Nowa synteza historii języka polskiego – stan i perspektywy prac nad koncepcją

Tomasz Mika; Magdalena Pastuch

doi:10.31261/FL.2025.13.1.13

Opublikowane: 2025-06-30

Tom 13 Nr 1 (2025)

Nowa synteza historii języka polskiego – stan i perspektywy prac nad koncepcją

Tomasz Mika

, Magdalena Pastuch

Dział: Studia

https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.13

Abstrakt

Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza ma charakter sprawozdawczy i przedstawia koncepcję nowej syntezy historii języka polskiego, wypracowaną w ramach zadań Komisji Historii Języka Komitetu Językoznawstwa PAN. Zakłada się w niej opracowanie 3 tomów, z których pierwszy ma dotyczyć teorii i stosowanych w językoznawstwie historycznym metod, drugi ma być ujęciem chronologicznym, a trzeci ma pokazywać najważniejsze problemy w historii języka polskiego, zwłaszcza nieopisane dotąd w opracowaniach syntetycznych. Część druga artykułu ma charakter problemowy i dotyczy najistotniejszego dla opisu i badań diachronicznych pojęcia, jakim jest zmiana – rozumiana w tym przypadku szeroko i wielostronnie. Z jednej strony autorzy omawiają zmianę języka, proponując sposób jej rozumienia i opisu, z drugiej pokazują zmianę podejścia do badań historycznojęzykowych (na przykładzie badań nad językiem staropolskim). W zakończeniu autorzy przedstawiają swój pogląd na temat dalszych prac i poddają pod dyskusję pomysł opracowania tomu czwartego, który miałby przedstawić dzieje języka polskiego z uwzględnieniem odmian i wariantów języka, a także kontaktów polszczyzny z innymi językami. Odnoszą się także do sposobu skonstruowania bibliografii.

Słowa kluczowe:

historia języka polskiego , synteza , kwestionariusz badawczy historyka języka , zmiana językowa , Komisja Historii Języka Komitetu Językoznawstwa PAN

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Mika, T., & Pastuch, M. (2025). Nowa synteza historii języka polskiego – stan i perspektywy prac nad koncepcją. Forum Lingwistyczne, 13(1), 1–19. https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.13

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).

Bibliografia

Literatura
Google Scholar

Bajerowa, I. (1969). Strukturalna interpretacja historii języka. Język Polski, 49(2), 81–103.
Google Scholar

Bajerowa, I. (2010). Czy i jak historia języka może skorzystać z propozycji kognitywizmu? LingVaria, 5(2), 37–44.
Google Scholar

Borawski, S., Cybulski, M. (red). (2021). Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego (t. 1). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Borawski, S., Uździcka, M. (red). (2021). Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego (t. 2). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Borowiec, K., Masłej, D., Mika, T., Rojszczak-Robińska, D. (red.). (2017). Jak wydawać teksty dawne. Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Dąbrowska, E., Divjak, D. (red.). (2019). Cognitive linguistics – A survey of linguistic subfields. Mouton Reader. https://doi.org/10.1515/9783110626452 DOI: https://doi.org/10.1515/9783110626452
Google Scholar

Dubisz, S. (2002). Język, historia, kultura (wykłady, studia, analizy). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Dubisz, S. (2007). Język, historia, kultura (wykłady, studia, szkice). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Dubisz, S. (2012). Język, historia, kultura (wykłady, rozprawy, rozważania). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
Google Scholar

Dunaj, B. (2021). Kształtowanie się polskiego języka literackiego. Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381382090
Google Scholar

Górski, R. L., Król, M., Eder, M. (2019). Zmiana w języku. Studia kwantytatywno-korpusowe. Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego.
Google Scholar

Janowska, A. (2018). Między stałością a zmiennością: translokacje elementów kategorii językowych. W: M. Pastuch, M. Siuciak (współpr. K. Wąsińska, W. Wilczek) (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 89–96). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Jowsa, A. (2023). Przełomowe badania polskich naukowców dotyczące społeczeństwa państwa Piastów. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1603279%2Cprzelomowe-badania-polskich-naukowcow-dotyczace-spoleczenstwa-panstwa
Google Scholar

