Wprowadzenie

Procesy globalizacji wymuszają zmiany w systemach edukacyjnych poszczególnych krajów, edukację zaś postrzega się jako środek do osiągnięcia celu, jakim jest wzięcie udziału w rozwoju cywilizacyjnym. Zmiany edukacyjne są coraz trudniejsze w realizacji, a zarządzanie zmianą - coraz bardziej kompleksowe. Klęska edukacji - traktowanej jako inwestycja w rozwój społeczny – może w przyszłości przynieść klęskę gospodarczą. Zmiany edukacyjne są powszechne w krajach bogatych, gdzie bycie człowiekiem wyedukowanym stanowi wartość samo w sobie, ale także w krajach postkomunistycznych, gdzie presja w kierunku wprowadzenia reform oświatowych wywierana była z wielką siłą, jako element zmian społeczeństwa i przekształcenia go w społeczeństwo demokratyczne. Dobrym tego przykładem jest Polska, gdzie od kilku lat wprowadzane są kompleksowe zmiany edukacyjne. Wiedza o zmianach, o strategiach i paradygmatach ich wprowadzania jest potrzebna nauczycielom nie tylko po to, by je lepiej rozumieli i dzięki temu przeżywali mniejszy stres, ale także po to, aby je inicjowali we własnej pracy, adaptowali to, co zasługuje na adaptację, i odrzucali to, co nieprzydatne czy niepotrzebne. Wiedza o zmianach pozwala także zmniejszać opór i sprzyja szerszemu widzeniu zasad polityki oświatowej. Badanie procesów zmian i funkcjonowania nauczycieli w sytuacji zmian edukacyjnych jest jednym z najważniejszych zadań współczesnej pedeutologii. W dalszym ciągu większość zmian edukacyjnych to zmiany w szkole. Wprowadzane na dużą skalę reformy mają na celu nie tyle zmiany w szkole, ile zmianę szkoły, a to jest już znacznie trudniejsze zadanie. Polska edukacja znajduje się w niezwykle ważnej fazie rozwoju. Reforma szkolna została wprowadzona i dokonują się zasadnicze przekształcenia w wielu obszarach. Dlatego w tym właśnie czasie należałoby podjąć próbę syntezy wiedzy ogólnej dotyczącej zmian i oceny niektórych trendów oraz tendencji w zarządzaniu oświatą, aby uniknąć powtarzania cudzych błędów, minimalizując własne. Istnieje bowiem realne niebezpieczeństwo przekształcenia się wprowadzanej obecnie reformy edukacji w system zmian rytualnych, pozorowanych i iluzorycznych.

W artykule autorka podejmuje próbę przybliżenia kategorii analitycznych, pojęć oraz „pól problemowych” w badaniach pedeutologicznych z perspektywy założeń tzw. refleksyjnych orientacji i nurtów poznawczych w naukach społecznych. Podjęte zamierzenie jest związane z poszukiwaniem możliwie najbardziej adekwatnych, teoretyczno-metodologicznych podstaw analizy materiałów empirycznych o charakterze jakościowym - autobiografii, pamiętników, dzienników, listów oraz innych wypowiedzi autobiograficznych nauczycieli. Materiały te zostały zgromadzone w kolejnych dwóch edycjach ogólnopolskiego konkursu na pamiętniki i inne wypowiedzi autobiograficzne nauczycieli: w roku 1992/1993 - dla nauczycieli młodych (do 35. roku życia) pod hasłem: „Młode pokolenie nauczycieli”; w roku 2003/2004 - dla średniego pokolenia nauczycieli (35-55 lat) pod hasłem: „Nauczycielska dojrzałość”. Ogółem zgromadzono blisko 300 prac. W pierwszym „konkursowym” badaniu uzyskano ponad 120 prac, z czego do analiz wykorzystano 111. W następnym zaś konkursie, którego zakończenie nastąpiło 15 maja 2004 roku, wzięło udział ponad 160 nauczycieli i pedagogów z różnego typu szkół i placówek oświatowo-wychowawczych z terenu całego kraju. Istotne wydaje się również nawiązanie do analizy danych autobiograficznych w postaci 287 wypowiedzi trzech pokoleń nauczycieli biorących udział w badaniach przeprowadzonych na przełomie 1989/1990 roku. Zgromadzony materiał badawczy ukazuje znaczący dla badań pedeutologicznych obszar refleksyjności i autorefleksyjności nauczycieli jako aktywnych, świadomych i kompetentnych podmiotów sfery edukacji oraz życia społecznego w Polsce po 1989 roku. Autorzy wypowiedzi autobiograficznych, zainicjowanych przez badania oraz powstałych na konkurs, podejmują rodzaj społecznego dyskursu nad sytuacją obecną oraz przyszłością edukacji i nauczycieli w Polsce, w jej wielorakich uwarunkowaniach.

