Pamięć w badaniach historycznojęzykowych. Miejsca wspólne – miejsca własne

Joanna Przyklenk

doi:10.31261/FL.2025.13.1.10

Published: 2025-06-30

Vol. 13 No. 1 (2025)

Memory in historical linguistic research. Shared places – own places

Joanna Przyklenk

Section: Studies

https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.10

Abstract

The objective of this article is to present a selection of research opportunities inherent in the category of memory for historical linguistic studies and to discuss the relationship between linguistics of memory and diachronic linguistics. This will be done by presenting their common and distinct places. Both linguistic subdisciplines share a common interest, especially a focus on the past, which is worthy of exploitation when applying memory-centred topics at the discursive and genological level, in the study of specific texts or in the stylistic and lexical layer of historical linguistic studies. The linguistic disciplines, of memory and diachronic, facing converging problems resulting, among other things, from the lack of direct accessibility of the object of research, can learn a great deal from each other. Memory can also be considered a concept that guides the study of the history of language, as postulated by Magdalena Pastuch (2018). The examination of memory as a category for analysing the history of the Polish language can be further enriched by considering textual-level phenomena. The genres of discourse of memory represent a particularly valuable source of material for this purpose, as it allows for insights to be gained into both the issue of the permanence of the reception of linguistic events of youth and the language of a given generation.

Keywords:

historical linguistics , linguistics of memory , discourse of memory , mnemonic genre , archive

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Przyklenk, J. (2025). Memory in historical linguistic research. Shared places – own places. Forum Lingwistyczne, 13(1), 1–12. https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.10

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf files under the provisions of the Creative Commons 4.0 International Licence: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.

1. Licence
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 licence (http://creativecommons.org/licences/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 licence.

2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.

If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, among others the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".

ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).

3. Users Rights
Under the CC BY-SA 4.0 licence, the users are free to share (copy, distribute and transmit) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.

4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.

I declare that in the case of a withdrawal of the text from the editorial process, which has not been agreed with the editorial team and/or the publisher of the journal or a simultaneous submission of the text to another publisher, I agree to cover all the expenses incurred by the University of Silesia in connection with processing my submission (including the cost of editorial reviews).

References

Literatura
Google Scholar

Assmann, A. (2013). Kanon i archiwum. Tłum. A. Konarzewska. W: A. Assmann, Między historią a pamięcią (s. 74–88). Red. i posłowie M. Saryusz-Wolska. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514497
Google Scholar

Borawski, S. (2005). Podstawy idei poznawczej nad dziejami używania języka. Esej o diachronii. W: S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego (s. 13–61). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Bronder, A. (2018). (Nie)świętość – o kategorii świętości w pamięci gatunków epigramatycznych (na materiale epigramatów staropolskich i memów internetowych). W: H. Leleń, T. Żurawlew (red.), Święci i świętość w języku, literaturze i kulturze (s. 185–198). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Google Scholar

Chlebda, W. (2012). Pamięć ujęzykowiona. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Tradycja dla współczesności (t. 6: Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, s. 109–119). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Chlebda, W. (2018). Pamięć a język. Zarys relacji. W: W. Czachur (red.), Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne (s. 56–67). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.56-68 DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.56-68
Google Scholar

Chlebda, W. (2019). Jak historia odkłada się w pamięci, jak pamięć odkłada się w języku. Etnolingwistyka, 31, 55–72. http://doi.org/10.17951/et.2019.31.55 DOI: https://doi.org/10.17951/et.2019.31.55
Google Scholar

Czachur, W. (2018). Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy. W: W. Czachur (red.), Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne (s. 7–55). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.7-55
Google Scholar

Czapliński, P. (2017). Sploty. Teksty Drugie, 1, 9–17. https://doi.org/10.18318/td.2017.1.1 DOI: https://doi.org/10.18318/td.2017.1.1
Google Scholar

Derrida, J. (2016). Gorączka archiwum. Impresja freudowska. Przeł. J. Momro. Instytut Badań Literackich PAN.
Google Scholar

Dobrzyńska, T. (2018). Pamięć – z perspektywy badań tekstu i dyskursu. W: W. Czachur (red.), Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne (s. 94–113). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.94-113 DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.94-113
Google Scholar

