Wstęp

Artykuł przyrównuje długie życie profesora Stanisława Kowalskiego, który jako w pełni świadomy człowiek “przewędrował” kilka systemów politycznych i gospodarczych do postaci literackich. Czy to powieści filozoficzno-pedagogicznej Stevena Lukesa „Niezwykle oświecenie profesora Caritata” (Warszawa 2003) oraz podobnej w swej głównej tezie, powieści filozoficznej Wyspa Aldousa Huxleya, jednego z największych umysłów XX wieku. Współtwórca niewielkiego idealnego państwa na wyspie tłumaczy jego założenia przybyszowi ze świata euroamerykańskiego. Nie trzeba dodawać, że obszerna część książki A. Huxleya poświęcona jest wychowaniu i kształceniu na jego wyspie i że głównymi zajęciami szkolnymi są filozofia i psychologia praktyczna, ekologia i ćwiczenia twórczości, przy czym równą troską otacza się ciało i całą psychikę, zarówno umysł, jak i emocje, wyobraźnię, charakter moralny, silną wolę. To wezwanie do powrotu do całościowego myślenia o świecie i sensie ludzkiego w nim bytowania obecne było i jest w pedagogice czy szerzej w humanistyce dwudziestego stulecia.

Kształcenie ustawiczne stało się ideą, która w coraz większym stopniu decyduje o kształcie i kierunku rozwoju współczesnej oświaty. Z dawnych nieśmiałych propozycji powstał w ostatnich latach system teoretyczny, który znajduje coraz powszechniejsze zastosowanie w działalności oświatowej. W wielu ośrodkach i instytucjach pedagogicznych podjęto próby praktycznej realizacji tej interesującej idei. W niektórych krajach upowszechniono edukację ustawiczną, wydano ustawy określające zasady permanentnego doskonalenia zawodowego oraz stałego rozwoju aktywności oświatowej obywateli. Coraz więcej tego typu postanowień jest obecnie w przygotowaniu. Stają się one pełniejsze i mają doprowadzić do systematycznego urzeczywistnienia rozwiązań i propozycji edukacji ustawicznej w praktyce oświatowej. Niezależnie jednak od sugestii zawartych w pracach teoretycznych i propozycji rozwiązań praktycznych problemy oświaty ustawicznej nie są jeszcze przez wszystkich jej zwolenników jednoznacznie rozumiane. W teorii i praktyce oświatowej występują różne poglądy, które początkowo były rezultatem odmiennych koncepcji rozwoju oświaty w poszczególnych krajach, a z czasem stały się tendencjami właściwymi dla etapów realizacji oraz zasięgu działań oświatowych zgodnych z ewolucją i zasadami kształcenia ustawicznego.

„Demokracja i oświata ludu” to dwie nierozłączne wartości, które – postulowane w różnorodnych kontekstach polityczno-społecznych, z różnym nasileniem i kolorytem - dały początek nowoczesnej edukacji dorosłych w Europie. We współczesnych dążeniach do wzmocnienia i doskonalenia demokracji jako jedynej pożądanej formy życia politycznego i społecznego na kontynencie europejskim „oświata ludu” - obecnie zastąpiona w różnych językach nowoczesnymi terminami: „edukacja dorosłych”, „edukacja ustawiczna”, „edukacja całożyciowa”, „edukacja towarzysząca człowiekowi przez całe życie” – nadal jest ideologicznie ważna. Dziś, bardziej niż kiedykolwiek w przeszłości, postrzegana jest jako instrument lub wręcz strategia zapewniająca równowagę społeczną. A mimo to wszyscy już w międzyczasie wiemy: edukacji ustawicznej, spełniającej najwyższe kryteria jakościowe nie można mieć za darmo. Kto płaci - ten wymaga. Kto nie płaci - niech zostanie w domu..., jeśli dom ma.