Autorka artykułu podejmuje próbę wpływu zastosowania komputerów w ewaluacji uczniów i studentów, która jest istotnym czynnikiem poznawania jakości działania systemu edukacyjnego, ale przede wszystkim poznawania wiedzy ucznia i studenta - jest różnie rozumiana, a także sytuowana w procesie kształcenia. Często utożsamiana jest z ocenianiem uczniów / studentów lub też oceną pracy nauczyciela, rzadziej traktowana jako ogólniejsze działanie nauczyciela związane z procesami sprzyjającymi efektywności kształcenia. W literaturze najczęściej określa się ewaluację jako sposób działania nauczyciela, w wyniku którego analizowane są aktywności społeczne uczniów i studentów oraz ich skuteczność w aspekcie oceny realizacji celów edukacyjnych. Od nauczyciela wymaga się tworzenia narzędzi diagnostycznych, wiedzy i umiejętności w zakresie prawidłowości współdziałania i rozwoju społecznego uczniów / studentów oraz stosowania tych umiejętności w procesie uczenia się. Współczesne zmiany w edukacji wymagają od nauczyciela innego spojrzenia na metody oceniania i egzaminowania. Na podstawie praktyki dydaktycznej i badań eksperymentalnych stwierdzono polepszenie warunków oraz metod sprawdzania / oceniania wiedzy i umiejętności uczniów, wynikających z wykorzystania edukacyjnych programów komputerowych. Możliwości te wzrosły wskutek zwiększenia różnorodności zadań kontrolnych, zastosowania symulacji komputerowych, wspomagania procesu przygotowania i przeprowadzenia kontroli, a szczególnie dzięki ułatwieniu tworzenia naturalnych sytuacji dydaktycznych dla oceny umiejętności stosowania wiedzy przez uczniów.

Autorka podejmuje problem zmian w polskim szkolnictwie i zawodu nauczyciela odwołując się do roli pedagogów w Polsce w okresie międzywojennym, dlatego odwołanie do historii może być bardzo pomocne dla przygotowania współczesnych pedagogów. Obecnie w polskiej literaturze naukowej dużo miejsca poświęca się analizie zmian zachodzących w szkolnictwie. Zagadnienie to miało istotne znaczenie dla budzenia demokracji w okresie transformacji. Nowe zjawiska polityczne, gospodarcze i społeczne, które występują w Polsce, a które spowodowane są przystąpieniem do Unii Europejskiej, dostarczają ważnej wiedzy, wykorzystywanej w edukacji wychowanków. Dokonująca się integracja w Europie wymusza wprowadzenie zmian w polskim modelu oświaty. Współczesny pedagog musi zatem poszukiwać własnej drogi edukacyjnej, aby sprostać nowym zadaniom zawodowym. Dobrze się stało, że w 1989 roku nauczyciel otrzymał od ministra edukacji narodowej prawo do autonomicznego współrealizowania procesu wychowania, a więc może tworzyć programy autorskie1. Z jednej strony ma on duże możliwości twórczej pracy na rzecz wychowania młodego pokolenia, z drugiej zaś - musi pokonać wiele problemów związanych z nowymi wymaganiami, jakie wynikają z członkostwa w Unii Europejskiej. Sylwetka nauczyciela wychowawcy szkół średnich Drugiej Rzeczypospolitej źródłem inspiracji dla współczesnej pedeutologii

Autorka w artykule rozważa rolę i funkcję godności ludzkiej w procesach pedagogicznych i wychowawczych. Budowanie autorytetu wychowawcy i pedagoga oparciu o godność wychowanka. Pojęcie godności stanowi fundament dla wszystkich humanistycznych rozważań nad etyczną działalnością człowieka. Doświadczenie godności jest punktem wyjścia etyki normatywnej. Gdy mówimy „prawdziwy człowiek”, myślimy naprawdę o człowieku, który zrealizował swe człowieczeństwo. Problematyka ludzkiej godności bywa akcentowana zwłaszcza wtedy, kiedy występuje wyraźne zagrożenie w tej dziedzinie. Współczesne rozchwianie aksjologiczne, manifestujące się między innymi we wzroście patologii społecznych, eskalacji czynów „poniżej godności”, sygnalizuje nasilający się brak rewerencji (czci) dla osoby ludzkiej oraz sprzeniewierzenie się podstawowej normie moralnej - poszanowaniu godności człowieka.

Szybkość i wielość zmian kulturowych, społecznych i - w efekcie – oświatowych stawiają przed nauczycielem wiele nowych zadań. Efektywność wprowadzania reform oświatowych w głównej mierze zależy od pedagogów. Opracowano wiele koncepcji i wizji zawodu pedagoga w XXI wieku, jednak główna myśl jest wspólna: praca nauczyciela wymaga twórczości, otwartości i komunikacji, aby sprostać rosnącym oczekiwaniom społecznym i wyzwaniom współczesnego postindustrialnego świata. Nigdy w długiej historii tego zawodu nie oczekiwano tak wiele od pedagogów. Zmusza to do zmian w standardach przygotowania do pracy: od nauczyciela oczekuje się nie tyle kwalifikacji, ile kompetencji i refleksyjnego działania. Pytanie o to, jak kształcić pedagogów, nabiera nowego, wielowymiarowego znaczenia. Pluralizm w kształceniu jest zgodny z holistycznym spostrzeganiem zdolności człowieka i odpowiada na zapotrzebowania edukacyjne społeczeństwa postmodernistycznego. Zainspirowana koncepcją inteligencji emocjonalną, poszukuję znaczenia mądrego zarządzania emocjami w byciu pedagogiem. W kolejnych częściach artykułu przedstawiam zarys implikacji tego pojęcia, a dokładniej zdolności i kompetencji wynikających z korzystania ze swoich emocji, dla teorii i praktyki zawodu pedagoga.

Kwestie podmiotowości od lat powracają w rozważaniach nad ludzkim życiem, nad istotą, sensem i możliwościami bycia człowiekiem. Idea podmiotowości wydaje się najstarszą zasadą pracy pedagogicznej (znamienne, że także powszechnie akceptowaną), niemniej ciągle jeszcze niedostatecznie realizowaną w praktyce szkolnej. W jakim stopniu i zakresie zasada ta jest respektowana w funkcjonowaniu polskiej szkoły pięć lat po wprowadzeniu reformy oświatowej, której jednym z głównych celów było upodmiotowienie procesu dydaktyczno-wychowawczego? - w artykule tym postaram się odpowiedzieć na tak postawione pytanie. W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele różnych definicji podmiotowości. Jedne koncentrują się na opisie jej przejawów, inne określają czynniki warunkujące jej istnienie w relacjach międzyludzkich, kolejne zaś charakteryzują jej wymiary. Wieloznaczność, wieloaspektowość i wielopoziomowość podmiotowości sprawia, że nawet w obrębie jednej dyscypliny naukowej „brak jest zgodności w zakresie rozumienia [tego] pojęcia”.

W artykule autorka rekonstruuje - na podstawie uczniowskich wypowiedzi – wizerunek nauczyciela. Na przykładzie relacji komunikacyjnych: nauczyciel - uczeń zarysowuję pozycje, jakie w szkolnej rzeczywistości zajmują licealiści i ich nauczyciele. Omawia udział nauczyciela w kreowaniu szkolnych procesów porozumiewania się. Następnie przedstawia wyniki badań nad rodzajem wypowiedzi stosowanych przez uczniów (U) i nauczycieli (N)1 2. Charakteryzuje też blokady komunikacyjne obecne w ich wzajemnych odniesieniach. W podsumowaniu nawiązuje do objawów i mechanizmów syndromu wypalenia zawodowego. Artykuł zawiera też omówienie części wyników badań, które przeprowadzone zostały w ramach pracy doktorskiej „Szkoła jako obszar doświadczeń komunikacyjnych uczniów”. W badaniach wyodrębniono 5 grup zmiennych zależnych: strukturę (1), treść (2), przebieg relacji komunikacyjnych U - N (3), a także emocjonalne (4) i oceniające (5) odniesienia uczniów wobec tych relacji. W niniejszym artykule uwzględniam tylko jedno z pytań ankiety. Badania empiryczne przeprowadzono w wybranych poznańskich liceach ogólnokształcących. Próbę ostatecznie stanowiło 244 uczniów klas trzecich

