Analiza zmienności pojęcia jako perspektywa dla semantyki historycznej

Beata Raszewska-Żurek

doi:10.31261/FL.2025.13.1.03

Published: 2025-06-03

Vol. 13 No. 1 (2025)

The analysis of the variability of the concept as a perspective for historical semantics

Beata Raszewska-Żurek

Section: Studies

https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.03

Abstract

The article is devoted to a semantic evolution of lexemes from the field of the concept of zabawa [play] in onomasiological approach. The aim is to present the project to create a model of the semantic evolution of words on the example of lexemes from this field. This will allow us
to verify the validity of one of two theoretical views on the development of the meaning of words – about its regularity or chaotic nature. The subject of the study contains all lexemes from the field, unlike the current diachronic onomasiological analyses that deal only with the main representatives of the concept. The analysis requires taking into account etymologically different lexemes and carefully tracing the history of words throughout the history of the Polish language, according to changes in the cultural shape of the concept of zabawa. The syncretic method developed in Polish historical-linguistic studies will be used in the analysis, and the material basis is the corpus of texts from all periods of Polish language. The text is devoted to the project, so the conclusions are only anticipated, and, ultimately, it is to decide whether the semantic evolution of words is regular or chaotic.

Keywords:

diachronic analysis , onomasiological approach , semantic evolution , the concept of zabawa [play]

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Raszewska-Żurek, B. (2025). The analysis of the variability of the concept as a perspective for historical semantics. Forum Lingwistyczne, 13(1), 1–15. https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.03

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf files under the provisions of the Creative Commons 4.0 International Licence: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.

1. Licence
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 licence (http://creativecommons.org/licences/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 licence.

2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.

If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, among others the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".

ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).

3. Users Rights
Under the CC BY-SA 4.0 licence, the users are free to share (copy, distribute and transmit) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.

4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.

I declare that in the case of a withdrawal of the text from the editorial process, which has not been agreed with the editorial team and/or the publisher of the journal or a simultaneous submission of the text to another publisher, I agree to cover all the expenses incurred by the University of Silesia in connection with processing my submission (including the cost of editorial reviews).

References

Słowniki i korpusy
Google Scholar

DWDS – Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache. https://www.dwds.de
Google Scholar

KorBa – Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). https://korba.edu.pl/query_corpus/
Google Scholar

Korpus polszczyzny XVI wieku. https://spxvi.edu.pl/korpus/
Google Scholar

Korpus PWN – Korpus języka polskiego PWN. https://sjp.pwn.pl/korpus
Google Scholar

Korpus staropolski – Korpus tekstów staropolskich. https://ijp.pan.pl/publikacje-i-materialy/zasoby/korpus-tekstow-staropolskich/
Google Scholar

Korpus tekstów XIX w. / Corpus of 19th century teksts. http://diaspol.uw.edu.pl/XIX
Google Scholar

SESł – Sławski, F. (1952–1982). Słownik etymologiczny języka polskiego (t. 1–5). Nakładem Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego. DOI: https://doi.org/10.31286/JP.100.1.1.a
Google Scholar

SJPDor – Doroszewski, W. (red.). (1958–1969). Słownik języka polskiego (t. 1–11). PWN.
Google Scholar

SPJS – Słownik pojęciowy języka staropolskiego. https://spjs.ijp.pan.pl/szukaj/index
Google Scholar

SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, F. Pepłowski (t. 1–34), K. Mrowcewicz, P. Potoniec (t. 35–38), Zakład Narodowy im. Ossolińskich (1966–1994), Instytut Badań Literackich (1995–2020).
Google Scholar

WSJP PAN – Żmigrodzki, P. (red.). (2007–). Wielki słownik języka polskiego PAN. https://wsjp.pl
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

Brzozowska, D. (2009). Słownictwo polskiego dyskursu ludycznego i jego kulturowe konteksty. Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs, 2, 149–161.
Google Scholar

Buttler, D. (1978). Rozwój semantyczny wyrazów polskich. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Gruszczyński, W., Adamiec, D., Bronikowska, R., Wieczorek, A. (2020). Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. – problemy teoretyczne i warsztatowe. Poradnik Językowy, 8, 32–51. DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.8.3
Google Scholar

Grzegorczykowa, R., Piotrowska, A. E. (2011). Świat jest teatrem niekończących się zmagań o ludzką godność. Kształtowanie się pojęcia godności w dziejach polszczyzny. W: A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku (s. 79–148). Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Huizinga, J. (1938) (2007). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Tłum. M. Kurecka, W. Wirpsza. Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar

Jaberg, K. (1901). Pejorative Bedeutungswandel im Französischen. Zeitschrift für romanische Philologie, 25, 561–601. DOI: https://doi.org/10.1515/zrph.1901.25.1-4.561
Google Scholar