W artykule autor stara się odpowiedzieć na pytanie, czego i jak człowiek dorosły się uczy w kolejnych fazach życia rodzinnego, nie zwracałem uwagi na to, że niektórzy ludzie w swej pamięci zachowują fakty, zdarzenia i sytuacje, które każą im postrzegać rodziców i innych członków rodziny jako osoby znaczące, pełniące funkcje przewodników życiowych przez całe lata, a nie tylko w dzieciństwie czy młodości. Badacze rodziny, zarówno socjologowie, jak i pedagodzy, zajmując się tą kwestią, przytaczają i opisują fakty świadczące o tym, że rodzice, mając na uwadze bycie w świecie społecznym własnego potomstwa, wprowadzają je w system wzorów i wartości kulturowych uznawanych nie tylko przez rodzinę, ale także przez szerszą społeczność, opisują działania edukacyjne rodziców, starają się odpowiedzieć na pytanie, czego i jak młody człowiek uczy się w rodzinie. Jednakże w tej wypowiedzi pominę szczegółowe analizy rodziny jako podmiotu nadającego habitus własnym dzieciom, aczkolwiek wspomnę o tym, a uwagę skupię na próbie pokazania rodziny jako miejsca uczenia się jej dorosłych członków.

Nowoczesność rozumiana jest jako okres historyczny mający początki w oświeceniu i trwający do czasów nam współczesnych. Industrializacja, urbanizacja, rozwój naukowo-techniczny, kapitalistyczny sposób produkcji i towarzyszące im zjawiska społeczno-kulturowe, takie jak: sekularyzacja, wzrost podmiotowości jednostki, znaczenie jej tożsamości, to najważniejsze cechy tego okresu w rozwoju społecznym. Wraz z szerszymi zmianami o charakterze społeczno-ekonomicznym, klasową organizacją społeczeństwa, pojawieniem się nowych struktur społecznych, rozdzieleniem w wyniku kapitalistycznego sposobu produkcji sfery pracy od sfery domowej dokonują się jakościowe zmiany w obszarze wiedzy naukowej. Pozytywistyczne i technologiczne podejście znajduje wyraz także w edukacji. Powstanie państwa narodowego jest równoznaczne z zapotrzebowaniem na bardziej wykształconych obywateli, mogących brać czynny udział w gwałtownie zmieniającej się rzeczywistości, oraz z tworzeniem narodowych systemów edukacji, których celem jest zapewnienie państwu wykwalifikowanych specjalistów z różnych dziedzin, wdrażanie politycznej i kulturalnej jedności, a także realizacja „ideologicznej hegemonii dominujących klas”.

Coraz bardziej znaczącą instytucją oświaty dorosłych ostatnich dziesięcioleci staje się uczelnia wszechnicowa (wszechnica). Spośród wielu znaczeń i odniesień terminu „wszechnica” (czasem używanego zamiennie z terminem „uniwersytet”) na uwagę zasługuje to, przez które zwykło się dzisiaj rozumieć instytucję ogólnego, raczej dobrowolnego, kształcenia dorosłych na wysokim poziomie, nie zaliczaną jednak do tradycyjnej szkoły wyższej, organizującej kształcenie studentów w określonym kierunku i nadającej stopnie naukowe swoim absolwentom. Nauka we wszechnicy nie kończy się nadaniem dyplomu ani uprawnień zawodowych. Jest więc wszechnica instytucją przeznaczoną dla autentycznych amatorów intelektualnej przygody, pragnących zdobyć nowe wiadomości i ukształtować następne intelektualne umiejętności, zaspokoić swoje zainteresowania poznawcze oraz rozwinąć własne siły umysłowe. To uczelnia dla tych, którzy pragną to robić bez poddawania się rygorom egzaminacyjnym i dyscyplinie szkolnej przy preferencji dla swobody i poszanowania swej indywidualności i odmienności. Wszechnica jest instytucją planowej działalności oświatowej otwartą dla wszystkich, bez względu na wiek (międzypokoleniową), przekonania polityczne i religijne (wyznaniowe), płeć, wykonywany zawód i uzyskane wykształ cenie. Jest instytucją dla ludzi ciekawych świata, o określonych zainteresowaniach, zamiłowanych w poznawaniu wiedzy i rozwijaniu się przez kontakt z nią, pragnących się uczyć bezinteresownie, nie dla dyplomu i bez uzyskania formalnych uprawnień. To instytucja dla osób o autentycznych pasjach, dla dążących do bezinteresownego zdobywania wiedzy i ubogacania swojej osobowości, pragnących ożywić swój umysł, a następnie zrobić coś nowego i wartościowego dla siebie i dla swego otoczenia. Mówiąc inaczej - to instytuqa dla ludzi, którzy chcą dokonać zmian w swojej osobowości i zmobilizować się do podjęcia sensownych i uzasadnionych zmian cywilizacyjnych w swoim środowisku. Jest edną z instytucji kształcenia ustawicznego. Ma w trakcie kształcenia wdrażać, inicjować je i kontynuować, ma także do takiego kształcenia przygotować.