Jedną z ról, jakie we współczesnej szkole pełni nauczyciel, jest rola organizatora i kierownika procesu dydaktycznego. Rola ta zawiera dwie kategorie zachowań: z jednej strony obejmuje czynności nauczyciela, czyli nauczanie, z drugiej zaś dotyczy procesów zachodzących w uczeniu się uczniów. W dzisiejszej szkole, nieodzownie związanej z przemianami reformatorsko-społecznymi oraz zmianami naukowo-technicznymi, rola nauczyciela jako organizatora działalności dydaktycznej ulega pewnym przeobrażeniom. Rozwijająca się technologia informacyjna sprawia, że uczniowie uczą się często więcej poza szkołą. Motywowanie do nauki jest jednym z podstawowych czynników decydujących o efektach procesu uczenia się i nauczania. Staje się elementem nieodłącznie związanym z rolą nauczyciela jako organizatora i kierownika procesu dydaktycznego. „[...] Nauczyciel powinien nie tylko »przekazywać wiedzę«, ale co ważniejsze budzić w młodzieży zainteresowania, wyrabiać nastawienia (chęci), kształcić umiejętności i nawyki samodzielnego uczenia się, zdobywania wiedzy i doskonalenia własnej kultury intelektualnej”. Motywacja ucznia do nauki jest czynnikiem warunkującym jego sukcesy szkolne, pozwalającym uporać się z porażką, determinującym wykorzystywanie jego wewnętrznych możliwości czy wreszcie dostarczającym nauczycielowi wskazówek co do jakości i efektów kształcenia. We współczesnych rozważaniach pedeutologicznych dotyczących kompetencji nauczycielskich pojawia się zagadnienie motywacji do nauki jako „składnika” aktywnego uczestnictwa ucznia w procesie dydaktycznym. Kompetencje motywacyjne nauczyciela obejmują szeroki zakres zadań w zakresie organizowania procesu dydaktycznego, warunków do nauki, środowiska wychowawczego szkoły, są nieodłącznym składnikiem jego warsztatu pedagogicznego. Poprzez realizowanie zadań związanych z motywacją do nauki nauczyciel wyraża swój stosunek do uczniów i zaangażowanie w pracy. Motywowanie informuje o poziomie kwalifikacji zawodowych nauczyciela, jego doświadczeniach, a także zdolnościach twórczych i predyspozycjach innowacyjnych. Jak skutecznie motywować uczniów do nauki? - to jedno z podstawowych pytań, jakie stawia sobie każdy nauczyciel.

Artykuł zajmuje się problemem integracji - będącej wyzwaniem dla współczesnej edukacji - w praktyce szkolnej jest uznawana za pożądaną cechę jakości kształcenia. Wyniki badań potwierdzają wartość scalania treści kształcenia dla rozwiązywania problemów przez uczniów, zwiększania operatywności ich wiedzy, aktywności twórczej i samodzielności poznawczej oraz zrozumienia otaczającej rzeczywistości. Te pozytywne wyniki integracji w kształceniu zależą od przekonania nauczyciela o zasadności jej realizacji. Postawa nauczyciela wobec integracji jest zatem podstawowym warunkiem jej urzeczywistnienia. Przeprowadzone przez J. Kossewską badania wyznaczników prointegracyjnych postaw nauczycieli wobec uczestnictwa osób niepełnosprawnych w kształceniu masowym doprowadziły do ustalenia dwóch zasadniczych czynników: miejsce aktywności zawodowej nauczyciela oraz ukierunkowanie kształcenia, w którym uczestniczył nauczyciel. Wybór miejsca pracy przez nauczyciela jest wskaźnikiem natężenia prointegracyjnej postawy. Nauczyciele pracujący z uczniami niepełnosprawnymi, kontaktujący się z ich rodzicami, przejawiają bardziej pozytywne postawy niż nauczyciele tylko realizujący zajęcia z dziećmi. Pedagodzy pracujący w szkołach masowych jedynie deklarują pozytywne postawy, a nauczający licealistów przejawiają nieprzychylne postawy wobec integracji niepełnosprawnych. Drugim wyznacznikiem postawy jest zdobyta wiedza specjalistyczna. Osoby, które mają taką wiedzę, dostrzegają więcej korzyści edukacji zintegrowanej oraz „identyfikują mniej jej niekorzystnych aspektów”. Brak wiedzy z tego zakresu hamuje ukształtowanie postaw i uniemożliwia podjęcie działania.

