Artykuł przedstawia z perspektywy autora debatę poświęconą książce M.P. Markowskiego Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki (Kraków: Universitas, 2013). Debata została zorganizowana w ramach Festiwalu Conrada w Krakowie w 2013 roku, a jej uczestnikami byli następujący profesorowie: Michał Paweł Markowski jako autor książki, Ryszard Nycz jako moderator dyskusji, Agata Bielik-Robson, Krzysztof Kłosiński i Lech Witkowski, a także Grzegorz Jankowicz reprezentujący tygodnik „Tygodnik Powszechny”. Kluczowe pytanie debaty dotyczyło tego, czy i w jaki sposób można bronić wartości nauk humanistycznych w konfrontacji z rygorem naukowym z jednej strony i neoliberalnym afirmowaniem równoważności banalności z drugiej.

Jednym z powszechnie akceptowanych znaków naszych czasów jest przekonanie, że kultura przeżywa kryzys. W tym kontekście należy ponownie ocenić rangę nauk humanistycznych. Tradycyjnie nauki humanistyczne były postrzegane jako podstawowy element edukacji kulturowej (Bildung), a ich celem było kształtowanie w młodych ludziach cnót moralnych, które miały ich prowadzić w działaniach w świecie społecznym. W obliczu zmieniającej się koncepcji kultury należy ponownie rozważyć rolę nauk humanistycznych. Problem polega na tym, jak zachować ich emancypacyjną rolę, a jednocześnie zrezygnować z wszelkich pretensji do uniwersalności, innymi słowy, przejść od pionowych roszczeń do uniwersalności do poziomych roszczeń, które wpływają na dialog. Takie rozumienie nie oznacza zgody, ale wręcz przeciwnie, zakłada konflikty i błędne interpretacje intencji innych. Jest to jednak konieczne dla nieustannego istnienia społeczeństwa demokratycznego. Nauki humanistyczne muszą stanowić podstawę tego rodzaju rozumienia.

W niniejszym eseju zamierzam zidentyfikować niebezpieczeństwa związane z językiem nauk humanistycznych zaangażowanych w konstruowanie tożsamości politycznych. Skupiam się tutaj na pojęciach „społeczeństwa” i „narodu”. Moje podejście opiera się na dialektyce tożsamości Hegla, jej postkolonialnej krytyce oraz koncepcji retorycznej konstrukcji społeczeństwa Ernesta Laclaua, zgodnie z którą pustka semantyczna jest warunkiem stosowania określonych pojęć w procesie budowania tożsamości zbiorowej. Zaangażowanie języka nauk humanistycznych w takie konstrukcje oznacza, że zwolennicy takich kategorii w dyskursie publicznym powinni przyjąć odpowiedzialność etyczną za ich stosowanie w tworzeniu całości społecznych oraz za wykluczenia i przemoc wynikające z takiego użycia proponowanych znaczników. W tym kontekście możliwość moralnej oceny potencjalnych wykluczeń związanych z pojęciami „społeczeństwa” i „narodu” jest sprawdzana na przykładach zaczerpniętych z obecnego dyskursu politycznego w Polsce.

Artykuł omawia pedagogiczne aspekty problemu hermeneutycznego poruszonego przez Hansa-Georga Gadamera. Czy kwestia ta jest uwzględniona we współczesnym stylu nauczania? Czy edukacja jest otwarta na doświadczenie alienacji? Czy przesłanie, które zainspirowało myślicieli i artystów zachodniej tradycji, dominuje w interpretacjach współczesnych nauczycieli i uczniów? Pytania te skłaniają do refleksji nad obecnymi stylami nauczania i uczenia się oraz rolą, jaką nauczyciele odgrywają obecnie w środowisku edukacyjnym.

Analizy przedstawione w artykule dotyczą problemów zaangażowania i alienacji nauk społecznych i humanistycznych w społeczeństwie postmodernistycznym, postindustrialnym i neoliberalnym. Nauki humanistyczne i społeczne są przedstawione w kontekście uniwersytetu, w którym rozwijają się poprzez realizację i publikację badań społecznych, podejmowanie dyskusji naukowych, polemik, sporów naukowych, poprzez reprodukcję wiedzy zakorzenionej w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, a także poprzez kształtowanie habitusu i wyobraźni specyficznej dla nauk humanistycznych. Można założyć, że współczesna systemowa lokalizacja uniwersytetu stwarza ryzyko jego alienacji, a czynnikami ryzyka są: komercjalizacja badań naukowych i ich wyników, biurokratyzacja nauk, upowszechnienie się edukacji uniwersyteckiej wśród mas. Nakładanie na klasyczną rolę i funkcje uniwersytetu matryc neoliberalnych może stwarzać ryzyko zmniejszenia jego potencjału krytycznego i emancypacyjnego.

