Modalność deontyczna w tekście prawnym. Próba analizy porównawczej na przykładzie konstrukcji z czasownikiem modalnym shall + bezokolicznik w angielskiej wersji Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i jej odpowiedników w wersji niemieckiej, niderlandzkiej
Próba analizy porównawczej na przykładzie konstrukcji z czasownikiem modalnym shall + bezokolicznik w angielskiej wersji Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i jej odpowiedników w wersji niemieckiej, niderlandzkiej i polskiej
Abstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest konstrukcja z czasownikiem modalnym shall + bezokolicznik w angielskiej wersji Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i jej odpowiedniki w wersjach niemieckiej, niderlandzkiej i polskiej. Jako tertium comparationis przyjęto kategorię semantyczną modalności deontycznej w tekście prawnym. Studium porównawcze przedstawia stopień, w jakim badany typ tekstu kodowany jest użyciem sygnałów modalnych. Określa czynniki niezależne od typu tekstu, które wymagają zastosowania form modalnych w zależności od wewnętrznego charakteru systemu gramatycznego. Przewodnią metodą badawczą jest zatem analiza strukturalna i funkcjonalna na podstawie hipotezy konwergencji kategorialnej przy kodowaniu odpowiednich funkcji gramatycznych przez jednostki należące do odmiennych warstw systemów językowych. Przeprowadzone badania wykazały, że wybór odpowiedniego ekwiwalentu dla wyrażenia modalności deontycznej nie jest determinowany podobieństwem formalnym jednostek języka źródłowego i docelowych.
Słowa kluczowe
modalność deontyczna; tekst prawny; analiza porównawcza
Bibliografia
Źródła
Die Allgemeine Erklärung der Menschenrechte [online: https://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=ger; data dostępu 23.02.2021].
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka [online: https://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=pql; data dostępu 23.02.2021].
Universal Declaration of Human Rights [online: https://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/217(III); data dostępu 23.02.2021].
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens [online: https://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=dut; data dostępu 23.02.2021].
Słowniki
Duden Grammatik, 2009: Duden. Bd. 4: Die Grammatik. Dudenverlag. Mannheim.
WNT – Vries M. de.: Woordenboek der Nederlandsche Taal. Martinus Nijhoff. ’s-Gravenhage. Digitale versie (1995): Het Woordenboek der Nederlandsche Taal op CDROM. AND. Rotterdam. (1864–1998).
Literatura
Aikhenvald A., 2004: Evidentiality. Oxford University Press. Oxford.
Bybee J., Perkins R., Pagliuca W., 1994: The Evolution of Grammar. Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World. The University of Chicago Press. Chicago–London.
Calbert J.P., 1975: Toward the Semantics of Modality. In: Calbert J.P., Vater H., eds.: Aspekte der modalität. Verlag Gunter. Tubingen.
Coates J., 1983: The Semantics of the Modal Auxiliaries. Croom Helm. London.
Chrzanowska E. 1989: Modality as Represented in the Logical form of Language. A Study in a Semantic Interpretation of English. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków.
Diewald G., 1991: Deixis und Textsorten im Deutschen. M. Niemeyer. Tübingen.
Diewald G., 1999: Die Modalverben im Deutschen: Grammatikalisierung und Polyfunktionalität. Max Niemeyer Verlag. Tübingen.
Diewald G., Smirnova E., 2010: Abgrenzung von Modalität und Evidentialität im heutigen Deutsch. In: Kątny A., Socka A., Hrsg.: Modalität / Temporalität in kontrastiver und typologischer Sicht. Peter Lang. Trier, s. 113–131.
Fintel K. von, 2006: Modality and Language. In: Borchert D.M., ed.: Encyclopedia of Philosophy. 2nd ed. MacMillan. New York, s. 20–27.
Fritz Th.A., 2000: Wahr-Sagen. Futur, Modalität und Sprecherbezug im Deutschen. H. Buske. Hamburg.
Gotti M. et al., 2002: Variation in Central Modals. A Repertoire of Forms and Types of Usgae in Middle English and Early Modern English. Peter Lang. Bern.
Görner H., Kempcke G., 1973: Synonymwörterbuch. Veb Verlag Enzyklopädie. Leipzig.
Haeseryn W., Hrsg., 1997: ANS – Algemene Nederlandse Spraakkunst. (2e, geh. herz. dr.) Martinus Nijhoff. Groningen.
Hacquard V., 2009: On the Interaction of Aspect and Modal Auxiliarie. „Linguistics and Philosophy”, Vol. 2, s. 279–315.
Helbig G., Buscha J., 1994: Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Ausländerunterricht. Langenscheidt. Berlin.
Helbig G., Buscha J., 1999: Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Ausländerunterricht. Langenscheidt/Enzyklopädie. Leipzig–Berlin.
Hentschel E., Hrsg., 2010: Deutsche Grammatik. Walter de Gruyter. Berlin–New York.
Holl D., 2010: Modale Infinitive und dispositionelle Modalität. Walter de Gruyter. Berlin.
