Nowa synteza historii języka polskiego – stan i perspektywy prac nad koncepcją

Tomasz Mika; Magdalena Pastuch

doi:10.31261/FL.2025.13.1.13

Published: 2025-06-30

Vol. 13 No. 1 (2025)

A new synthesis of the history of the Polish language – current state of work on the concept

Tomasz Mika

, Magdalena Pastuch

Section: Studies

https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.13

Abstract

The article consists of two parts. The first one is of a reporting character and presents the concept of a new synthesis of the history of the Polish language worked out by a group of scholars at the Commission on the History of Language of the Committee on Linguistics of the Polish Academy of Sciences. This conception assumes the elaboration of 3 volumes, the first of which is to concern the theory and methods applied in historical linguistics, the second is to cover the chronological approach, and the third is to present the most important problems in the history of the Polish language, especially those not yet described in synthetic studies. The second part of the article is problem-oriented and deals with the notion of change, which is the most important for the diachronic description and diachronic research understood in this case in a broad and multifaceted way. On the one hand, the authors discuss the change of language, proposing a way of understanding and describing it, on the other hand, they show a change in the approach to historical-linguistic research (on the example of research into Old Polish language). In the conclusion, the authors present their view on further work and discuss their idea of preparing the concept of a fourth volume, which would present the history of the Polish language focusing on language varieties, language variants and contacts between languages.

Keywords:

Polish language history , synthesis , language historian's research questionnaire , language change , Commission on the History of Language of the Committee on Linguistics of the Polish Academy of Sciences

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Mika, T., & Pastuch, M. (2025). A new synthesis of the history of the Polish language – current state of work on the concept . Forum Lingwistyczne, 13(1), 1–19. https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.13

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf files under the provisions of the Creative Commons 4.0 International Licence: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.

1. Licence
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 licence (http://creativecommons.org/licences/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 licence.

2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.

If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, among others the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".

ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).

3. Users Rights
Under the CC BY-SA 4.0 licence, the users are free to share (copy, distribute and transmit) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.

4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.

I declare that in the case of a withdrawal of the text from the editorial process, which has not been agreed with the editorial team and/or the publisher of the journal or a simultaneous submission of the text to another publisher, I agree to cover all the expenses incurred by the University of Silesia in connection with processing my submission (including the cost of editorial reviews).

References

Literatura
Google Scholar

Bajerowa, I. (1969). Strukturalna interpretacja historii języka. Język Polski, 49(2), 81–103.
Google Scholar

Bajerowa, I. (2010). Czy i jak historia języka może skorzystać z propozycji kognitywizmu? LingVaria, 5(2), 37–44.
Google Scholar

Borawski, S., Cybulski, M. (red). (2021). Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego (t. 1). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Borawski, S., Uździcka, M. (red). (2021). Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego (t. 2). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Borowiec, K., Masłej, D., Mika, T., Rojszczak-Robińska, D. (red.). (2017). Jak wydawać teksty dawne. Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Dąbrowska, E., Divjak, D. (red.). (2019). Cognitive linguistics – A survey of linguistic subfields. Mouton Reader. https://doi.org/10.1515/9783110626452 DOI: https://doi.org/10.1515/9783110626452
Google Scholar

Dubisz, S. (2002). Język, historia, kultura (wykłady, studia, analizy). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Dubisz, S. (2007). Język, historia, kultura (wykłady, studia, szkice). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Dubisz, S. (2012). Język, historia, kultura (wykłady, rozprawy, rozważania). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
Google Scholar

Dunaj, B. (2021). Kształtowanie się polskiego języka literackiego. Wydawnictwo Księgarnia Akademicka. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381382090
Google Scholar

Górski, R. L., Król, M., Eder, M. (2019). Zmiana w języku. Studia kwantytatywno-korpusowe. Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego.
Google Scholar

Janowska, A. (2018). Między stałością a zmiennością: translokacje elementów kategorii językowych. W: M. Pastuch, M. Siuciak (współpr. K. Wąsińska, W. Wilczek) (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 89–96). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Jowsa, A. (2023). Przełomowe badania polskich naukowców dotyczące społeczeństwa państwa Piastów. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1603279%2Cprzelomowe-badania-polskich-naukowcow-dotyczace-spoleczenstwa-panstwa
Google Scholar