Artykuł porównuje prodróż do edukacji ustawicznej - kształcenia ludzi dorosłych. Tak podróż w ujęciu pielgrzymki, jako drogę człowieka przez życie, gdzie pielgrzym jest wzorem życia. Powoli przemierzającym czas, w pocie czoła, z mozołem powoli poszukuje sensu i celu życia. Obecnie pielgrzyma zastąpił turysta, a trasę pielgrzymki planuje wyspecjalizowana agencja. Podróżuje się wygodnym autokarem, samolotem, promem, samochodem. Piesze wędrówki ograniczone są do minimum. Nie ma niebezpieczeństw, choć współczesny terroryzm nie oszczędza pielgrzymów. Nowoczesny pielgrzym to bardzo często osoba starsza, która nie mogłaby wybrać się na pielgrzymkę trudną i męczącą. Z kolei podróże do pracy są codziennym odbywaniem drogi z miejsca zamieszkania, często z małego miasteczka satelitarnego, miejscowości oddalonej o kilkadziesiąt lub kilkaset kilometrów od metropolii. Sznury samochodów, autobusy, koleje podmiejskie zapełniają się pasażerami, którzy dojeżdżają do pracy. Populację dojeżdżających tworzą grupy o swoistej kulturze, podobnym sposobie ubierania się, zachowania (np. czytanie prasy, książek, rozmowy). Podróż może być czasem wykorzystanym na naukę (np. języka obcego), na lekturę, poprawianie tekstów lub prac. Można obserwować towarzyszy podróży, wzbogacać swoją wiedzę o rzeczywistości społecznej. Podróż do pracy jest elementem wpisanym w życie współczesnego człowieka, który korzysta z dobrodziejstw pracy.

Rozwój technik informatycznych sprzyja upowszechnianiu komputerowych strategii sterowania i komunikacji w procesach produkcyjnych, usługach, zarządzaniu, badaniach naukowych, kształceniu. W procesie transformacji od społeczeństwa industrialnego do społeczeństwa informatycznego wyłania się tzw. nowa ekonomia, z ogromnymi możliwościami dynamizowania procesów edukacyjnych, stymulowania wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy. Sprostanie szybko zmieniającym się wymaganiom funkcjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy i zorientowanym na dynamiczną wymianę informacji wymaga nieustannego doskonalenia kwalifikacji zawodowych i społecznych. W Polsce okresu transformacji następuje jednak niekorzystne zjawisko kumulowania się wymiarów marginalizacji społecznej. Niedostateczny poziom kompetencji informatycznych wielu osób dorosłych i starszych jest znaczącym wyznacznikiem procesu ich społecznej i zawodowej marginalizacji. Typowy syndrom cech położenia społecznego ograniczający możliwości dostępu rodzin do najważniejszych instytucji życia zbiorowego to: funkcjonalny analfabetyzm; niskie wykształcenie jako trwały korelat biedy; strukturalne bezrobocie związane nie tyle z brakiem miejsc pracy, ile ze wzrastającą liczbą osób niezdolnych do podjęcia pracy z powodu braku kwalifikacji; niestabilność dochodów; funkcjonowanie „szarej i czarnej strefy”; wielodzietność rodzin; ubóstwo.

Punktem wyjścia w poszukiwaniu przemian tożsamości poradnictwa zawodowego były dla mnie pytania: Czy współczesne poradnictwo zawodowe zadowala nas? Czy spełnia nasze oczekiwania, a jeżeli tak, to czy wszystkich? O zasadności tych pytań zdają się świadczyć przeciwstawne sądy wypowiadane na temat różnych rozwiązań poradniczych. Przykładowo, przeciwnicy otwierania akademickich biur karier uważają, iż poradnictwo nie ma dziś racji bytu, bo i tak najczęściej nie jest w stanie dostarczyć informacji o konkretnych miejscach pracy. Tymczasem korzystający z tygodnia bezpłatnych porad prawnych domagają się wydłużenia takich akcji, które traktują jako jedyną okazję, aby zostać wysłuchanymi, choć udział w nich nie zapewnia im pomocy prawnej w dochodzeniu do wyrównania wyrządzonych krzywd. Tak więc nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: Czy poradnictwo, a zwłaszcza poradnictwo zawodowe, jest potrzebne? Czy udzielana przez doradców pomoc zadowala nas? Poradnictwo zawodowe jako działanie praktyczne jest wytworem kultury wczesnych lat minionego wieku. Często udowadniana była jego przydatność w tamtym okresie. Niejeden raz można bowiem było usłyszeć lub przeczytać, że jego rozwój wzmacniały, a nawet w pewnym sensie wymuszały zmiany ekonomiczne, rozwój przemysłu i gospodarki, postęp techniki i technologii oraz towarzyszące im procesy społeczne i kulturowe, wśród których szczególne miejsce zajmowały migracje społeczne ludzi, towarzyszące temu uczucie zagubienia, zmiany stosunku do wykonywanej pracy, zmiany stosunku do edukacji i inne.

