Artykuł przedstawia czterdziestoletnią historię Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego, od jego powstania w 1976 roku do roku 2016. Autor, Stanisław Juszczyk, analizuje rodowód wydziału, sięgając do tradycji Instytutu Pedagogicznego w Katowicach z 1928 roku, oraz jego rozwój w strukturach Wyższej Szkoły Pedagogicznej i ostatecznie Uniwersytetu Śląskiego. Tekst szczegółowo opisuje proces instytucjonalizacji, w tym zmiany organizacyjne od katedr do instytutów, a także ewolucję kadry naukowej i uzyskanie pełnych uprawnień akademickich, włączając w to prawo do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego. Omówiono również rozwój infrastruktury, działalność dydaktyczną, w tym wprowadzanie nowych kierunków i specjalności studiów, oraz bogatą działalność naukowo-badawczą, w tym organizację cyklicznych konferencji i publikację czasopism naukowych, takich jak „Chowanna” i „The New Educational Review”. W artykule podkreślono znaczące osiągnięcia wydziału, w tym przyznanie doktoratów honoris causa wybitnym pedagogom oraz dynamiczny rozwój oferty edukacyjnej odpowiadającej na potrzeby zmieniającego się społeczeństwa.

Wstęp

Artykuł ma charakter polemiczny; autorka krytykuje w nim główne założenia intelektualizmu etycznego, zwłaszcza twierdzenie, że na moralne postępowanie człowieka decydujący wpływ ma jego wiedza na temat wartości moralnych. Zdaniem autorki takie przekonania prowadzą do jednostronnego angażowania sfery mentalnej uczniów we współczesnej szkole. Autorka stawia kilka tez, które rozwija w tekście, w tym następującą: intelektualizm etyczny, pomijając znaczenie ludzkiej woli, emocji i uczuć, w znacznym stopniu utrudnił właściwy proces wychowania moralnego kolejnych pokoleń i zastąpił go edukacją aksjologiczną. Autorka przedstawia liczne przykłady intelektualizmu etycznego, który zdominował polską szkołę, np. uczeń jest postrzegany jako podmiot uczący się, a rzadziej jako podmiot przeżywający różnorodne emocje czy uczucia; infrastruktura szkoły jest stosunkowo dobrze przystosowana do pełnienia funkcji dydaktycznej, a w mniejszym stopniu do realizacji jej funkcji wychowawczych; szczególnie zaniedbane jest przy tym uwewnętrznianie wartości u uczniów. Autorka jest zdania, że do uprzywilejowanych kategorii pedagogicznych należy zaliczyć między innymi sytuację wychowawczą i atmosferę wychowawczą, które ułatwiają proces przyjmowania przez dzieci i młodzież właściwych postaw moralnych.

Artykuł porusza kwestię problematycznego charakteru relacji między etyką a edukacją. Kluczowym pojęciem, które poddano analizie i interpretacji, jest etyka pedagogiczna. Autor stawia pytanie o faktyczne znaczenie tego terminu i sugeruje, że nie każda koncepcja etyki pedagogicznej może być rzeczywiście konstruktywna we współczesnej praktyce edukacyjnej. Termin ten jest interpretowany w dwóch perspektywach, które wywodzą się z innych koncepcji filozoficznych. Pierwsza z nich pochodzi od koncepcji człowieka duchowego, zaproponowanej przez czeskiego filozofa Jana Patočkę. Druga zaś czerpie z koncepcji „rozmowy ludzkości” Michaela Oakeshotta. Ostatnia część zawiera kilka refleksji dotyczących wpływu etyki na rozumienie doświadczenia edukacyjnego.

Współczesna rodzina staje w obliczu różnorodnych i ciągle zmieniających się okoliczności, które znacznie utrudniają wybór jasno określonych ról lub zachowań, mających na celu dobro całej rodziny. W artykule opisano trzy modele regulujące role podejmowane przez poszczególne osoby w rodzinie. W tekście zdefiniowano optymalny sposób kreowania własnej roli w rodzinie jako ten, który pozwala na jednoczesne uwzględnienie różnorodności możliwości i potrzeb wszystkich jej członków.

W artykule przedstawiono ideę zrównoważonego rozwoju, która wyznacza kierunek rozwoju edukacji. Wskazano na potrzebę zmian w systemie wartości uczniów, zgodnych z tą ideą. W praktyce edukacyjnej największe znaczenie ma strategia waloryzacji, ponieważ jej rezultatem jest zdolność do wartościowania. Jest ona potrzebna do podejmowania decyzji i przygotowywania działań zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Etyka pedagogiczna stanowi fundament wszelkich rozważań o edukacji. Dopiero wychodząc od tego dyskursu etycznego, można podejmować działania na gruncie pedagogiki. Jednym z podstawowych pojęć z zakresu etyki pedagogicznej jest godność. Godność ludzka po II wojnie światowej została wskazana w dokumentach międzynarodowych jako źródło praw człowieka. Ratyfikacja przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych stawia przed naszym krajem szereg zobowiązań, których wypełnienie ma zapewnić tej grupie osób pełną realizację praw człowieka i podstawowych wolności. Jednym z tych zobowiązań jest podnoszenie świadomości społecznej na temat praw osób z niepełnosprawnościami. Artykuł poświęcony jest jednemu z wielu obszarów, w których proces ten powinien mieć miejsce, a mianowicie edukacji wczesnoszkolnej, a dokładnie – treściom zawartym w darmowych podręcznikach.

Artykuł stanowi głos w dyskusji na temat wartości preferowanych przez współczesnego człowieka, funkcjonującego w ponowoczesnej rzeczywistości społecznej. Jest on próbą podjęcia debaty na temat wartości deklarowanych przez przyszłych pedagogów oraz implikacji, jakie wynikają z ich wychowawczego oddziaływania na młode pokolenie Polaków. Spośród wielu istotnych zagadnień, szczególną wagę przypisano problematyce wartości jako kluczowemu pojęciu, a samej edukacji nadano rangę wartości. Podkreślono również kwestie dotyczące hierarchii i klasyfikacji wartości oraz znaczenia nauczyciela/pedagoga w procesie edukacyjnym. Podjęto także próbę analizy zgodności wartości deklarowanych przez pedagogów z wyznaczonymi, aktualnymi wartościami cywilizacyjnymi w kontekście doprecyzowania celów edukacji.

W artykule przedstawiono problem ściągania w polskiej szkole. Zbadano 1070 uczniów polskich szkół ponadpodstawowych. Celem badania było ustalenie częstotliwości ściągania, jego motywów i czynników zniechęcających, a także preferowanych przez uczniów metod. Przeprowadzone badanie objęło również konsekwencje tego zjawiska – preferowane reakcje nauczycieli na ściąganie i postrzeganie ich rzeczywistych zachowań, a także uczucia towarzyszące ściąganiu oraz postrzeganie jego ofiar. W tekście zaprezentowano uzyskane wyniki.

Niniejszy artykuł wpisuje się w projekt dotyczący śladów obecności kategorii duchowości w edukacji. Celem niniejszego tekstu jest przybliżenie koncepcji edukacji kontemplatywnej, która w polskiej literaturze przedmiotu jest mało znana pedagogice głównego nurtu. Pedagogika kontemplatywna w specyficzny sposób odnosi się do kategorii duchowości. Inicjuje ona istotną zmianę, dzięki której duchowość staje się żywą kategorią w procesie edukacji, przestaje funkcjonować w dyskursie pedagogicznym jako pojęcie mgliste i mało wyraziste, a zostaje podjęta na gruncie praktyki edukacyjnej.

Autor starał się opisać doświadczenie o charakterze biograficznym i edukacyjnym, związane z jednym z najważniejszych mebli codziennego użytku, którym jest stół. Mebel ten, kojarzony głównie z przygotowywaniem i spożywaniem posiłków, stanowi również okazję do nauki, spotkań, rozmów i wzmacniania więzi. Stół jest również bardzo często „świadkiem” pierwszych lekcji dorosłości, które odbywają się w dzieciństwie, podczas zabawy. W tekście autor ukazał również rolę i znaczenie stołu w postrzeganiu studentów pedagogiki.

Celem niniejszego artykułu jest krótki przegląd literatury dotyczącej roli wsparcia społecznego, jakiego pacjentom z anoreksją i bulimią psychiczną udzielają krewni i przyjaciele. Na tym tle przedstawiono autorskie badania jakościowe na ten temat, koncentrując się głównie na postrzeganiu takiego wsparcia z różnych perspektyw. W artykule zbadano postrzeganie wsparcia społecznego przez pacjentów oraz doświadczenia rodziców i przyjaciół w jego udzielaniu. W badaniu wzięło udział 13 osób reprezentujących następujące grupy: pacjenci z zaburzeniami odżywiania oraz rodzice i przyjaciele osób cierpiących. Przeprowadzono z nimi wywiad ustrukturyzowany. Uzyskane wyniki potwierdziły hipotezę, że wsparcie ze strony krewnych i przyjaciół w leczeniu zaburzeń odżywiania jest ważne, ale ukazały również trudności, jakie mogą napotykać rodzice i przyjaciele przy jego udzielaniu. Co więcej, ustalenia potwierdzają potrzebę edukowania całej rodziny i przyjaciół pacjentów (z zaburzeniami odżywiania) w zakresie udzielania skuteczniejszego wsparcia.

Artykuł omawia rolę mechanizmu deangażowania moralnego w kontekście intencji zachowań moralnych. W badaniu wzięło udział 244 studentów uczelni wyższych ze Śląska. Analizy prowadzone są w kontekście tendencji do różnych form deangażowania moralnego. Wyniki pokazują, że studenci o różnym poziomie deangażowania moralnego różnią się pod względem intencji nieuczciwych zachowań na uczelni i w przyszłej pracy oraz w reakcji na nieuczciwość akademicką innych. Wskazano kierunek przyszłych badań.

W czeskich więzieniach liczba recydywistów wciąż rośnie. Jedną z możliwych przyczyn tego stanu rzeczy może być niska jakość specjalistycznych programów mających na celu zapobieganie recydywie wśród skazanych. Celem niniejszego badania jest ocena wpływu programów dla więźniów realizowanych w warunkach czeskiego systemu więziennictwa oraz analiza ich dwóch najczęstszych form opartych na indywidualnym lub grupowym podejściu do skazanych. Ich wpływ na osoby odbywające karę pozbawienia wolności ocenia się poprzez analizę zmian w hierarchii wartości więźniów, czyli w statusie wartości życiowych przed wdrożeniem programów indywidualnych i grupowych (programów realizowanych podczas pobytu w więzieniu), a następnie po ich zakończeniu. Wyniki badań wykazały znaczący pozytywny wpływ programów alternatywnych (innych niż grupowe) na skazanych; wykazano, że realizacja tych programów przynosi pozytywne efekty, zwłaszcza gdy są one przygotowane w odpowiedzi na indywidualne potrzeby i zagrożenia.

Artykuł omawia różnorodne uwarunkowania kondycji egzystencjalnej i zdrowotnej człowieka z uwzględnieniem interdyscyplinarnego paradygmatu zdrowia i choroby oraz perspektywy nauk społecznych. Kategoria sensu życia, stanowiąca predyktor zdrowia, została przedstawiona w ujęciu analiz psychologicznych (w tym koncepcji Viktora Frankla), koncepcji zdrowia oraz deficytów egzystencjalnych, skutkujących między innymi ryzykiem zachowań samobójczych.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników badań ankietowych na temat wiedzy o rodzicielstwie w momencie narodzin pierwszego dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzi dotyczących samooceny rodziców. Autor analizuje źródła wiedzy rodziców o rodzicielstwie i przyczyny jej braku. Badania te podkreślają potrzebę podnoszenia kultury pedagogicznej i świadomości społecznej w Polsce. Podejmowano starania, aby osiągnąć ten cel, jednak nie powstał żaden zorganizowany i skuteczny program, który obejmowałby wszystkich rodziców.

Artykuł jest recenzją książki dr Barbary Ostafińskiej-Molik pt. „Postrzeganie siebie i własnego zachowania w kontekście zaburzeń adaptacyjnych młodzieży”. Publikacja analizuje mechanizm autopercepcji jako korelat funkcjonowania psychospołecznego młodzieży w wieku 14-16 lat, koncentrując się na osobach z zaburzeniami zachowania. Praca ma strukturę trójdzielną, obejmującą część teoretyczną, metodologiczną oraz empiryczną z analizą wyników badań własnych. Celem badań autorki było porównanie obrazu siebie i własnego zachowania u dorastających z zaburzeniami z obrazem funkcjonującym u młodzieży bez trudności adaptacyjnych. Recenzja podkreśla wysokie walory aplikacyjne i praktyczne monografii. Na podstawie przeprowadzonych badań, autorka książki proponuje kompleksowy model oddziaływania interwencyjno-profilaktycznego, który powinien objąć zarówno jednostkę, jak i jej otoczenie – rodzinę, grupę rówieśniczą oraz szkołę. W recenzji przytoczono również przekonanie autorki, że młodzieży z zaburzeniami nie należy izolować, gdyż odpowiednie metody terapeutyczne mogą te problemy przezwyciężyć lub znacznie ograniczyć. Książka jest polecana rodzicom, nauczycielom, wychowawcom oraz studentom pedagogiki i resocjalizacji.

Artykuł jest recenzją naukowej monografii wieloautorskiej pt. „Jedzenie jako sytuacja edukacyjna i społeczna”, zredagowanej przez Barbarę Juraś-Krawczyk i Elżbietę Woźnicką. Publikacja, wydana przez Akademię Humanistyczno-Ekonomiczną w Łodzi w 2015 roku, składa się z trzynastu tekstów oraz wstępu i zakończenia. Jak wskazuje recenzentka, Monika Sulik, książka prezentuje jedzenie z różnorodnych perspektyw, skłaniając do refleksji nad ogólną kondycją człowieczeństwa. W recenzji wyszczególniono kilka głównych ujęć tematycznych zawartych w monografii. Perspektywa edukacyjna została przedstawiona w artykułach Olgi Czerniawskiej, Barbary Juraś-Krawczyk i Tadeusza Szewczyka. Ujęcie historyczne, dotyczące m.in. jedzenia w okresie międzywojennym, wojny i PRL-u, zostało opracowane przez Nellę Stolińską-Pobraską, Krystynę Kierkuś-Iwanicką i Kazimierza Zawadzkiego. Perspektywę instytucjonalną, obejmującą dożywianie przez organizacje pozarządowe oraz jedzenie w warunkach więziennych, zaprezentowali Mikołaj Gurdała i Renata Szczepanik. W książce znalazły się również teksty o charakterze autobiograficznym (Monika Sulik) oraz analizujące związek jedzenia ze stylem życia, np. zdrowym odżywianiem (Elżbieta Woźnicka) czy freeganizmem (Joanna K. Wawrzyniak). Recenzja konkluduje, że publikacja jest inspirująca i pobudza do własnych poszukiwań w tematyce jedzenia, która jest niezwykle szeroka i niewyczerpana.