Kleszczowa, K. (1998). Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2004). Kategoria stopnia staropolskich przymiotników. W: H. Kurek, J. Labocha (red.), Studia Linguistica Danutae Wesołowska oblata (s. 85−92). Universitas.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2007). Na straży niezmienności modeli słowotwórczych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 63, 115−124.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2009). Językoznawstwo historyczne w świetle współczesnej historiografii. W: K. Kleszczowa, J. Gwioździk (red.), Faktografia w badaniach historycznych. Biblioteka Śląska w Katowicach.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2012). Strukturalizm i poststrukturalizm w badaniach historycznojęzykowych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 67, 97–115.
Google Scholar

Kleszczowa, K., (2014). U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2023). Zmiany w języku vs zmiany języka. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 79, 339‒354. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.2634 DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.2634
Google Scholar

Kleszczowa, K., Szczepanek, A. (red.). (2014). Wyrażenia funkcyjne w perspektywie diachronicznej, synchronicznej i porównawczej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Krążyńska, Z., Mika, T. (2007). Transkrypcja a granice interpretacji. W: R. Mazurkiewicz, R. Laskowski (red.), Amoenitates vel lepores philologiae (s. 160–171). Wydawnictwo Naukowe IJP PAN.
Google Scholar

Krążyńska, Z., Mika, T., Słoboda, A. (2015). Składnia średniowiecznej polszczyzny (cz. 1: Konteksty – metody – tendencje). Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Krygier-Łączkowska, A. (2011). Europejczycy, Słowianie, Polacy. Na czym polega pokrewieństwo językowe? (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 1(5), 88–121.
Google Scholar

Kuźmicki, M. (2022). Studia nad filologicznymi i historycznymi edycjami średniowiecznych rot przysiąg sądowych. W stronę interdyscyplinarnych wydań otwartych. Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
Google Scholar

Kwaśnicka-Janowicz, A. (2022). Słowotwórstwo gniazdowe na usługach diachronii – w poszukiwaniu efektywnej metody badań zapożyczeń leksykalnych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 78, 183–199. https://doi.org/10.5604//01.3001.0016.2018 DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2018
Google Scholar

Leńczuk, M. (2013). Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej. Wariantywność leksykalna. Instytut Badań Literackich PAN, Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
Google Scholar

Lisowski, T. (2010). Pisownia polska. Główne fazy rozwoju (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 3–4, 117–132.
Google Scholar

Łozowski, P. (2018). Panchronia, czyli język jako symbol doświadczenia. W: P. Stalmaszczyk (red.), Metodologie językoznawstwa. Od diachronii do panchronii (s. 165–178). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Masłej, D. (2016). Modlitwa Pańska w polskim średniowieczu. Znad staropolskich rękopisów. Wydawnictwo Rys. https://doi.org/10.14746/pspsj.2017.24.1.13 DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2017.24.1.13
Google Scholar

Mika, T. (2012). Kazania świętokrzyskie. Od rękopisu do zrozumienia tekstu. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. https://doi.org/10.2478/v10273-012-0047-6 DOI: https://doi.org/10.2478/v10273-012-0047-6
Google Scholar

Mika, T. (2015). Tekst staropolski jako odmienny obiekt badań. W poszukiwaniu narzędzi opisu. LingVaria, 2(20), 235–250. https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.18 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.18
Google Scholar

Mika, T. (2018). Historycznojęzykowa gra w klasy. O nazywaniu wyrażeń funkcyjnych w historii polszczyzny. W: T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Ziółkowska (red.), Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym (s. 61–75). Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Mika, T., Rojszczak-Robińska, D. (2016). Kanon wiedzy o „Rozmyślaniu przemyskim”. W: J. Bartmiński, A. Timofiejew (red.), Rozmyślanie przemyskie: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (s. 13–24). Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska.
Google Scholar

Mika, T., Słoboda, A. (2015). Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Mika, T., Rojszczak-Robińska, D., Ziółkowska, O. (red.). (2018). Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym. Wydawnictwo Rys.
Google Scholar

Osiewicz, M. (2010). Kierunki przemian polszczyzny w zakresie fonetyki (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 2, 58–75.
Google Scholar

Pastuch, M. (2015). Stałość a zmienność. Tradycja i moda w języku. W: R. Dźwigoł, I. Steczko (red.), Dialog z tradycją (t. 3: Język, komunikacja, kultura, s. 17–33). Collegium Colombinum.
Google Scholar