Kleszczowa, K. (1998). Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2004). Kategoria stopnia staropolskich przymiotników. W: H. Kurek, J. Labocha (red.), Studia Linguistica Danutae Wesołowska oblata (s. 85−92). Universitas.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2007). Na straży niezmienności modeli słowotwórczych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 63, 115−124.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2009). Językoznawstwo historyczne w świetle współczesnej historiografii. W: K. Kleszczowa, J. Gwioździk (red.), Faktografia w badaniach historycznych. Biblioteka Śląska w Katowicach.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2012). Strukturalizm i poststrukturalizm w badaniach historycznojęzykowych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 67, 97–115.
Google Scholar

Kleszczowa, K., (2014). U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2023). Zmiany w języku vs zmiany języka. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 79, 339‒354. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.2634 DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.2634
Google Scholar

Kleszczowa, K., Szczepanek, A. (red.). (2014). Wyrażenia funkcyjne w perspektywie diachronicznej, synchronicznej i porównawczej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Krążyńska, Z., Mika, T. (2007). Transkrypcja a granice interpretacji. W: R. Mazurkiewicz, R. Laskowski (red.), Amoenitates vel lepores philologiae (s. 160–171). Wydawnictwo Naukowe IJP PAN.
Google Scholar

Krążyńska, Z., Mika, T., Słoboda, A. (2015). Składnia średniowiecznej polszczyzny (cz. 1: Konteksty – metody – tendencje). Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Krygier-Łączkowska, A. (2011). Europejczycy, Słowianie, Polacy. Na czym polega pokrewieństwo językowe? (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 1(5), 88–121.
Google Scholar

Kuźmicki, M. (2022). Studia nad filologicznymi i historycznymi edycjami średniowiecznych rot przysiąg sądowych. W stronę interdyscyplinarnych wydań otwartych. Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
Google Scholar

Kwaśnicka-Janowicz, A. (2022). Słowotwórstwo gniazdowe na usługach diachronii – w poszukiwaniu efektywnej metody badań zapożyczeń leksykalnych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 78, 183–199. https://doi.org/10.5604//01.3001.0016.2018 DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2018
Google Scholar

Leńczuk, M. (2013). Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej. Wariantywność leksykalna. Instytut Badań Literackich PAN, Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
Google Scholar

Lisowski, T. (2010). Pisownia polska. Główne fazy rozwoju (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 3–4, 117–132.
Google Scholar

Łozowski, P. (2018). Panchronia, czyli język jako symbol doświadczenia. W: P. Stalmaszczyk (red.), Metodologie językoznawstwa. Od diachronii do panchronii (s. 165–178). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Masłej, D. (2016). Modlitwa Pańska w polskim średniowieczu. Znad staropolskich rękopisów. Wydawnictwo Rys. https://doi.org/10.14746/pspsj.2017.24.1.13 DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2017.24.1.13
Google Scholar

Mika, T. (2012). Kazania świętokrzyskie. Od rękopisu do zrozumienia tekstu. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. https://doi.org/10.2478/v10273-012-0047-6 DOI: https://doi.org/10.2478/v10273-012-0047-6
Google Scholar

Mika, T. (2015). Tekst staropolski jako odmienny obiekt badań. W poszukiwaniu narzędzi opisu. LingVaria, 2(20), 235–250. https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.18 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.18
Google Scholar

Mika, T. (2018). Historycznojęzykowa gra w klasy. O nazywaniu wyrażeń funkcyjnych w historii polszczyzny. W: T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Ziółkowska (red.), Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym (s. 61–75). Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Mika, T., Rojszczak-Robińska, D. (2016). Kanon wiedzy o „Rozmyślaniu przemyskim”. W: J. Bartmiński, A. Timofiejew (red.), Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (s. 13–24). Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska.
Google Scholar

Mika, T., Słoboda, A. (2015). Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Mika, T., Rojszczak-Robińska, D., Ziółkowska, O. (red.). (2018). Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym. Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Osiewicz, M. (2010). Kierunki przemian polszczyzny w zakresie fonetyki (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 2, 58–75.
Google Scholar

Pastuch, M. (2015). Stałość a zmienność. Tradycja i moda w języku. W: R. Dźwigoł, I. Steczko (red.), Dialog z tradycją (t. 3: Język, komunikacja, kultura, s. 17–33). Collegium Colombinum.
Google Scholar