W artykule, będącym swego rodzaju rozpoznaniem, autor rozważa możliwości zastosowania metody bricolage jako strategii diagnostycznej podczas badań prowadzonych w trakcie obcowania z dziełem sztuki (badania oparte na sztuce). Tego typu rozważania zostały sklasyfikowane jako badania metodą mieszaną, a szczególną wagę przywiązano do techniki wywoływania metafor Zaltmana. Podkreślono wielozmysłowy potencjał tej techniki, ponieważ strategia ta kładzie nacisk na ujawnienie zainteresowań i upodobań ucznia, ale także jego potrzeb oraz sposobu rozumienia świata.

W dzisiejszych czasach pojęcie naśladownictwa nie ma pozytywnych konotacji. Jednak jego reinterpretacja rzuca światło na „sens edukacyjny” (ze względu na konieczną kondensację tekst rozciąga się pomiędzy historyczną idealizacją a próbą postawienia diagnozy współczesnej edukacji). Sens ten wynika z „idei humanistycznej” rozumianej jako kształtowanie poczucia rozpoznawania (w tym diagnozy sui generis). Ze względu na kluczową koncepcję edukacji, która jest modelem (i dla) sztuki i nauk humanistycznych, artykuł zawiera domyślną argumentację za zmianą sposobu myślenia o edukacji. Rozumiana jest ona jako bezpłatne, językowe, zmysłowe i twórcze doświadczenie podziwu (theoria). Sztuka i nauki humanistyczne w pewien sposób „naśladują” ducha edukacji, więc myślenie o niej w kontekście uniwersyteckim uczy pokory (humilitas) wobec własnej „treści”, ale bez służalczości lub kompleksu niższości wobec innych dziedzin akademickich

Sieć teorii i koncepcji opisujących, interpretujących lub oceniających emocje staje się coraz gęstsza. Celem niniejszego tekstu jest wskazanie zmian, zwanych zwrotem emocjonalnym, które można zaobserwować zarówno w dyskursie naukowym, jak i potocznym. Zwrot ten podważa przede wszystkim założenia dotyczące ontologii emocji, zachowane w tekstach kulturowych. W konsekwencji powstaje nowy paradygmat miękkości. Granice między przestrzenią prywatną a publiczną ulegają przesunięciu, a kultura staje się (zbyt) emocjonalna. Miękkość i dzikość stają się wyraźnymi ramami tekstu. Złożoność problemu pozwala jedynie na krótkie i wybiórcze przedstawienie zagadnienia.

Autor próbuje pokazać andragogiczny kontekst miłości, który ma na celu uchwycenie relacji międzyludzkich kilku par. Relacje tych par zostały przedstawione w perspektywie autobiograficznej, w kontekście problemów życiowych. Do badań wybrano pary, które zostały opisane w materiałach autobiograficznych w sposób niezwykle sugestywny i nasycony emocjonalnie. Pary te doświadczyły wielu kryzysów i trudności, takich jak choroba, więzienie, separacja. Czego nauczyli się partnerzy w obliczu doświadczenia trudności miłości? Jakie lekcje dała im miłość? Jak wydobyć ich doświadczenia? To tylko niektóre pytania, które stanowią punkt wyjścia do dyskusji w andragogice.

W niniejszym tekście autorka podejmuje próbę rozważenia kwestii humanistyki: jej istoty, wartości i wywrotowości; źródłem inspiracji i głównym punktem odniesienia dla tych rozważań jest książka Michała Pawła Markowskiego Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki (Kraków: Universitas, 2013). Początkowo autorka zajmuje się kwestiami definicyjnymi, zagłębiając się w zagadnienia od czysto leksykograficznych po filozoficzne spory o wartość humanistyki. W dalszej części tekstu podejmuje próbę zastosowania kategorii opisowych związanych z problemem humanistyki, zaproponowanych przez M.P. Markowskiego (kompensacja, demokracja, stymulacja, autonomia, legitymizacja), badając trudności akademickie w naukach pedagogicznych, które, jak twierdzi, również cierpią z powodu wspomnianego kryzysu humanistyki.

Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki Michała Pawła Markowskiego to książka, która jest sprzymierzeńcem pedagogów w zagęszczaniu ich własnej dyscypliny. Warto przeczytać ten tekst jako inspirującą opowieść o jednej z najważniejszych kwestii edukacyjnych: kształtowaniu wrażliwości. Jest to również ważny głos na rzecz samoświadomości nauk humanistycznych. Autor niniejszego artykułu, opartego na książce Markowskiego, podkreśla egzystencjalny wymiar pedagogiki i edukacji oraz domaga się skomplikowanej koncepcji naukowej, sprzeciwiając się poglądowi, że humanistyka nie jest nauką. Uzasadnia przekonanie, że twórczy opór wobec zawłaszczania języka i instytucji przez żargon menedżerski jest możliwy w oparciu o tradycję Bildung.

Artykuł stanowi próbę zbadania procesów związanych z metodologiczną, intelektualną i kulturową reprodukcją (waloryzacją) tradycyjnych statusów nauk społecznych na początku XXI wieku, ze szczególnym uwzględnieniem niektórych warunków komercyjnych. Kilka dyscyplin powinno poświęcić wiele uwagi procesom zwanym/związanym z modernizacją i (post)nowoczesnością. Kompensacja i reprodukcja są omawiane jako studium doświadczeń uniwersytetów w okresie licznych zmian. W szczególności krytykowane są ekonomiczne i kulturowe uwarunkowania wybranych problemów oraz kierunek transformacji, która nadal trwa w polskiej demokracji i porządku normatywnym w społeczeństwie postmonocentrycznym, nie tylko przez autora, ale także przez profesorów akademickich, wykładowców i studentów. Jednak na końcu artykułu autor przedstawia optymizm związany z reprodukcją oczekiwanych reform również w szkolnictwie wyższym w Polsce i świecie postindustrialnym.

Znaczny postęp w zakresie dostępności, a co za tym idzie – w skali polskiego szkolnictwa wyższego, nie znalazł proporcjonalnego odzwierciedlenia w tak niszowych obszarach, jak nauczanie osób z autyzmem. W związku z tym można poddać w wątpliwość rzeczywiste egzekwowanie nominalnie powszechnego prawa do nauki. To, czy wspomniane kwestionowanie jest uzasadnione, czy też nie, oraz czy faktycznie istnieją pozytywne perspektywy rozwiązania powstałych problemów – to główne wyzwania stojące przed organizatorami projektu NOAUTism – wraz z próbą ich naukowego wyjaśnienia. Sam projekt został zaplanowany i już wstępnie wdrożony (z Katedrą Prawa Międzynarodowego Publicznego Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku jako liderem projektu oraz z udziałem podmiotów zarówno uniwersyteckich, jak i zewnętrznych, planowany na lata 2015–2019, finansowany ze środków programu Santander Universidades). Bezpośrednią inspiracją dla projektu były działania związane z edukacją, socjalizacją i zapewnieniem odpowiedniego wsparcia w wymienionych obszarach doktorantowi z dysfunkcjami i jego rodzinie. Badania prowadzone w ramach projektu mają na celu analizę systemu kształcenia osób z autyzmem na poziomie szkolnictwa wyższego, a także przegląd odpowiednich regulacji prawnych oraz uwarunkowań kulturowych związanych z możliwościami edukacyjnymi osób
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w Polsce i za granicą.

Artykuł przedstawia analizę opinii i doświadczeń zawodowych studentów pedagogiki zdrowia. Kierunek ten był realizowany w latach 2001–2013 na Uniwersytecie Śląskim. Do momentu wygaśnięcia specjalizacji ukończyło ją 248 studentów studiów pięcioletnich, 80 studentów studiów pierwszego stopnia oraz 21 studentów studiów drugiego stopnia (dane dla Głównego Urzędu Statystycznego przygotowane w sekretariacie studiów stacjonarnych, Katedra Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet Śląski). W przedstawionych badaniach zastosowano metodę indywidualnych przypadków i technikę wywiadów. Badaniem objęto 12 absolwentów. Wyniki zostaną wykorzystane do dalszego doskonalenia możliwości kształcenia studentów pedagogiki, promujących ideę zdrowia w środowisku.

Główne przyczyny wypalenia zawodowego są związane z organizacją środowiska pracy oraz niektórymi cechami osobistymi danej osoby. Odpowiednie kształcenie w zakresie nabywania kompetencji psychospołecznych może przyczynić się do ograniczenia zjawiska wypalenia zawodowego, które (zdaniem niektórych naukowców) może być chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Ogromne znaczenie w zakresie nabywania niektórych umiejętności życiowych ma edukacja zdrowotna. Jej głównym zadaniem jest tworzenie odpowiednich programów edukacyjnych w celu zwiększenia potencjału zdrowotnego (zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego) dzieci i młodzieży. Zagadnienia poruszone w artykule mają na celu zwrócenie uwagi czytelników na problem wypalenia zawodowego osób aktywnych zawodowo oraz rozwijanie umiejętności życiowych nastolatków poprzez edukację zdrowotną. Dzięki dobrze zaprojektowanej edukacji zdrowotnej uczeń nabywa umiejętności niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

Niniejsza praca skupia się na kwestii stresu w zawodzie nauczyciela. Duży nacisk położono na określenie źródeł stresu, które są powszechne w tej branży, a także na sposoby radzenia sobie z napięciem. Ponadto celem badań była próba oszacowania, w jaki sposób stres wpływa na stan zdrowia nauczycieli i wykonywaną przez nich pracę. Badania przeprowadzono na grupie 100 nauczycieli ze wschodniej części Polski. Narzędziami badawczymi były autorski kwestionariusz oraz Kwestionariusz Subiektywnej Oceny Pracy opracowany przez Dudka i współpracowników. Analizę materiału badawczego przeprowadzono przy użyciu oprogramowania STATISTICA 10 i Microsoft Office Excel. Zastosowano testy U Mann-Whitneya, Kruskala-Wallisa i χ2. Za istotność statystyczną przyjęto poziom p < 0,05. Za czynniki wywołujące największy stres w zawodzie nauczyciela uznano obciążenie pracą i brak wynagrodzenia. Nauczyciele postrzegają swoją pracę jako trudną, a wynagrodzenie za nią jako nieadekwatne do wkładu pracy i zaangażowania. Mimo to większość z nich lubi swój zawód.

Artykuł rozważa potrzebę nadania priorytetowego znaczenia dyskusji na temat rozwijania tzw. kompetencji społecznych w ramach procesu edukacyjnego. Rozpoczynając od filozoficznych i politycznych ujęć omawianego zagadnienia, które podkreślają kwestie moralne, etyczne i związane z wolnością, autorowi udaje się ostatecznie wyróżnić te cechy ludzkie, postawy i zdolności, które w bardzo szczególny, refleksyjny i kompleksowy sposób pozwalają współczesnemu człowiekowi żyć z innymi i dla innych. Jednocześnie dokładnie przeanalizowano charakter i strukturę szkolnictwa wyższego skoncentrowanego na kwestiach skuteczności, konkurencyjności i użyteczności działań podejmowanych w relacjach międzyludzkich. Podkreślona została tu potrzeba rozwijania kompetencji społecznych (postrzeganych przede wszystkim w kategoriach krytycznych, emancypacyjnych, etycznych i moralnych), obejmujących wrażliwość na innych ludzi, bycie sobą, bycie dla celu i dla kogoś, jakość życia ludzkiego, szacunek dla siebie samego lub naukę akceptacji zwykłych ludzkich niedoskonałości i słabości. Rozważania teoretyczne przedstawione w artykule uzupełniają badania przeprowadzone w omawianym zakresie tematycznym.

W niniejszym artykule omówiono książkę Julity Orzeli zatytułowaną W stronę pedagogiki istotnej egzystencjalnie (Kraków: Impuls, 2014), którą można uznać za punkt wyjścia dla projektu pedagogiki opartej na resztkach tożsamości. Julita Orzelska, która patrzy na rzeczywistość edukacyjną z pozycji strażniczki nieobecności, proponuje rekonstrukcję pedagogiki w celu spełnienia postulatu egzystencjalnego znaczenia i integralności pedagogiki. Wartość książki opiera się na idei rezydualności, która w znaczący sposób przeprogramowuje pedagogikę w kierunku transwersalności. Autorka publikacji przedstawia założenia i ścieżki rozwoju projektu, którego celem jest stworzenie pedagogik rezydualnych osadzonych w przebiegu ludzkiego życia. Projekt ten obejmuje badania w trybie pogłębionej specjalizacji ponad podziałami dyscyplinarnymi.