Draaisma, D. (2010). Fabryka nostalgii. O fenomenie pamięci wieku dojrzałego. Przeł. E. Jusewicz-Kalter. Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar

Duda, B., Przyklenk, J. (2024). „Myśmy byli przesyceni tą historią, którą nam przekazywano…”. Między językiem perswazji wojennej a językiem narracji wspomnieniowej – miejsca wspólne. Stylistyka, 34, 283–301.
Google Scholar

Duszak, A. (1998). Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Feindt, G., Krawatzek, F., Mehler, D., Pestel, F., Trimçev, R. (2014). Entangled memory: Toward a third wave in memory studies. History and Theory, 52, 24–44. https://doi.org/10.1111/hith.10693 DOI: https://doi.org/10.1111/hith.10693
Google Scholar

Foucault, M. (1977). Archeologia wiedzy. Przeł. A. Siemek. Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Fromholt, P., Mortensen, D., Torpdahl, P., Bender, L., Larsen, P., Rubin, D. (2003). Life-narrative and word-cued autobiographical memories in centenarians. Comparisons with 80-year-old control, depressed, and dementia groups. Memory, 11(1), 81–88. https://doi.org/10.1080/741938171 DOI: https://doi.org/10.1080/741938171
Google Scholar

Gruszczyński, W., Adamiec, D., Bronikowska, R., Wieczorek, A., (2020). Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII w. – problemy teoretyczne i warsztatowe. Poradnik Językowy, 8, 32–51. DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.8.3
Google Scholar

Halbwachs, M. (2008). Społeczne ramy pamięci. Przeł. M. Król. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Janssen, S. M. J., Chessa, A., Murre, J. (2005). The reminiscence bump in autobiographical memory: Effects of age, gender, education, and culture. Memory, 13(6), 658–668. https://doi.org/10.1080/09658210444000322 DOI: https://doi.org/10.1080/09658210444000322
Google Scholar

Kalaga, W. (2012). Pamięć, interpretacja, tożsamość. Teksty Drugie, 1−2, 59−73.
Google Scholar

Kończal, K., Wawrzyniak, J. (2011). Polskie badania pamięcioznawcze. Tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości. Kultura i Społeczeństwo, 55(4), 11−63. https://doi.org/10.35757/KiS.2011.55.4.2 DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2011.55.4.2
Google Scholar

Kurz, I. (2014). Archiwum. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (s. 45–51). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Lavabre, M.-C. (2014). Między historią a pamięcią. W poszukiwaniu metody. W: K. Kończal (red.), (Kon)teksty pamięci. Antologia (s. 53–63). Narodowe Centrum Kultury. https://doi.org/10.26774/rzz.188 DOI: https://doi.org/10.26774/rzz.188
Google Scholar

Markowska-Fulara, H. (2019). „Zwrot archiwalny” w literaturoznawstwie polskim – teoria, praktyka, perspektywy. W: A. Hellich, H. Markowska-Fulara, J. Potkański, Ł. Żurek (red.), Filozofia filologii (s. 243–254). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323541622.pp.243-254 DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323541622.pp.243-254
Google Scholar

Masłej, D. (2020). Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane Kazania augustiańskie w perspektywie historycznojęzykowej. Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
Google Scholar

Niewiara, A. (2019). Imagologia. Pamięć zbiorowa, umysł i kultura. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. https://doi.org/10.11649/sfps.2324 DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2324
Google Scholar

Nijakowski, L. M. (2014). Dyskurs. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (s. 102–106). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Pastuch, M. (2018). Pamięć jako pojęcie sterujące badaniem dziejów języka. W: M. Hawrysz, M. Uździcka (red.), Wokół dziejów używania polszczyzny – wspólnoty, potrzeby, zachowania komunikatywne (s. 275–283). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Pomian, K. (2006). Historia. Nauka wobec pamięci. Tłum. M. Abramowicz. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Pułaczewska, H. (2021). Adolescence as a “critical period” in the heritage language use. Polish in Germany. Open Linguistics, 7, 301–315. https://doi.org/10.1515/opli-2021-0019. DOI: https://doi.org/10.1515/opli-2021-0019
Google Scholar