Pastuch, M. (2017). Jak łączyć historyczne jednostki języka w klasy funkcjonalne? Problemy z wyodrębnianiem dopowiedzeń w materiale historycznym. Język Polski, 97(4), 24–38. https://doi.org/10.31286/JP.97.4.4 DOI: https://doi.org/10.31286/JP.97.4.4
Google Scholar

Pastuch, M. (2019). Влияние словообразовательных факторов на стабилизацию английских заимствований в польском языке. W: Globalization and Slavic word formation. XVI International Congress of Slavists, Mińsk (s. 85–97). Wydawnictwo Biełaruskaja nauka.
Google Scholar

Pastuch, M. (2020). Polskie wyrażenia o funkcji dopowiedzeniowej – historia i współczesność. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Rojszczak-Robińska, D. (2010). Język a Kościół (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 2, 76–92.
Google Scholar

Sobotka, P., Żabowska, M. (2017). Wyodrębnianie, dekodowanie i klasyfikacja historycznych jednostek języka. LingVaria, 2(24), 113–134. https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.07 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.07
Google Scholar

Stolarek, I., Zenczak, M., Handschuh, L., Juras, A., Marcinkowska-Swojak, M., Spinek, A., Dębski, A., Matla, M., Kóčka-Krenz, H., Piontek, J., Polish Archaeogenomics Consortium Team, Figlerowicz, M. (2023). Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE. Genome Biology, 24(1), 173. https://doi.org/10.1186/s13059-023-03013-9 DOI: https://doi.org/10.1186/s13059-023-03013-9
Google Scholar

Stramczewska, O. (2014). Interpunkcja transkrypcji. Znad „Rozmyślania przemyskiego”. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Traugott, E. C. (2010). Dialogic contexts as motivations for syntactic change. W: R. Cloutier, A. M. Hamilton-Brehm, W. Kretzschmar (red.), Studies in the history of the English language V (Topics in linguistics 68, s. 11–36). Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110220339.1.11 DOI: https://doi.org/10.1515/9783110220339.1.11
Google Scholar

Trawińska, M. (2014). Rękopis najstarszej poznańskiej księgi ziemskiej (1386–1400). Wokół analizy filologicznej. Instytut Slawistyki PAN.
Google Scholar

Twardzik, W. (1997). O uważniejszym aniżeli dotychmiast tekstu staropolskiego czytaniu i jakie z niego pożytki płyną rozprawa śliczna i podziwienia godna. Wydawnictwo Naukowe IJP PAN.
Google Scholar

Walczak, B. (1995). Zarys dziejów języka polskiego. Kantor Wydawniczy SAWW.
Google Scholar

Walczak, B. (2010). Uwagi o transkrypcji „Kazań świętokrzyskich”. Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, 4, 29–36. DOI: https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2010.499
Google Scholar

Walczak, B. (2018), Historia języka polskiego – subdyscyplina polimetodologiczna. W: M. Pastuch, M. Siuciak (współpr. K. Wąsińska, W. Wilczek) (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 65–74). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Wanicowa, Z. (2010). Mechanizm błędów translacyjnych w „Biblii Królowej Zofii” a spór o podstawę jej przekładu. Językoznawstwo, 4, 13–35.
Google Scholar

Wilkoń, A. (1987). Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Uniwersytet Śląski.
Google Scholar

Wilkoń, A. (2011). Tradycja w języku. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Linguistica, 6, 5–12.
Google Scholar

Wojtak, M. (2019). Wprowadzenie do genologii. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. https://doi.org/10.31648/pj.6850 DOI: https://doi.org/10.31648/pj.6850
Google Scholar

Woźniak, E. (2023). O potrzebie i koncepcji nowej syntezy języka polskiego. W: M. Piasecka, M. Wojtyńska-Nowotka (
Google Scholar

Woźniak, E. (2024). Granice historii języka. LingVaria, 1(37), 141–150. https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.09 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.09
Google Scholar

Tom 13 Nr 1 (2025)
Opublikowane: 2025-06-30

ISSN: 2449-9587

eISSN: 2450-2758

10.31261/FL

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Licencja CC

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Prześlij tekst

Nowa synteza historii języka polskiego – stan i perspektywy prac nad koncepcją

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Tomasz Mika

Magdalena Pastuch

Informacje