Narody europejskie, w tym też naród polski, w konsekwencji procesów integracyjnych stanęły wobec nowych, nieznanych wcześniej zadań zorganizowania takich systemów edukacyjnych, które z zachowaniem tożsamości narodowej i kulturowej jednocześnie kształciłyby ludzi otwartych na kulturę innych, wyposażając ich także w wiedzę i kompetencje do współpracy i współdziałania w rozwiązywaniu problemów lokalnych oraz globalnych. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak edukować dla wspólnego świata, stało się najbardziej zasadniczym zadaniem nie tylko dla humanistów, w tym - pedagogów, andragogów, filozofów, ale też dla wszystkich tych, którzy podejmują decyzje mające wpływ na losy świata. Zagadnienia te stanowiły także przedmiot dyskusji podczas obrad IV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, a na V Zjeździe zostały uznane jako istotne i koniecznie wymagające dalszych analiz, zwłaszcza po tragicznych wydarzeniach 11 września 2001 roku i kolejnych terrorystycznych zamachach, szczególnie drastycznych w Biesłanie, gdzie ofiarami stały się dzieci. Podejmując dyskusję nad zagadnieniami ciągle aktualnymi w andragogice, uznałam potrzebę spojrzenia historyczno-andragogicznego na edukację dla wspólnego świata. Przedmiotem moich zainteresowań uczyniłam zatem między narodową andragogiczną współpracę realizowaną w pierwszej połowie XX wieku, w okresie, kiedy po raz pierwszy międzynarodowa społeczność andragogiczna podjęła wysiłek zorganizowania współpracy w dziedzinie edukacji dorosłych, wyznaczając jej cele utrwalania i budowania pokoju światowego.

Artykuł zajmuje się obszarami zagadnień praktycznej strony edukacji aksjologicznej dorosłych oraz aksjologicznych podstaw andragogiki. Zarówno w obszarze teorii, jak i praktyki, co jest tylko oczywistą konsekwencją związku tych obu, zaniechania są olbrzymie - w niektórych momentach historycznych prowadzą nawet do zupełnej eliminacji tego zagadnienia z obszaru teorii i postulowanych działań w praktyce. Konieczne wydaje się tutaj odróżnienie kwestii obecności aksjologii w edukacji dorosłych od obecności podstaw aksjologicznych w andragogice. Z jednej strony, problem ten przedstawia się w praktyce jako zdecydowanie złożony, wielowarstwowy, wielowątkowy, zawsze zależny od indywidualnego „wykonawstwa” przekazu i odbioru wartości w konkretnej sytuacji kształtującej rozwój człowieka dorosłego. Z drugiej strony, jeśli nawet zabrakło aksjologicznej deklaratywności, to praktyka i tak pozostawała w kontekście jakichś wartości, była ich realizacją. Inaczej rzecz się ma z obecnością aksjologii w andragogice jako nauce. Jeżeli zgodzimy się z niesamodzielnym statusem andragogiki i umieścimy ją w gronie subdyscyplin pedagogicznych, to nie musimy specjalnie troszczyć się o jej podstawy aksjologiczne, możemy się bowiem odwoływać, poszukiwać ich, utożsamiać je z podstawami aksjologicznymi pedagogiki ogólnej. Jeżeli zaś będziemy optować za samodzielnością naukową andragogiki, a taki status uznaje większość dobrze zorientowanych w jej rozwoju andragogów, i umieścimy ją w gronie tzw. nauk o wychowaniu, to konieczne zdaje się budowanie jej podstaw aksjologicznych ze szczególnym ich skorelowaniem z kategorią dorosłości i dojrzałości oraz akcentowaniem teorii przekazu wartości osobom dorosłym.

Jednym z najistotniejszych rysów kondycji ludzkiej - o czym zwykli przypominać zwłaszcza filozofowie egzystenqi - jest świadomość skończoności. Człowiek wie, że wydany został ślepym zjawiskom przyrodniczym i musi umrzeć. Wie, że w trakcie swego kruchego żywota zdany jest na skonstruowany przez społeczność świat, w którym nie sposób na niczym polegać, bogactwa bowiem rozpływają się, władza w każdej chwili może runąć lub zabić, a bliscy narażeni są na chorobę, szaleństwo i zgon. Blaise Pascal przedstawił to alegorycznie: „Wyobraźmy sobie gromadę ludzi w łańcuchach, skazanych na śmierć; co dzień kat morduje jednych w oczach drugich, przy czym ci, którzy zostają, widzą własną dolę w doli swoich bliźnich i spoglądając po sobie wzajem z boleścią, a bez nadziei, czekają swojej godziny. Oto obraz doli ludzkiej”. Perspektywa niechybnego kresu wprowadza w życie nieusuwalny cień, bezlitośnie powracający problem. Myślenie o śmierci ma charakter wielokierunkowy. Filozofia i teologia poddają badaniu genezę i sens śmierci oraz sferę ideowych konfliktów z nią związanych. Teoria sztuki analizuje obrazy (symbole) agonii i życia pośmiertnego. Nauki biologiczno-medyczne poszukują granicy życia, a także opisują mechanizmy starzenia się organizmu. Lingwistyka zajmuje się interpretacją komunikatów i dyskursów o śmierci.

Proces kształtowania człowieka - jeden z przejawów jego istnienia, przemian i rozwoju - jest zjawiskiem złożonym, trudnym do definiowania właśnie ze względu na jego złożoność, interdyscyplinarność, ścisły związek z życiem grup ludzkich, ich różnorakimi uwarunkowaniami, następującymi w toku rozwoju cywilizacyjnego. Ściśle wiąże się z organizacją życia zbiorowego i jego społecznymi organizmami - rodziną, rodem, państwem, układami międzypaństwowymi i towarzyszącymi im poszukiwaniami związanymi głównie z religią i nauką, w celu uzyskania odpowiedzi na odwiecznie stawiane pytania: kim jesteśmy?, gdzie jesteśmy?, czym jest nasz świat?, jaki jest nasz świat?, jak i po co żyć? i wiele innych. Poszukiwania te stawały się fundamentem dla procesu kształtowania człowieka. Nasza współczesność - przełom dwu tysiącleci - kontynuuje ten odwieczny proces poszukiwań odpowiedzi na przytoczone pytania, formułując je, upowszechniając, systematyzując, czyniąc celami procesu kształtowania człowieka, procesu edukacyjnego. We współczesnych naukach społecznych przywiązuje się wielkie znaczenie do odpowiedzi na te pytania, nazywając je „bliskimi i dalekimi celami edukacji”, których istotą są humanistyczne wartości, stanowiące wynik refleksji i doświadczeń wielu generacji wybitnych jednostek - uczonych, działaczy, postaci znaczących w rozwoju ludzkości.

The essay is an attempt to connect the relationships between philosophy, upbringing, and education, which the author aims to compare while presenting the ideas of certain philosophers in the context of the history of philosophy. It also addresses issues related to the formation of a person through upbringing and education. The term "philosophy" comes from the Greek philo-sophia, meaning "love of wisdom." In a significant translation of the Greek original, philia refers to a feeling toward something, a focus on something. Philia represents love in the sense of affection, while sophia means wisdom. Philosophy as a discipline originates from ancient Greece in the 7th century BCE when thinkers began to explore the world freely, independently of mythology and religion, relying solely on human reason. According to Masaryk’s essential dictionary, philosophy is defined as a "kindness toward wisdom" and is primarily the result of systematic thinking about facts and expanding knowledge, for example, concerning the essence of matter, life, development, space, and truth. In the Concise Philosophical Dictionary, philosophy is described as "a science that seeks answers to the most fundamental problems concerning the world, knowledge, and individuals."

Recenzja

Recenzja

recenzja

recenzja

recenzja

recenzja

Sprawozdanie

Sprawozdanie