Rejter, A. (2017). Nazwy własne w literaturze a pamięć kulturowa. Język Polski, 3, 48–55. https://doi.org/10.31286/JP.97.3.4 DOI: https://doi.org/10.31286/JP.97.3.4
Google Scholar

Rejter, A. (2018): Historyk języka jako tropiciel śladów. W: M. Hawrysz, M. Uździcka (red.), Wokół dziejów używania polszczyzny – wspólnoty, potrzeby, zachowania komunikatywne (s. 299–309). Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar

Ricoeur, P. (2006). Pamięć, historia, zapomnienie. Przeł. J. Margański. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Google Scholar

Roszak, S. (2004). Archiwa sarmackiej pamięci. Funkcje i znaczenie rękopiśmiennych ksiąg silva rerum w kulturze Rzeczypospolitej XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Rubin, D. C., Rahhal, T. A., Poon, L. W. (1998). Things learned in early adulthood are remembered best. Memory and Cognition, 26(1), 3–19. DOI: https://doi.org/10.3758/BF03211366
Google Scholar

Ruszkowski, M. (2015). Kategoria pokolenia w polskich badaniach językoznawczych (stan obecny i perspektywy). Respectus Philologicus, 27(32), 147–155. https://doi.org/10.15388/RESPECTUS.2015.27.32.14 DOI: https://doi.org/10.15388/RESPECTUS.2015.27.32.14
Google Scholar

Rypel, A. (2017). Pamięć, ale jaka? – teksty edukacyjne jako nośniki pamięci ideologicznie nacechowanej. W: B. Morzyńska-Wrzosek, M. Kurkiewicz, I. Szczukowski (red.), Tożsamość. Kultura. Nowoczesność (t. 2: Czas, pamięć, s. 399–414). Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar

Saryusz-Wolska, M. (2009). Wprowadzenie. W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (s. 7–38). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Google Scholar

Saryusz-Wolska, M. (2020). Przeszłość i przyszłość badań pamięci. Czy potrzebujemy nowej dyscypliny? Politeja, 17(2(65)), 11–24. https://doi.org/10.12797/Politeja.17.2020.65.01 DOI: https://doi.org/10.12797/Politeja.17.2020.65.01
Google Scholar

Wąsińska, K. (2018). Język jako archiwum kulturowe – konteksty śląskiej dydaktyki polonistycznej (na przykładzie „Dworzanina polskiego” Łukasza Górnickiego). W: M. Pastuch, M. Siuciak (współpr. K. Wąsińska, W. Wilczek) (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy (s. 599–604). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Wichrowska, E. (2021). Badacz w archiwum i archiwum badacza. Paradoks archiwalny. Pamiętnik Literacki, 2, 289–299. https://doi.org/10.18318/pl.2021.2.20 DOI: https://doi.org/10.18318/pl.2021.2.20
Google Scholar

Wilk, B. (2017). Archiwum miejscem pamięci o ludziach nauki i kultury. Zarządzanie w Kulturze, 2(18), 195–217. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.17.012.7104 DOI: https://doi.org/10.4467/20843976ZK.17.012.7104
Google Scholar

Wójcicka, M. (2019a). Gatunek pamięci zbiorowej. Rekonesans. Stylistyka, 28, 79–90. https://doi.org/10.25167/Stylistyka28.2019.6 DOI: https://doi.org/10.25167/Stylistyka28.2019.6
Google Scholar

Wójcicka, M. (2019b). Mem internetowy jako multimodalny gatunek pamięci zbiorowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. https://doi.org/10.24917/20831765.16.21 DOI: https://doi.org/10.24917/20831765.16.21
Google Scholar

Wójcicka, M. (2020). Reprodukcja wytworów i praktyk jako warunek pamięci zbiorowej. W: W. Chlebda, J. Tarsa (red.), Frazeologia a reprodukowalność w teorii i w praktyce komunikacyjnej. Problemy – metody analizy – opis (t. 6, s. 145–163). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar

Wójcicka, M. (2023). Medialne dyskursy (nie)pamięci zbiorowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Wyka, K. (1977). Pokolenia literackie. Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar