Polska jest krajem, w którym ogólna liczba ludności wraz z liczbą mniejszości narodowych i etnicznych wydaje się być niewielka. Obecnie stanowi ona 1,44% populacji państwa. W dzisiejszej Polsce żyją przedstawiciele 4 mniejszości: Karaimów Krymskich, Łemków, Romów i Tatarów. W Polsce żyje 9 mniejszości narodowych, przy czym najliczniejszą mniejszością jest mniejszość niemiecka, Białorusini, Ukraińcy, Czesi, Ormianie, Rosjanie, Słowacy i Żydzi. W niektórych odniesieniach uwzględnieni są również Ślązacy, choć nie zostali oni jeszcze oficjalnie uznani przez polskie władze. W dzisiejszej Polsce żyje również wielu nowych imigrantów. Mieszkają w polskich miastach. Na przykład Warszawa jest miastem, które przyciągnęło nowych imigrantów — pracowników międzynarodowych korporacji, studentów, wykładowców, lekarzy, artystów czy pracowników spoza wschodniej granicy. Relacje i przenikanie się różnych tradycji, wzorców, sposobów myślenia i stosunku do słowa, Boga i innych ludzi stały się czymś nieuniknionym. Nieuchronność świata wielokulturowego objęła również Polskę.

Celem artykułu jest przedstawienie genezy kształtowania się i przemian śląskich wartości od połowy XIX wieku do dnia dzisiejszego. Opierając się na badaniach historycznych i socjologicznych oraz własnych badaniach, podjęta zostanie próba prześledzenia procesu kształtowania, umacniania i zmian śląskich wartości: pracy, rodziny i religii. Jak pokazały doświadczenia innych społeczności zachodnich, w czasach silnej industrializacji i urbanizacji następuje sekularyzacja i laicyzacja społeczeństwa oraz rozpad więzi rodzinnych, jednak na Śląsku wystąpiło inne zjawisko. Po pierwsze, przeanalizowany zostanie okres I wojny światowej, gdy Śląsk należał do państwa niemieckiego. Niemiecka protestancka etyka pracy i działania Kulturkampfu przyczyniły się w tym okresie do ukształtowania śląskiego etosu pracy oraz wartości rodziny i religii. Po drugie, omówiony zostanie okres międzywojenny, w którym trzy wartości podlegały zmianom pod wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych, zachodzących w społecznościach Śląska. Z upływem czasu wartości te albo umacniały się, albo zmieniały swój charakter. Po trzecie, w okresie realnego socjalizmu szczegółowo opisano zniszczenie etosu pracy i jego „dualizm”, w odniesieniu do trwałości wartości rodzinnych i religii. Podsumowując, pokazano zmiany, jakie zaszły w ciągu 20 lat transformacji ustrojowej, kiedy nastąpiło osłabienie wartości religii, redefinicja wartości rodziny i wzmocnienie wartości pracy w tym samym czasie.

Jedną z charakterystycznych cech województwa śląskiego — regionu utworzonego decyzją administracyjną — jest jego wieloaspektowa różnorodność, opisywana w różnych kontekstach i przywoływana z różnych powodów, nie tylko poznawczych, ale i politycznych. Województwo jest obszarem wielokulturowym, charakteryzującym się mozaiką różnorodności kulturowej, religijnej i etnicznej. W potocznym postrzeganiu, jak i w mediach, województwo śląskie kojarzy się zazwyczaj z aglomeracją przemysłową o miękko określonych granicach, a rzadko z jego integralnymi częściami: Zagłębiem, regionem częstochowskim, pagórkowatym Podbeskidziem i Śląskiem Cieszyńskim. Ten ostatni, historycznie należący do Górnego Śląska, tworzy południowe flanki regionu, „inny Śląsk” — zielony i całkowicie odmienny pod względem geograficznym, społecznym, kulturowym, a częściowo także gospodarczym od pozostałych subregionów tworzących Śląsk. Region ten ma cechy pogranicza administracyjnego, etnicznego i kulturowego. Położony na granicy państwowej Polski i Czech, jest także obszarem transgranicznym o dużym znaczeniu gospodarczym i politycznym. Jest to również ojczyzna około 40 tysięcy Polaków zamieszkujących czeską część Śląska Cieszyńskiego — znanego po polsku jako Zaolzie. Dlatego myśląc „Śląsk” powinniśmy również myśleć o jego południowych ziemiach jako o jednej z odmian „śląskości”, która buduje, podobnie jak Górny Śląsk, tożsamość regionu.

W artykule autor analizuje znaczenie pojęcia „ojczyzny” wśród liderów mniejszości niemieckiej na terenie Pomorza Gdańskiego — jako jednej z wartości kształtujących ich tożsamość narodową (i etniczną). Wszystkie wnioski wywodzą się z badań socjologicznych przeprowadzonych przez autora wśród członków mniejszości niemieckiej od 2006 roku. Najważniejszą kwestią z punktu widzenia mniejszości niemieckiej jest istnienie pojęcia „ojczyzna” jako korelatu obszaru potwierdzającego utrzymanie ciągłości grupy na Pomorzu Gdańskim. Znaczenie wewnątrzgrupowej wartości pojęcia „ojczyzna” należy rozpatrywać w tym szczególnym kontekście — jako wartości symbolicznej, mitycznej i użytkowej, niezbędnej do podtrzymywania grupy i kształtowania granic grupowych.

