Nazwy osobowe jako wyznacznik idiolektu pisarza – na przykładzie dzieł Erazma Glicznera (1535–1603)
Abstrakt
W artykule podjęto próbę weryfikacji tezy o potencjalnej zależności pomiędzy warstwą onimiczną dzieł XVI-wiecznego pisarza Erazma Glicznera a jego językiem osobniczym. Poddany analizie materiał został wyekscerpowany bezpośrednio z czterech – zróżnicowanych gatunkowo – starodruków autorstwa Glicznera: Książek o wychowaniu dzieci (1558), Odporu na odpowiedź kwestyj (1579), Kroniki żywota, nauki i spraw Pana Jezusa (1579) oraz Appellatii, którą się popiera i znowu wywodzi (1598). Oglądowi poddane zostały wszystkie nazwy osobowe obecne w wymienionych publikacjach, natomiast szczegółowa analiza przeprowadzona w artykule dotyczy kilku wybranych antroponimów, wśród których znalazły się imiona Eliasz, Judasz, Filip, Józef, Grzegorz oraz Magdalena. Nazwy te zostały poświadczone przynajmniej w dwóch badanych zabytkach. Szczególną uwagę poświęcono kwestii adaptacji obcych antroponimów w przedziale czterdziestu lat dzielących pierwszą i ostatnią publikację protestanckiego autora na tle tendencji właściwych dla polszczyzny drugiej połowy XVI w. Istotne dla prowadzonych rozważań były takie aspekty, jak kontekst użycia nazwy własnej oraz jej referent. Dokonana analiza nazw własnych wyekscerpowanych z utworów Glicznera wykazała słabą zależność idiolektu tego autora od onomastykonu zawartego w jego tekstach.
Słowa kluczowe
onomastyka; nazwy własne; antroponimy; idiolekt; Erazm Gliczner
Bibliografia
Źródła
A – Gliczner, E. (1598). Appellatia ktorą sie popiera y znowu wywodźi Obroná dołożna Confederatiey Krolieſtwá Polskiego, Zokazániem pewnym, że Euángeliey Auſpurskiey Confeſsiey, tu w Polſzcże, w Litwie, w Pruſiech, y wſzędźie w Páńſtwie Korony Polskiey, w Miáſtách Koronnych Stolecżnych, y innych: Słuſznie, potrzebnie, według woli Bożey, náuk Euangelii Chriſtuſowey ucżą, Sácramentá á nabożenſtwo prawdziwe ſpráwuią. A iſz ſámiſz Doctorowie Kośćiołá Rzymskiego, około obłądzenia tegoſz Kośćiołá ſwego, y teſz o Náuce y Nabożeńſtwie prawdźiwym, nas Euángelitow, iáſne prawdy przyznania cżynią. Stąd ſie pokázuie, że nie słuſznie Duchowieńſtwo kośćioła Rzymskiego, náuki tych Euángelitow gánią, iey wyznawce trapią, kośćioły im biorą, káznodźieie y liud wierny prześláduią. Królewiec. Drukarnia Jerzego Osterbergera. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show/content/publication/edition/22211?id=22211.
K – Gliczner, E. (1558). Kſyąſzki o wychowányu dzyeći bárzo dobre, pożyteczne, y potrzebne, s których rodzicy ku wychowányu dzyeći ſwych, náukę do|łożną wyczerpnąć mogą. Teraz nowo uczynione y s pil|noſcią wyrobione. Kraków. Drukarnia Mateusza Siebeneichera. https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=2579.
Kr – Gliczner, E. (1579). Kronica Zywothá, Náuki, y spraw Páná Iezusá Syná Bożego. Grodzisk Wielkopolski. Drukarnia Melchiora Neringa. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/274963?id=274963.
