Humanizm i posthumanizm w epoce postprawdy – implikacje pedagogiczne
Abstrakt
Postawiony w niniejszym tekście problem badawczy dotyczy poszukiwania odpowiedzi na pytanie o lepsze oraz skuteczniejsze sposoby pozyskiwania i przekazywania wiedzy w tak zwanej epoce postprawdy. Punktem odniesienia uczyniono kategorię postprawdy definiowanej jako zjawisko, w ramach którego obiektywne fakty odgrywają mniejszą rolę w procesie kształtowania się szeroko rozumianej opinii publicznej w stosunku do emocji, sądów wartościujących czy osobistych przekonań. W takich okolicznościach różnorodne zbiory idei, modele myślenia, jak również propozycje etyczne – reprezentowane w ramach koncepcji jakimi są humanizm oraz posthumanizm – stoją przed ogromnym wyzwaniem współczesności w postaci pozyskiwania społecznego uznania oraz prestiżu. Rozwijające się w ten sposób zjawiska wpływają bezpośrednio na sposób postrzegania i projektowania procesów pedagogicznych.
Słowa kluczowe
humanizm; pedagogika; posthumanizm; postprawda; wiedza
Bibliografia
Bakke, Monika. Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2010.
Barzilai, Sarit, and Clark Chinn. “A Review of Educational Responses to the ‘Post-truth’ Condition: Four Lenses on ‘Post-truth’ Problems.” Educational Psychologist 55, 3 (2020), 107–119. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00461520.2020.1786388 (20.01.2024).
Bąkowicz, Katarzyna. Fake News. Produkt medialny czasów postprawdy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2020.
Bloom, Allan David. Umysł zamknięty. Translated by Tomasz Bieroń. Poznań: Zysk i S-ka, 1997.
Braidotti, Rosi. Po człowieku. Translated by Joanna Bednarek and Agnieszka Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2014.
Chmielewski, Adam. “Postprawda i populizm prawdziwościowy.” Odra 652, 1 (2017). https://www.academia.edu/31567577/POST_PRAWDA_I_POPULIZM_PRAWDZIWO%C5%9ACIOWY_1 (7.08.2023).
Czarniawska, Barbara. Cyberfactories. How News Agencies Produce News. Northampton: Edward Elgar, 2011. https://books.google.pl/books?id=QDGW43rRFJ8C&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
(3.08.2023).
Czujko-Moszyk, Ewelina. “Sukcesy fińskiego systemu edukacji, czyli dlaczego Finlandia szczyci się jednym z najlepszych systemów szkolnictwa na świecie – porównawcze studium przypadku.” Studia Edukacyjne 4 (2018), 349–365.
d’Ancona, Mathew. Postprawda. Translated by Michał Sutowski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2018.
Derrida, Jacąues. “Kres człowieka.” In Pismo filozofii, edited by Bogdan Banasiak, 129–160. Kraków: Inter Esse, 1992.
Domańska, Ewa. Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej. Warszawa: PWN, 2012.
Domańska, Ewa. Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości wnowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Domańska, Ewa. “Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami.” Kultura Współczesna 3, 57 (2008), 9–21.
Domańska, Ewa. Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.
Domańska, Ewa. “Zwrot performatywny we współczesnej humanistyce.” Teksty Drugie 5 (2007), 48–61.
Drzewiecki, Piotr, and Barbara Głębicka-Giza. Mały leksykon postprawdy. Warszawa: Fundacja Wolność i Demokracja, 2018. https://wid.org.pl/wp-content/uploads/E_wydanie-Ma%C5%82y-Leksykon-Postprawdy.pdf (1.08. 2023).
Einstein, Albert. Jak wyobrażam sobie świat. Przemyślenia i opinie. Translated by Tomasz Lanczewski. Kraków: Copernicus Center Press, 2021.
Flood, Alison. “Post-truth Named Word of the Year by Oxford Dictionaries.” The Guardian. https://www.theguardian.com/books/2016/nov/15/post-truth-named-word-of-the-year-by-oxforddictionaries (16.01.2024).
Giroux, Henry Armand. “What Is the Role of Higher Education in the Age of Fake News?” In Post-Truth, Fake News. Viral Modernity & Higher Education, edited by by Michael A. Peters, Sharon Rider, Mats Hyvönen, and Tina Besley (Singapore: Springer Singapore, 2018), 197–215.
Grobler, Adam. Prawda i racjonalność naukowa. Kraków: Inter Esse, 1993.
Harari, Yuval Noah. 21 lekcji na XXI wiek. Translated by Michał Romanek. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2018.
Haraway, Donna. A Cyborg Manifesto. Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2016. https://bit.ly/2G92Xfs (2.08.2023).
Heidegger, Martin. Znaki drogi. Translated by Seweryn Blandzi. Warszawa: Aletheia, 1995.
Hołówka, Jacek. Etyka w działaniu. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001.
Hudzik, Jan Paweł. Prawda i teoria. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2011.
Ingarden, Roman. Książeczka o człowieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.
Ingarden, Roman. Studia z estetyki, tom 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
Janoszka, Maria. “Pytania o wartość. Ekonomiczne uwikłania jednostki i języka w Wyznaniach Jeana-Jacques’a Rousseau.” Er(r)go 1, 44 (2023). https://journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/12563 (7.08.2022).
Jarczewski, Andrzej. Prawda po epoce post-truth. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk,” 2017.
Kaczmarek, Adam Zenon. Koniec wielkich narracji: postmodernizm i postprawda w nauce i edukacji (2022), 1–5. https://www.researchgate.net/profile/Adam-Kaczmarek-4/publication/360995890_Koniec_wielkich_narracji_postmodernizm_i_postprawda_w_nauce_i_edukacji/links/62e8eba59d410c5ff37d7344/Koniec-wielkich-narracji-postmodernizm-i-postprawda-w-nauce-i-edukacji.pdf (20.01.2024).
Kalka, Krzysztof. Od rozumienia do postępowania (człowiek, filozofia, etyka). Elbląg: Wydawnictwo Uczelniane Elbląskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, 2000.
Kant, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. Translated by Roman Ingarden. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
Kaszowska-Wandor, Barbara. “De (post)homine. Posthumanizm jako interpretacja humanizmu.” Terminus 1, 16 (2007), 185–200.
Keyes, Ralph. Czas postprawdy. Nieszczerość i oszustwa w codziennym życiu. Translated by Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.
Kopciewicz, Lucyna. “Jan Jakub Rousseau w naturze.” Problemy Wczesnej Edukacji 11, 2 (29) (2015), 53–66. http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Problemy_Wczesnej_Edukacji_Issues_in_Early_Education/Problemy_Wczesnej_Edukacji_Issues_in_Early_Education-r2015-t11n2(29)/Problemy_Wczesnej_Edukacji_Issues_in_Early_Education-r2015-t11-n2(29)-s53-66/Problemy_Wczesnej_Edukacji_Issues_in_Early_Education-r2015-t11-n2(29)-s53-66.pdf (12.01.2023).
Kotarbiński, Tadeusz. Dzieła wszystkie. Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Ossolineum, 1990.
Kozielski, Paweł. “Retoryczny post, czyli wielka kariera pewnego przedrostka.” Media – Biznes – Kultura. Dziennikarstwo i komunikacja społeczna 12 (2017), 165–177. https://ejournals.eu/czasopismo/media-biznes-kultura/artykul/retoryczny-post-czyli-wielka-kariera-pewnego-przedrostka (17.01.2024).
Kwieciński, Zbigniew. Grzęzawisko. Eseje z pedagogiki społecznej i krytycznej socjologii edukacji. Stary Toruń: Studio KROPKA, 2019.
Lilienfeld, Scott. “Teaching Skepticism: How Early Can We Begin?” Skeptical Inquier 41, 5 (2017). https://skepticalinquirer.org/2017/09/teaching-skepticism-how-early-can-we-begin/ (20.01.2024).
Lipowicz, Markus. “Ponowoczesność jako posthumanistyczna kondycja społeczno-kulturowa: perspektywa pedagogiczno-socjologiczna.” Przegląd Pedagogiczny 2 (2017), 34–50. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-a1e54629-d80b-49c4-bc49-7c3da9090efd (20.01.2024).
Nietzsche, Fryderyk. Pisma pozostałe 1862–1875. Translated by Bogdan Baran. Kraków: Inter Esse, 1993.
Nowak-Dziemianowicz, Mirosława. “Narracja – Tożsamość – Wychowanie. Perspektywa przejścia i zmiany.” Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja 3, 55 (2011), 37–53.
Nowicki, Tomasz. “Wstęp do dyskursywnej konstrukcji podmiotu jako zwierzęcia.” In Codzienność, performatywność, demokracja. Pedagogika wobec norm życiowych i problematyki nienormatywności, edited by Lucyna Kopciewicz and Beata Simlat-Żuk, 21–60. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2015.