W artykule przedstawiono zmiany, jakie zaszły w krajach Maghrebu (Algierii, Maroku i Tunezji) w sferze wartości, począwszy od drugiej połowy lat 50. XX wieku, tj. od czasów uniezależnienia się od kolonizacji francuskiej i hiszpańskiej. Choć każdy z tych krajów obrał inną drogę rozwoju, wspólnym elementem była tradycja śródziemnomorska i religia muzułmańska. W tekście podkreślono wartości honoru, posłuszeństwa, rodziny i religii. Wszystkie one są dobrze osadzone w kulturze patriarchalnej, ale ewoluowały, dostosowując się do nowych wymagań społecznych i kulturowych pod wpływem sił wewnętrznych i zewnętrznych. Wśród wielu czynników, które je modyfikowały, można wymienić edukację, przyznawanie praw kobietom, pracę zarobkową, migrację ze wsi do miast. W obrębie relacji rodzinnych między małżonkami, rodzicami i ich dziećmi również zmieniały się. Ojcowie tracili prawo do dominacji na rzecz matek. Specyficznym zjawiskiem stał się wzorzec podejmowania decyzji poprzez negocjacje, a nie polecenia. Zmiany systemu wartości są również, a może przede wszystkim, wywoływane przez regulacje instytucjonalne i szeroko pojętą globalizację.

W artykule tym zwracamy uwagę na niektóre przejawy zachowań prospołecznych w Polsce. Zmiany w moralności, opisywane przez socjologów, są in statu fieri i istnieje niezliczona ilość możliwości ich rozwoju w różnych kierunkach. Dyskusja skupi się na kilku wybranych zagadnieniach związanych z wartościami prospołecznymi, a są to: konflikt między interesem własnym a interesem innych, zaufanie do ludzi, deklarowana pomoc bliźniemu, religijność i postawy prospołeczne. Zebrane dane empiryczne przemawiają za hipotezą o zmianach zachodzących w społeczeństwie polskim: od komunitaryzmu (postawy prospołecznej) do indywidualizmu (postawy egoistycznej) i od deklarowanych wartości prospołecznych do praktycznego indywidualizmu. Wydaje się, że z perspektywy aksjologicznej wartości prospołeczne są szerzej rozpowszechnione niż zachowania egoistyczne, zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę kwestię pomagania innym.

The article constitutes a reflection on the issue of the relations between generations as one of the important factors of the dynamics of social development. It seeks to create a basis for research on intergenerational relations providing the characteristics of the youth, the process of individualization, loss of traditional certainties, “tribalism and nomadism” by Maffesoli, uncertainty and violence.

The article discusses the important aspects of the Sorbian minority’s existence in Lusatia, in two German eastern states (Saxony and Brandenburg), in the context of the risk for the population of the region stemming from the activities pertaining to brown coal mining, which entail the need for resettlement of the population and the subsequent liquidation of their villages. Regarding this background, the author presents the dilemmas of the inhabitants of the region, who are, on the one hand, filled with concern for the protection of natural environment and the desire to save the homeland from destruction, but, on the other hand, are aware of the need to invest in energy. The strong commitment to cultural continuity of the Sorbs goes hand in hand with developed plans for the creation of the modern conditions of life. The text refers to the UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage and the legal status of the Sorbs. It also includes analysis of the attitudes of residents threatened by the need of resettlement. This analysis is based on qualitative and quantitative research carried out by the author in 2010 in the village of Rohne. It identifies five types of different approaches, behind which the various motives are to be considered. Particularly noteworthy is the treatment of space (territory, home), the value of which cannot simply be moved to another location.

Działania autonomiczne na rzecz Górnego Śląska i narodowości śląskiej budzą kontrowersje i prowadzą do dyskusji. Nasuwają pytania: Czy można mówić o budowaniu narodu śląskiego? Co to oznacza dla Ślązaków? Jak wyglądałby naród śląski? Punktem wyjścia w tych rozważaniach jest etnosymbolizm Anthony’ego D. Smitha, do którego często odwołują się Ślązacy, ale nie zdają sobie z tego sprawy. Symboliczny charakter grupy wpływa na tożsamość kulturową, a ta z kolei ma wpływ na tworzenie nowych narodów i nacjonalizmu. Ślązaków łączy wiele wspólnych cech, ale grupa ta nie jest postrzegana jako ethnie (wspólnota o odmiennych cechach kulturowych) ani jako mniejszość etniczna. Badania przeprowadzone przez członków Ruchu Autonomii Śląska i osoby niezwiązane z tą organizacją miały być odpowiedzią na wiele pytań fermentu. Poglądy działaczy autonomicznych mają często charakter fanatyczny, antypolski i nacjonalistyczny. Nic więc dziwnego, że osoby niezwiązane z tym Ruchem obawiają się, że Śląsk może zostać odizolowany od Polski. Ludzie ci są w większości związani ze Śląskiem, ale idee autonomiczne i narodowe wydają się im abstrakcją. Jednak niektórzy autonomiści mają pewną wizję narodu śląskiego. Badania i teorie socjologiczne pokazują, że trudno jest nazwać Ślązaków narodem.