Pastuch, M. (2017). Jak łączyć historyczne jednostki języka w klasy funkcjonalne? Problemy z wyodrębnianiem dopowiedzeń w materiale historycznym. Język Polski, 97(4), 24–38. https://doi.org/10.31286/JP.97.4.4 DOI: https://doi.org/10.31286/JP.97.4.4
Google Scholar

Pastuch, M. (2019). Влияние словообразовательных факторов на стабилизацию английских заимствований в польском языке. W: Globalization and Slavic word formation. XVI International Congress of Slavists, Mińsk (s. 85–97). Wydawnictwo Biełaruskaja nauka.
Google Scholar

Pastuch, M. (2020). Polskie wyrażenia o funkcji dopowiedzeniowej – historia i współczesność. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Rojszczak-Robińska, D. (2010). Język a Kościół (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia). Kwartalnik Językoznawczy, 2, 76–92.
Google Scholar

Sobotka, P., Żabowska, M. (2017). Wyodrębnianie, dekodowanie i klasyfikacja historycznych jednostek języka. LingVaria, 2(24), 113–134. https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.07 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.07
Google Scholar

Stolarek, I., Zenczak, M., Handschuh, L., Juras, A., Marcinkowska-Swojak, M., Spinek, A., Dębski, A., Matla, M., Kóčka-Krenz, H., Piontek, J., Polish Archaeogenomics Consortium Team, Figlerowicz, M. (2023). Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE. Genome Biology, 24(1), 173. https://doi.org/10.1186/s13059-023-03013-9 DOI: https://doi.org/10.1186/s13059-023-03013-9
Google Scholar

Stramczewska, O. (2014). Interpunkcja transkrypcji. Znad „Rozmyślania przemyskiego”. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Traugott, E. C. (2010). Dialogic contexts as motivations for syntactic change. W: R. Cloutier, A. M. Hamilton-Brehm, W. Kretzschmar (red.), Studies in the history of the English language V (Topics in linguistics 68, s. 11–36). Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110220339.1.11 DOI: https://doi.org/10.1515/9783110220339.1.11
Google Scholar

Trawińska, M. (2014). Rękopis najstarszej poznańskiej księgi ziemskiej (1386–1400). Wokół analizy filologicznej. Instytut Slawistyki PAN.
Google Scholar

Twardzik, W. (1997). O uważniejszym aniżeli dotychmiast tekstu staropolskiego czytaniu i jakie z niego pożytki płyną rozprawa śliczna i podziwienia godna. Wydawnictwo Naukowe IJP PAN.
Google Scholar

Walczak, B. (1995). Zarys dziejów języka polskiego. Kantor Wydawniczy SAWW.
Google Scholar

Walczak, B. (2010). Uwagi o transkrypcji „Kazań świętokrzyskich”. Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, 4, 29–36. DOI: https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2010.499
Google Scholar

Walczak, B. (2018), Historia języka polskiego – subdyscyplina polimetodologiczna. W: M. Pastuch, M. Siuciak (współpr. K. Wąsińska, W. Wilczek) (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 65–74). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Wanicowa, Z. (2010). Mechanizm błędów translacyjnych w „Biblii Królowej Zofii” a spór o podstawę jej przekładu. Językoznawstwo, 4, 13–35.
Google Scholar

Wilkoń, A. (1987). Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Uniwersytet Śląski.
Google Scholar

Wilkoń, A. (2011). Tradycja w języku. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Linguistica, 6, 5–12.
Google Scholar

Wojtak, M. (2019). Wprowadzenie do genologii. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. https://doi.org/10.31648/pj.6850 DOI: https://doi.org/10.31648/pj.6850
Google Scholar

Woźniak, E. (2023). O potrzebie i koncepcji nowej syntezy języka polskiego. W: M. Piasecka, M. Wojtyńska-Nowotka (
Google Scholar

Woźniak, E. (2024). Granice historii języka. LingVaria, 1(37), 141–150. https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.09 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.09
Google Scholar

Vol. 13 No. 1 (2025)
Published: 2025-06-30

ISSN: 2449-9587

eISSN: 2450-2758

10.31261/FL

Publisher

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Licence CC

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Submit

A new synthesis of the history of the Polish language – current state of work on the concept

Abstract

Keywords:

Tomasz Mika

Magdalena Pastuch

Information