Artykuł podejmuje problematykę rozwoju zawodowego nauczyciela w zmieniającym się otoczeniu, gdzie przemiany polityczne, ekonomiczne i społeczne zachodzące na świecie i w Polsce znajdują odzwierciedlenie w aktualnej rzeczywistości edukacyjnej. W związku z integracją europejską większego znaczenia nabierają idee wspólnej Europy, wychowania dla pokoju, wychowania do demokracji, tolerancji, szacunku, wspomagania rozwoju. Jest to jeden z czynników, który modyfikuje koncepcje pedeutologiczne. Zachodzące zmiany edukacyjne zauważalne są zarówno w teorii, jak i w praktyce edukacyjnej. Pytanie o wizerunek współczesnego nauczyciela pozostaje wciąż aktualne – pedeutolodzy zastanawiają się, jaki jest współczesny nauczyciel i jaki być powinien. Wydaje mi się, że kreowany w literaturze pedeutologicznej model współczesnego nauczyciela (np. perfekcjonista przedmiotowo-dydaktyczny, osoba o bogatych umiejętnościach wychowawczo-opiekuńczych) dość rzadko w pełni realizowany jest w praktyce szkolnej. Niemniej jednak tworzenie wizji, modelu współczesnego nauczyciela jest niezbędne m.in. w kształceniu przyszłej kadry nauczycieli. Z osobowością nauczyciela związane są niektóre koncepcje pedeutologiczne, dotyczące różnych aspektów wykonywania zawodu. W swoich rozważaniach autorka chciałaby odnieść się do dwóch koncepcji teoretycznych, a mianowicie do przykładowej koncepcji rozwoju zawodowego nauczyciela oraz do koncepcji wypalenia zawodowego. Dostrzega wyraźne związki między nimi, choć są to koncepcje przeciwstawne. Odwołuje się również do wyników przeprowadzonych badań, które pozwalają wypełnić przestrzeń między podtrzymywaniem a zahamowaniem aktywności zawodowej nauczyciela.

Artykuł podejmuje problematykę kształcenia nauczycieli języków obcych, nauczanie których, to nie tylko, według autorki, oznacza jedynie znajomości struktur gramatyczno-leksykalnych, lecz jest procesem o wiele bardziej złożonym, łączącym się ze znajomością kontekstu, w którym dane struktury mogą zaistnieć. W czasach, gdy znajomość języków obcych staje się koniecznością, należałoby zwrócić uwagę nie tylko na formy uczenia się języka przez żądnych wiedzy (i nie zawsze cierpliwych) uczniów, lecz przede wszystkim na osoby decydujące o organizacji całego procesu kształcenia językowego, czyli nauczycieli języka. Skoro właśnie oni są w głównej mierze odpowiedzialni za poziom znajomości języka w społeczeństwie, należałoby, jak się wydaje, podjąć próbę wykształcenia takich cech zawodowych nauczycieli języka, aby byli oni świadomymi przekazicielami informacji językowych, które w późniejszym okresie stanowić powinny o sukcesie komunikacyjnym ich uczniów. Ponieważ przeświadczenie, iż odpowiedniego nauczyciela języka należy stworzyć (wykształcić?), nie jest sądem irracjonalnym (po to bowiem tworzone są różnego rodzaju szkoły zawodowe, aby w nich przygotowywać świadomych swojej misji adeptów danej profesji), celem podjętych przez autora badań była próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy możliwe jest zastosowanie odpowiednich technik kształcących w celu podniesienia ogólnego poziomu kompetencji (różnego rodzaju) przyszłych nauczycieli języka drugiego, aby byli oni w pełni świadomi zadań i celów, którym powinni sprostać, i odpowiedzialnie uczestniczyli w procesie nauki języka swoich uczniów.

recenzja

recenzja

recenzja

recenzja

recenzja

recenzja

sprawozdanie

sprawozdanie