cały numer

strona tytułowa

strona red.

wstęp do bloku tematycznego

W niniejszym artykule poddano analizie powieść Zdobycie twierdzy Izmaił  ze względu na podstawowe zasady narracji i specyfikę obrazu świata, cechującą autorską manierę pisarza. Autor artykułu wskazuje na syntezę różnych jakości dyskursu, a mianowicie form i strategii gatunkowych, modalności wypowiedzi w odniesieniu do  sfer „publiczne-intymne”, „sacrum-profanum”, a także zwraca uwagę na splot różnych czasowo realiów i stylistyk, wielokierunkowość komunikacji w czasie gramatycznym, ambiwalencję subiektywnego i obiektywnego narratywu oraz słowa autentycznego i literackiego, swojego i cudzego. Wszystko to tworzy syntetyczny narratyw i określa synkretyczny obraz świata w powieści.

Artykuł zawiera analizę występowania i konfiguracji w powieści Michaiła Szyszkina  Zdobycie twierdzy Izmaił łańcuchów motywów, w których kluczowymi elementami są tak różne obrazy, jak czapka-uszatka, rower, ser, Czajka, zając, twierdza i niektóre inne. Sieć motywów służy eksplikacji  inwariantnych tematów w twórczości M. Szyszkina (jedność życia i śmierci, przeszłości i przyszłości, widzialnego i niewidzialnego). Zestaw motywów prezentuje wariantywne kombinacje (czapka-uszatka+rower,  czapka-uszatka+zając,  rower+rudowłosa dziewczyna, rudowłosa dziewczyna+Czajka), przy czym semantyczne oscylowanie motywów (Czajka jako sztuka Czechowa i model samochodu, ser dla tresowanych myszy i ser-cheese jako akt mowy) daje dodatkowe możliwości do tworzenia nowych związków motywów. W ten sposób kombinatoryka motywów przeciwdziała odśrodkowym siłom rozgałęzień tematów, scala luki chronologiczne i łączy historie, rozgrywające się w różnych czasowo-przestrzennych lokalizacjach. Ukryte odbicia dopełniają konstrukcję poszczególnych mikrotematów i pozwalają im  swobodnie przemieszczać się od jednej linii tematycznej do drugiej.

Powieści Michaiła Szyszkina tworzą złożony system motywów artystycznych. Jednym z najbardziej rzucających się w oczy jest motyw choroby. Artykuł poświęcony jest analizie tego właśnie motywu w powieści “Zdobycie twierdzy Izmaił”. Pojawia się on na różnych piętrach struktury tekstu: fabuły (choroba jako przyczyna działań bohatera, jako motor fabuły), postaci (prawie wszyscy bohaterowie powieści wiele cierpią), chronotopu (powtarzalność i „zamienialność” czasu i przestrzeni również dotyczy motywu choroby). Ponadto motyw ten odnosi się do kompleksu motywów związanych z życiem i śmiercią, co pozwala nam mówić o stopniowym rozwoju koncepcji artystycznej Michaiła Szyszkina od „Zdobycia twierdzy Izmaił” do następnych powieści.

Niniejszy artykuł poświęcony zagadnieniu pamięci w powieści Michaiła Szyszkina Zdobycie twierdzy Izmaił. Celem opracowania jest włączenie powieści Szyszkina do nurtu badań nad pamięcią. Punktem wyjścia do rozważań jest stwierdzenie Renate Lachmann, że „literatura jest jedną z mnemicznych konstrukcji świata”. Analiza zagadnienia pamięci w powieści wskazuje na autorski, złożony i niejednorodny, model narracyjnego konstruowania zarówno tożsamości, jak i zewnętrznego wobec niej świata.

Główną uwagę w artykule poświęcono aspektowi gestów w powieści Michaiła Szyszkina "Oblężenie twierdzy Izmail".  Pojęcie gestu jest najczęściej używane w poszukiwaniu alternatywy dla słowa i racjonalnego sensu, ponieważ gest, będący postacią ciszy, oznacza sytuację bezsensowności w tekście i jego powstawaniu oraz problematyzuje możliwość wypowiedzi werbalnej. Jednocześnie analiza gestów napotyka te same metodologiczne zadania werbalizacji, co sam tekst literacki. Artykuł omawia możliwe kierunki analizy prozy Szyszkina i analizuje gesty obecne w powieści zarówno pod względem tematyki i struktury narracyjnej tekstu, jak i ekspresji językowej. Zajęcie się kategorią gestu oferuje odmienną optykę i poczucie języka, ukierunkowane na ukryty potencjał tekstu. Gestowość odnajdujemy w tytule powieści (uchwycenie), w postaciach interwencji autora (chwytanie, karząca ręka),  a także w organizacji tekstu jako systemu podobieństw (przepływów) i różnic (serii), przecinających element paradoksalny; wreszcie w wymiarze czasowym (eon), artykułowanym przez metafory pęknięcia, wahadła i ruchu . Zgodnie z logiką formowania znaczenia (Deleuze), gest definiowany jest jako medialna jednostka struktury tekstu, powstająca w punkcie przecięcia i przesunięcia między językiem a ciałem.