Noudelmann, François. Geniusz kłamstwa. Translated by Magdalena Łachacz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Obrycka, Małgorzata. ”Czy (post)człowiek myśli równościowo?.” In Inny. Edukacja równościowa. Tworzenie przestrzeni i warunków dla Innego, edited by Małgorzata Obrycka, Grzegorz Piekarski, and Marta Anna Sałapata, 621–639. Kraków: Wydawnictwo IMPULS, 2020.
Obrycka, Małgorzata. “Humanitaryzm i wychowanie – perspektywa posthumanistyczna.” Kwartalnik Pedagogiczny 2, 256 (2020), 9–27.
Obrycka, Małgorzata. W stronę posthumanizmu. O wychowaniu do humanitaryzmu międzygatunkowego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2020.
Ossowska, Maria. Normy moralne. Próba systematyzacji. Warszawa: PWN, 1970.
“Post-truth.” In Oxford Learner’s Dictionaries. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/post-truth (1.08.2023).
“Post-truth. Word of the Year 2016.” In Oxford University Press. https://languages.oup.com/word-of-the-year/2016/ (1.08.2023).
Ronen, Shosana. “Prawda i perspektywizm u Nietzschego.” Przegląd Filozoficzny — Nowa Seria. Translated by Marcin Miłkowski, R. VII, Nr 4, 28 (1998), 57–70: https://pf.uw.edu.pl/images/NUMERY_PDF/028/PF_1998-R7_4_02_Ronen-S_Prawda.pdf (20.01.2024).
Sarton, George. ”The New Humanism.” A Journal of the History of Science 1, 6 (1924). https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdfplus/10.1086/358203 (2.08.2022).
Schaff, Adam. Historia i prawda. Warszawa: Książka i Wiedza, 1970.
Simon, Bart. “Introduction: Toward a Critique of Posthuman Futures.” Cultural Critique 53 (2003), 1–9.
Sloterdijk, Peter. “Reguły dla ludzkiego zwierzyńca. Odpowiedź na Heideggera list o humanizmie.” Przegląd Kulturoznawczy 1, 4 (2008), 40–62.
Stasieńsko, Jan. Niematerialne galatee w wehikułach rozkoszy i bólu. Technologie mediów jako aparaty kreowania posthumanistycznej intymności. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2015.
Sulikowski, Adam. Posthumanizm a prawoznawstwo. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2013.
”Szuryzm.” In Słownik Języka Polskiego PWN. https://sjp.pwn.pl/mlodziezowe-slowo-roku/haslo/szuryzm;6368909.html (1.08.2023).
Tatarkiewicz, Władysław. Dzieje sześciu pojęć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Tesich, Steve. “A Government of Lies.” The Nation 6–13 (1992). https://www.thefreelibrary.com/A+government+of+lies.-a011665982 (7.08.2022).
Todorov, Tzvetan. Imperfect Garden. The Legacy of Humanism. Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2002. https://books.google.pl/books?id=_SQb65sbLIEC&printsec=frontcover&dq=Todorov,+Imperfect+Garden.+The+Legacy+of+Humanism,&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwj5qJz-5I7qAhXnxIsKHVC8DR4Q6AEIJzAA#v=onepage&q=Todorov%2C%20Imperfect%20Garden.%20The%20Legacy%20of%20Humanism%2C&f=false (2.08.2023).
Weinstone, Ann. Avatar Bodies: A Tantra for Posthumanism. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2004.
Weir, William. Największe kłamstwa whistorii. Translated by Joanna Sawicka. Warszawa: Muza, 2010.
Więckowska, Katarzyna. “O nowej humanistyce z prof. dr hab. Ewą Domańską rozmawia Katarzyna Więckowska.” Litteraria Copernicana 2, 8 (2011), 220–226.
Witkowski, Lech. Historie autorytetu wobec kultury i edukacji. Kraków: Impuls, 2011.
Wolfe, Cary. “Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm).” Teksty Drugie 1–2 (2013). http://rcin.org.pl/Content/62025/WA248_79066_P-I-2524_wolfe-animal_o.pdf (2.08.2023).
Żółkowska, Teresa. “Posthumanizm. Niepełnosprawność.” Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej 32 (2018), 27–28.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0001-8202-4185
Małgorzata Obrycka – doktor nauk społecznych. Zainteresowania naukowe Autorki odnoszą się do zagadnień związanych z metodologią badań, w tym problematyką postępowania badawczego w zakresie humanitaryzmu międzyludzkiego i międzygatunkowego, ze szczególną koncentracją na analizie dotyczącej kształtowania się moralnej tożsamości człowieka w kontekście współczesnych dylematów cywilizacyjno-kulturowych, etyki niezależnej i posthumanizmu.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