Jaberg, K. (1903). Pejorative Bedeutungswandel im Französischen. Zeitschrift für romanische Philologie, 27, 25–71. DOI: https://doi.org/10.1515/zrph.1903.27.1.25
Google Scholar

Jaberg, K. (1905). Pejorative Bedeutungswandel im Französischen. Zeitschrift für romanische Philologie, 29, 57–71. DOI: https://doi.org/10.1515/zrph.1905.29.1.57
Google Scholar

Janowska, A. (2011). Polak żyje w wolności. Wolność indywidualna i społeczna w polszczyźnie. W: A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku (s. 417–444). Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Janowska, A. (2012). Zmiany pojęć jako impuls zmian znaczeniowych leksemów (na podstawie pojęcia umysł). W: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (red.), W poszukiwaniu metod i obszarów badawczych. Nazywanie w historii języka polskiego (s. 25–35). Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Google Scholar

Janowska, A. (2013). Adaptacje nowych pojęć i ich konsekwencje leksykalne. Biblioteka Postscriptum Polonistycznego, 3, 143–152.
Google Scholar

Janowska, A. (2018). Źródła a typy badań historycznojęzykowych. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 74, 71–80. DOI: https://doi.org/10.17651/bptj.74.5
Google Scholar

Janowska, A., Waśkowski, K. (2011). Krótkie rzeczy potrzebnych z strony wolności a swobód polskich zebranie. Wolność, swoboda, niepodległość. W: A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku. (s. 417–453). Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Janowska, A., Pastuchowa, M., Pawelec, R. (red.). (2011). Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku. Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Kleparski, G. (1990). Semantic change in English: A study of evaluative developments in the domain of HUMANS. Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Kleparski, G. (1999). Kierunki typologiczne w badaniach nad zmianą znaczeniową wyrazów. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 55, 77–91.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (1989). Verba dicendi w historii języka polskiego. Zmiany znaczeń. Uniwersytet Śląski.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2010a). O kłamstwie po staropolsku. W: K. Waszakowa, T. Korpysz, J. Chojak (red.), Człowiek – słowo – świat (s. 334–341). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Kleszczowa, K. (2010b). O prawdzie w dawnej polszczyźnie. W: I. Burkacka, R. Pawelec, D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Słowa – kładki, na których spotykają się ludzie różnych światów (s. 387–396). Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Krótki, Z. (2016). Z dziejów polskich przymiotników znaczących ‘chytry’. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 23(2), 83–98. DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2016.23.2.6
Google Scholar

Legomska, J. (2010). Państwo, naród, ojczyzna w dawnej polszczyźnie. Leksykalno-semantyczny opis pojęć. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Łaziński, M., Górski, R. L., Woźniak, M. (2023). Korpus XIX w. Uniwersytetu Warszawskiego i IJP PAN. LingVaria, 18(1(35)), 125–134. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.09
Google Scholar

Meillet, A. (1921). Linguistique historique et linguistique generale. Editeur Édouard. Champion.
Google Scholar

Niewiara, A. (2003). Zmiany semantyczne w ujęciu panchronicznym. W: K. Kleszczowa, J. Sobczykowa (red.), Śląskie studia lingwistyczne (s. 115–122). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Opaliński, K., Potoniec, P. (2020). Korpus polszczyzny XVI wieku. Poradnik Językowy, 8, 17–31. DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.8.2
Google Scholar

Pastuchowa, M. (2011a). O mądrości, wszytkiego żywocie stworzenia. Mądrość i wyrazy bliskoznaczne w historii polszczyzny. W: A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku (s. 237–264). Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Pastuchowa, M. (2011b). Snuć miłość jak jedwabnik nić wnętrzem swym snuje […]. Językowe kształty miłości. W: A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku (s. 351–384). Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Pastuchowa, M. (2016). Wielonurtowość polonistycznych badań językoznawczych. Próba typologii. Postscriptum Polonistyczne, 2(18), 135–145.
Google Scholar

Paul, H. (1880). Prinzipien der Sprachgeschichte. Niemeyer.
Google Scholar

Pawelec, R. (2003). Dzieje sztuki. Leksemy i pojęcia. Wydano nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Pawelec, R. (2011). Żywoty ludzi poczciwych, skarbu cnoty strzegących. Cześć i cnota. W: A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku (s. 149–174). Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Pawelec, R. (2019). Wrasta w serce i zatruwa krew. „Nienawiść” w języku polskim i mediach. Elipsa Dom Wydwaniczy.
Google Scholar

Pawelec, R. (2021). Szczury z „Dżumy” i siostra z „Przesłania”. „Pogarda” w języku polskim i mediach. Elipsa Dom Wydwaniczy. DOI: https://doi.org/10.33896/978-83-8017-429-0
Google Scholar