Artykuł poświęcony jest badaniom specyfiki gatunkowej powieści Michaiła Szyszkina Zdobycie twierdzy Izmaił. Traktując określone jej fragmenty jako realizację inwariantu gatunkowego robinsonady, autorka wskazuje drogi transformacji szeregu jej parametrów. We współczesnej robinsonadzie granica między „swoim” i „obcym” zyskuje nowy sens. Przestrzeń artystyczna rozrasta się  i traci swoją jednoznaczność i konkretny charakter. Zmieniają się funkcje takiej kompozycyjno-narracyjnej formy, jak notatki w dzienniku. Autorka dochodzi do wniosku, że zwrot M. Szyszkina ku gatunkowej strategii robinsonady związany jest z koniecznością zrozumienia kryzysu tożsamości charakterystycznego dla współczesnego człowieka.

Iluzjonista w powieści Michaiła Szyszkina Zdobycie Twierdzy Izmaił oraz w twórczości Vladimira Nabokova pojawia się w nawiązaniu do tradycji platońskiej, w kontekście działań twórczych, które z kolei kojarzone są z boską kreacją świata (triada Stwórca – iluzjonista – pisarz). W związku z tym postać maga często występuje jako metafora autora tekstu – on też ma zdolność tworzenia czegoś z niczego, sprawia, że coś może znikać, czy ulegać przemianom. Zarówno Szyszkin jak i Nabokov (np. w utworach Król, dama, walet i Blady ogień) do sztuki iluzji porównują kreację światów literackich, co szczególnie u współczesnego prozaika kojarzone jest z powstaniem wszechświata. Istotnym motywem związanym ze sztuką iluzji jest znikanie/śmierć bohaterów (Kartoflany Elf, Obrona Łużyna Nabokova), co ma swe korzenie w tradycji literatury rosyjskiej i wiąże się z podkreśleniem roli autora tekstu jako siły sprawczej rozwoju fabuły utworu.

Obraz kolekcjonera w powieści Michaiła Szyszkina „Zdobycie twierdzy Izmaił”

 Artykuł poświęcony jest problemowi kolekcjonera w powieści M. Szyszkina Zdobycie twierdzy Izmaił. Autorka wykorzystuje do analizy obrazu kolekcjonera prace Krzysztofa Pomiana i Waltera Benjamina i dowodzi, że pojęcie to odnosi się nie tyle do bohatera, ile do autora i narratora powieści. Kolekcjonowanie traktowane jest jako postawa wobec świata i rozpatrywane w kontekście cech całej prozy pisarza, wśród których autorka wyróżnia tęsknotę za całością, wynikającą z doświadczenia rozpadu świata, a także palimpsestowość i intertekstualność.

Artykuł poświęcony jest zasadniczemu podziałowi kompozycyjnemu tekstów lirycznych, polegającemu na tym, iż na planie dalszym tekstu przedstawia się pewne doświadczenie przeżywane przez autora (podmiot liryczny), na planie zaś bliższym – wynikające z tego doświadczenia odkrycie istotnej prawdy o charakterze bardziej ogólnym. Analizie poddana została rola, jaką w wyznaczaniu tego „rozłamu” odgrywa struktura tropów występujących w odpowiednim tekście. Przytoczone są argumenty na rzecz hipotezy, że istnieje mocna tendencja ku występowaniu tropów bogatszych informacyjnie na planie bliższym.

Autor analizuje przekład autorskich neologizmów S. Lema, nazywających środki psychemiczne w Kongresie futurologicznym w bułgarskiej, czeskiej oraz rosyjskiej wersji językowej utworu. Przeprowadzona analiza pozwoliła na odkrycie zauważalnych różnic w wyborach strategii tłumaczeniowych między tłumaczką czeską, która za dominantę przyjęła jak największą wierność intencjom autora, a tłumaczami rosyjskim i bułgarskim, dla których dominantą było uprzystępnienie tekstu czytelnikowi, nawet kosztem sprzeniewierzenia się idei autora. Dodatkowo udało się wykryć, że tłumaczka bułgarska w swojej pracy musiała się posiłkować przekładem rosyjskim.

recenzja książki Tadeusz Szczerbowski, Polskie i rosyjskie słownictwo slangowe, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2018, 392 s.

noty