Huddleston R., Pullum G.K., 2002: The Cambridge Grammar of the English Language. Cambrigde University Press. Cambridge.
Hundt M., 2004: Zum Verhältnis von epistemischer und nicht-epistemischer Modalität im Deutschen. Forschungspositionen und Vorschlag zur Neuorientierung. „Zeitschrift für germanistische Linguistik“ XXXI, Issue 3, s. 343–381.
Jodłowski S., 1971: Studia nad częściami mowy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa.
Kątny A., 1980: Die Modalverben und Modalwörter im Deutschen und Polnischen. Wydawnictwo Uczelnia WSP w Rzeszowie. Rzeszów.
Kotin M.L., 2012: Modalitäten. In: Pawłowski G., Olpińska-Szkiełko M., Bonacchi S., Hrsg.: Mensch – Sprachen – Kulturen: Beitrage und Materialien der internationalen wissenschaftlichen Jahrestagung des Verbandes Polnischer Germanisten 25.–27. Mai 2012. Euro-Edukacja. Warszawa, s. 140–158.
Kotin M.L., 2014: Zum Phänomen der kategorialen Konvergenz und zu seiner Relevanz in kontrastiven Sprachstudien. „Zeitschrift des Verbandes polnischer Germanisten“, s. 151–163.
Kratzer A., 1981: The Notional Category of Modality. In: Eikmeyer H.-J., Rieser H., eds.: Words, Worlds, and Contexts. New Approaches in Word Semantics. De Gruyter. Berlin, s. 639–650.
Kratzer A., 1991: Modality. In: Stechow A. von, Wunderlich D., Hrsg., Semantik: ein internationales Handbuch zeitgenoossischer Forschung. Mouton de Gruyter. Berlin, s. 639–650.
Kratzer A., 2012: Modals and Conditionals: New and Revised Perspectives. Oxford University Press. Oxford–New York.
Lyons J., 1977: Semantics. Cambrigde University Press. Cambridge.
Malinowska E., 2013: Styl – dyskurs – komunikacja urzędowa. W: Malinowska E., Nocoń J., Żydek-Bednarczuk U., red.: Przewodnik po stylistyce polskiej. Style współczesnej polszczyzny. Universitas. Kraków.
Meier-Brügger M., 2002: Indogermanische Sprachwissenschaft. 8. überarbeitete und ergänzte Aufl. Berlin–New York.
Mindt D., 1995: An Empirical Grammar of the English Verb. Modal Verbs. Cornelsen Verlag. Berlin.
Mortelmans T., 2013: Wie viel Modalverb braucht der Mensch. „German as a Foreign Language” No 2, s. 65–91.
Müller R., Reis M., Hrsg., 2011: Modalität und Modalverben im Deutschen. H. Buske. Hamburg.
Narrog H., 2012: Modality, Subjectivity and Semantic Change: A Cross- Linguistic Perspective. Oxford University Press. Oxford.
Palmer F.R., 1990: Modality and the English Modals. 2nd ed. Longman. London.
Palmer F.R., 2001: Mood and Modality. 2nd ed. Cambridge University Press. Cambrigde.
Pape-Müller S., 1980: Textfunktionen des Passivs. Max Niemeyer Verlag. Tübingen.
Raynaud F., 1977: Noch einmal Modalverben. „Deutsche Sprache“ Nr. 5, s. 1–30.
Searle J.R., 1976: A Classification of Illocutionary Acts. „Language in Society” V, no. 1, s.1–23.
Saltveit L., 1962: Studien zum deutschen Futur: Die Fügungen werden mit dem Partizip des Präsens und werden mit dem Infinitiv in ihren heutigen Funktionen und in ihrer geschichtlichen Entwicklung. Norwegian Universities Press. Bergen–Oslo.
Swan M., 1980: Practical English Usage. Oxford University Press. Oxford.
Vater H., 1975: Werden als Modalverb. In: Calbert J., Vater H., Hrsg.: Aspekte der Modalität. Verlag Gunter. Tübingen, s. 71–148.
Verstraete J.-Ch., 2001: Subjective ans objective modality: Interpersonal and ideational functions in the English modal auxiliary system. “Journal of Pragmatics” XXXIII, s. 1505–1528.
Welke K., 1965: Untersuchungen zum System der Modalverben in der dt. Sprache der Gegenwart. Akademie-Verlag. Berlin.
Wojtak M., 2001: Styl urzędowy. W: Bartmiński J., red.: Współczesny język polski. Wydawnictwo UMCS. Lublin.
Wright von G.H., 1951: An Essay in Modal Logic. North Holland Publishing Company. Amsterdam.
US Code Construction Act, Chapter 311, Government Code [online: https://statutes.capitol.texas.gov/Docs/GV/htm/GV.311.htm; data dostępu 23.02.2021].
Uniwersytet Zielonogórski Polska
https://orcid.org/0000-0002-1489-2906
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