Puzynina, J. (1987). O rozwoju znaczeniowym psł. *klamati i polskiego kłamać. W: M. Basaj, W. Boryś, H. Popowska-Taborska (red.), Slawistyczne studia językoznawcze (s. 281–287). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Puzynina, J. (1991). Co język mówi o prawdzie? W: M. Grochowski, D. Weiss (red.), „Words are physicians for an ailing mind”. For Andrzej Boguslawski on the occasion of his 60th birthday (s. 339–347). Verlag Otto Sagner.
Google Scholar

Puzynina, J. (1992). Język wartości. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Raszewska-Żurek, B. (2014a). O nietypowym rozwoju znaczeniowym w polszczyźnie – czasownik chędożyć. Acta Universitatis Wratislaviensis. Slavica Wratislaviensia, 159, 367–377.
Google Scholar

Raszewska-Żurek, B. (2014b). O znaczeniu i wartościowaniu psoty w historii polszczyzny. W: L. Bednarczuk, H. Chodurska, A. Mażulis-Frydel (red.), Polono-slavica in honorem Maria Wojtyła-Świerzowska (s. 281–297). Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Raszewska-Żurek, B. (2014c). Z historii wyrazów – dowcip – o procesie zmiany znaczenia w polszczyźnie. W: M. Jakubowicz, B. Raszewska-Żurek (red.), Studia Borysiana. Etymologica, diachronica, slavica. W 75. rocznicę urodzin Profesora Wiesława Borysia (s. 407–426). Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Instytutu Slawistyki PAN.
Google Scholar

Raszewska-Żurek, B. (2016). Zgoda w rozumieniu Polaków czasów staro- i średniopolskich. Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Instytutu Slawistyki PAN.
Google Scholar

Raszewska-Żurek, B. (2024). O wybranych archaizmach w polskiej leksyce ludycznej. LingVaria, 19(1), 197–211. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.13
Google Scholar

Reisig, K. (1839). Vorlesungen über Lateinische Sprachwissenchaft. Verlag von Lehnhold.
Google Scholar

Sieradzka-Baziur, B. (2017). Semantyka historyczna – zakres badań i ich wyniki. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 12, 226–237.
Google Scholar

Sieradzka-Baziur, B. (2020). Onomazjologiczny słownik online. Metodologia, zawartość oraz wykorzystanie w badaniach na przykładzie Słownika pojęciowego języka staropolskiego. Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk. https://rcin.org.pl/dlibra/publication/270658/edition/233563/content?&meta-lang=pl
Google Scholar

Sperber, H. (1922). Ein Gesetz der Bedeutungsentwicklung. Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur, 59(1/2), 49–82.
Google Scholar

Stern, G. (1921). Swift, swiftly and their synonyms: A contribution to semantic analysis and theory. Göteborgs Universitet.
Google Scholar

Szczepankowska, I. (2007). Czym jest „pojęcie” we współczesnym językoznawstwie? Białostockie Archiwum Językowe, 7, 169–183. DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2007.07.14
Google Scholar

Williams, J. (1976). Synaesthetic adjectives: A possible law of semantic change. Language, 52, 461–478. DOI: https://doi.org/10.2307/412571
Google Scholar

Woźniak, E. (2008). Czego można, a czego nie można dowiedzieć się o rozpaczy na podstawie słowników? Język Polski, 88(3), 181–191.
Google Scholar

Woźniak, E. (2011). Z warsztatu badacza semantyki historycznej – uwagi o metodzie i źródłach. W: B. Dunaj, M. Rak (red.), Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy (s. 71–79). Księgarnia Akademicka.
Google Scholar

Wronkowska-Dimitrowa, M. (2020). Z historii polskich leksemów dla znaczenia ‘bawić (się), zabawić (się), zabawa’ (w kontekście słowiańskim). W: M. Święcicka, M. Peplińska (red.), Miasto. Przestrzeń zróżnicowana kulturowo, językowo i społecznie (t. 8, s. 20–30). Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Google Scholar

Wundt, W. (1911). Völkerpsychologie: Eine Untersuchung der Entwicklungsgesetze von Sprache, Mythus und Sitte (t. 2: Die Sprache). Verlag von Wilhelm Engelmann.
Google Scholar

Żmigrodzki, P., Bańko, M., Batko-Tokarz, B., Bobrowski, J., Czelakowska, A., Grochowski, M., Przybylska, R., Waniakowa, J., Węgrzynek, K. (red.). (2018). Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania. Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk. https://rcin.org.pl/dlibra/publication/edition/68631?id=68631&from=publication DOI: https://doi.org/10.17651/WSJP2018
Google Scholar

Vol. 13 No. 1 (2025)
Published: 2025-06-30

ISSN: 2449-9587

eISSN: 2450-2758

10.31261/FL

Publisher

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Licence CC

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Submit

The analysis of the variability of the concept as a perspective for historical semantics

Abstract

Keywords:

Beata Raszewska-Żurek

Information