemnia on podstawowy przedmiot badań pedagogicznych: edukację. W rezultacie publiczny wizerunek edukacji jest pomniejszony i zniekształcony.
Słowa kluczowe
humanistyka; scjentyzm; pedagogika; hermeneutyka; subiektywność; edukacja
Bibliografia
Adorno, Theodor W. “Introduction.” In Theodor W. Adorno, Hans Albert, Ralf Dahrendorf, Jürgen Habermas, Harald Pilot, and Karl R. Popper, The Positivist Dispute in German Sociology. Translated by Glyn Adey and David Frisby. London: Heinemann Educational Books, 1977.
Bakhtin, Mikhail. “The Problem of the Text in Linguistics, Philology, and the Human Sciences: An Experiment in Philosophical Analysis.” In Mikhail Bakhtin, Speech Genres and Other Late Essays. Translated by Vern W. McGee. Austin: University of Texas Press, 1986.
Benner, Dietrich. Allgemeine Pädagogik: Eine systematisch-problemgeschichtliche Einführung in die Grundstruktur pädagogischen Denkens und Handelns. München: Juventa-Verlag, 2001.
Biesta, Gert. Educational Research. An Unorthodox Introduction. London–New York–Oxford–New Delhi–Sydney: Bloomsbury Academic, 2020.
Biesta, Gert. The Beautiful Risk of Education. Boulder–London: Paradigm Publishers, 2013.
Bytniewski, Paweł. Francuska filozofia nauk. Szkice epistemologiczne. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2017.
Cassirer, Ernst, The Logic of the Humanities. Translated by Clarence Smith Howe. New Haven: Yale University Press, 1961.
Czapliński, Przemysław, Ryszard Nycz, Dominik Antonik, Joanna Bednarek, Agnieszka Dauksza, and Jakub Misun, eds. Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
Czerniak, Stanisław. Wybrane koncepcje wiedzy i nauki we współczesnej filozofii niemieckiej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2017.
Dilthey, Wilhelm. The Formation of the Historical World in the Human Sciences. Translated by Rudolf A. Makkreel, John Scanlon, and William H. Oman. Princeton–Oxford: Princeton University Press, 2002.
Dybel, Paweł. Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera. Kraków: Universitas, 2004.
Dybel, Paweł. Oblicza hermeneutyki. Kraków: Universitas, 2012.
Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. Translated and revised by Joel Weinsheimer and Donald G. Marshall. London–New Delhi–New York–Sydney: Bloomsbury, 2013.
Gadamer, Hans-Georg. “Wahrheit in den Geisteswissenschaften.” In Hans-Georg Gadamer, Hermeneutik II. Wahrheit und Methode. Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), 1993.
Głowiński, Michał, ed. Narratologia. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2004.
Janion, Maria. Humanistyka: poznanie i terapia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982.
Kołakowski, Leszek. “Wielkie i małe kompleksy humanistów.” In Leszek Kołakowski, Kultura i fetysze. Eseje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Kruszelnicki, Wojciech. Zwrot refleksyjny w antropologii kulturowej. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2012.
Kuhn, Thomas S. The Road Since “Structure.” Philosophical Essays, 1970–1993, with an Autobiographical Interview. Chicago: The University of Chicago Press, 2000.
Markowski, Michał Paweł. “Humanistyka, literatura, egzystencja.” In Teoria – literatura – życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej, edited by Anna Legeżyńska and Ryszard Nycz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2012.
Marquard, Odo. Apologie des Zufälligen. Philosophische Studien. Stuttgart: Philipp Reclam, 2001.
Marquard, Odo. Glück im Unglück. Philosophische Überlegungen. München: Wilhelm Fink Verlag, 1986.
Nycz, Ryszard. Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
Phillips, D. C., and Nicholas C. Burbules. Postpositivism and Educational Research. Lanham–Boulder–New York–Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, 2000.
Priestley, Mark, Gert Biesta, and Sarah Robinson. Teacher Agency. An Ecological Approach. London–New Delhi–New York–Sydney: Bloomsbury, 2015.
Przyłębski, Andrzej. Hermeneutyka. Od sztuki interpretacji do teorii i filozofii rozumienia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2019.
Ricoeur, Paul. Time and Narrative, vol. 1. Translated by Kathleen McLaughlin and David Pellauer. Chicago-London: The University of Chicago Press, 1984.
Simpson, Lorenzo C. Hermeneutics as Critique. Science, Politics, Race, and Culture. New York: Columbia University Press, 2021.
Standish, Paul. Beyond the Self. Wittgenstein, Heidegger and the Limits of Language. Aldershot–Brookfield USA–Hong Kong–Singapore–Sydney: Avebury, 1992.
Steiner, Georg. Real Presences. Chicago: The University of Chicago Press, 1991.
Taylor, Charles. “Interpretation and the Sciences of Man.” In Charles Taylor. Philosophy and the Human Sciences. Philosophical Papers 2. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
Taylor, Charles. “Introduction.” In Charles Taylor, Philosophy and the Human Sciences. Philosophical Papers 2. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
Taylor, Charles. Sources of the Self. The Making of the Modern Identity. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2001.
Wierciński, Andrzej. Hermeneutics of Education. Exploring and Experiencing the Unpredictability of Education. Zürich: Lit Verlag, 2019.
Winch, Peter. The Idea of a Social Science And Its Relation to Philosophy. London: Routledge, 1990.
Witkowska, Monika, and Lech Witkowski, eds. Humanistyczne wyzwania ekologii umysłu: Gregory Bateson w Polsce. Warszawa: Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, 2016.
Witkowski, Lech. Filozofia nauki Ferdynanda Gonsetha (na tle problemów współczesnego racjonalizmu). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1983.
Witkowski, Lech. Wyzwania autorytetu w praktyce społecznej i kulturze symbolicznej (przechadzki krytyczne w poszukiwaniu dyskursu dla teorii). Kraków: Impuls, 2009
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9044-8156
Krzysztof Maliszewski – profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – jest pracownikiem naukowym Instytutu Pedagogiki. Prof. Maliszewski jest autorem monografii: Teoria wychowania moralnego w pedagogice kultury II Rzeczypospolitej (Katowice 2004), Ciemne iskry. Problem aktualizacji pedagogiki kultury (Toruń 2013), Pedagogika na pograniczu światów. Eseje z cyklu „Medium Mundi” (Katowice 2015), Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia (z D. Stępkowskim i B. Śliwerskim, Kraków 2019), Bez-silna edukacja. O kształceniu kruchego (Katowice 2021). Redagował także wieloautorską monografię Pedagogika kultury – wehikuł przebudzeń. O edukacji nieobojętnej (Katowice 2021). Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki pedagogiki kultury, pedagogiki filozoficznej, historii myśli pedagogicznej oraz hermeneutycznych podstaw humanistyki.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