O – Gliczner, E. (1579). Odpor na odpowiedz queſtiy niektorych podanych o Kośćiele Powſzechnym, y ná kſiąſzki náuk bárzo niezdrowych, á żadnego pewnego gru[n]tu w piśmie Bożym nie máiących, o Mſzách y iáłmużnách zá umárłe wierne, y o ogniu cżysſcowym zmyſlonym od kſięży ſzkolney Ieſuitow. Grodzisk Wielkopolski. Drukarnia Melchiora Neringa. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/24371?id=24371.
Słowniki
SSNO – Taszycki, W. (red.) (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Literatura
Gozdek, M. (2022). Nazwy własne w „Odporze na odpowiedź kwestyj” (1579) Erazma Glicznera. Forma i funkcja. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Grzywacz, M. (2017). Reformacja wittenberska i szlaki jej transferu. U źródeł obecności luteranizmu w Rzeczypospolitej XVI w. W: K. Meller (red.), Luteranizm w kulturze pierwszej Rzeczypospolitej (s. 90–109). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Kiszka-Pytel, B. (2019). Nazwy własne w najnowszej prozie polskiej – między idiolektem a problematyką współczesnej kultury. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kraszewski, J. I. (1842). Wilno: od początków jego do roku 1750 (t. 4). Nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego.
Malec, M. (1993). Imiona genetycznie łacińskie w antroponimii staropolskiej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 27, 157–164.
Malec, M. (1994). Imiona chrześcijańskie w średniowiecznej Polsce. Instytut Języka Polskiego PAN.
Malec, M. (1996). Fleksja imion zapożyczonych. Zjawiska wybrane. W: K. Rymut, W. R. Rzepka (red.), Studia historycznojęzykowe (t. 2, s. 79–91). Instytut Języka Polskiego PAN.
Malec, M. (2000). Adaptacja obcych nazw własnych w Rozmyślaniu przemyskim. W: K. Rymut, W. R. Rzepka (red.), Studia historycznojęzykowe (t. 3, s. 329–333). Instytut Języka Polskiego PAN.
Malec, M. (2003). Onomastyka w Rozmyślaniu przemyskim. Polonica, 22–23, 345–390.
Miaskowski, K. (1927). Erazma Glicznera Kronika żywota, nauki i spraw Jezusa Chrystusa (Grodzisk 1579). Z unikatu Książnicy miejskiej im. Kopernika w Toruniu. Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 7–8(7), 205–225.
Migdał, J. (1999). O języku Andrzeja Glabera z Kobylina. Studium normalizacji polszczyzny wczesnorenesansowej. Wydawnictwo WiS.
Osiewicz, M. (2012). Wpływ zecera na ukształtowanie graficzno-językowe tekstu drukowanego. Uwagi wstępne do analizy Ksiąg o gospodarstwie z 1549 r. LingVaria, 7(2), 65–76.
Ottmann, R. (1886). Erazm Gliczner-Skrztuski. Przyczynki do życia i pism jego. Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej, 14(5), 440–451.
Pietkiewicz, R. (2016). Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim. Tom 1. Od początku do 1638 roku. Wydawnictwo Pallottinum.
Ptaszyński, M. (2017). Luteranizm bez Lutra? Luter w Polsce w XVI w. W: K. Meller (red.), Luteranizm w kulturze pierwszej Rzeczypospolitej (s. 26–65). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Rejter, A. (2017). Nazwa własna – gatunek – idiolekt. W: U. Sokólska (red.), Socjolekt, idiolekt, idiostyl. Historia i współczesność (s. 259–272). Prymat Mariusz Śliwowski.
Rospond, S. (1949). Studia nad językiem polskim XVI wieku. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe.
Sławiński, W. (2003). Erazm Gliczner wobec Zgody Sandomierskiej. Przyczynek do biografii. Czasy Nowożytne, 15, s. 9–71.
Stieber, Z. (1966). Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zarębski, R. (2005). Słownik nazw osobowych w polskich przekładach Nowego Testamentu. Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
Zarębski, R. (2006). Nazwy osobowe w polskich przekładach Nowego Testamentu. Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0002-2440-577X
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
