Fikcja prawna jest to „kłamstwo prawa”,  które polega na  uznaniu sprzeczności z rzeczywistością w celu wywołania pożądanego skutku  prawa. W artykule przedstawiono rolę fikcji prawnych w kilku porządkach prawnych takich, jak prawo rzymskie (fictio legis  Corneliae, fictio  postliminii), prawo kanoniczne (m.in. zastępstwo prawne, osoba prawna, głosowanie większością), średniowieczne prawo polskie. Przypomniano także postulowane przez  średniowieczną naukę prawa wymagania ważności fikcji prawnych, jak to, że mogą pochodzić wyłącznie od ustawodawcy i tylko ze względów słuszności  i dobra wspólnego.

Autor przedstawił sytuację, w której odnalezienie poprawnej kopii średniowiecznego dokumentu wpływa na naszą wiedzę na temat historii. Ród Rożnów pochodził nie do podkoniuszego Gedki, ale od jego nieznanego brata. 

Na przełomie XIV i XV wieku w Królestwie Czeskim zaczął krystalizować się ruch wzywający do zreformowania Kościoła katolickiego. Opierając się na nauczaniu Johna Wiklifa , a następnie Jana Husa próbowano w sposób oddolny wpłynąć na hierarchię kościelną i przekonać ja do dokonania niezbędnych zmian i rzeczywistego wypełniania głoszonych nauk. Niestety, nauczanie Husa spotkało się z potępieniem, a on sam wezwany na sobór w Konstancji, mimo posiadania glejtu bezpieczeństwa od cesarza Zygmunta Luksemburczyka został jako heretyk w 1415 roku spalony na stosie. Doprowadziło to do radykalizacji dużej części mieszkańców Królestwa Czeskiego. Próby siłowego powstrzymania narastającego wrzenia religijnego, społecznego i narodowościowego doprowadziły do wybuchu w 1419 roku rewolucji trwającej do roku 1437.  Artykuł niniejszy jest próbą przybliżenia husyckiego programu i praktycznego jego wcielania w życie w zakresie rewolucyjnej zmiany systemu prawnego. Jakie normy prawne husyci odrzucili i dlaczego oraz czym chcieli je zastąpić?   

Autor  zauważył, że   dochodzenie  wskazanych w tytule roszczeń trwało bardzo długo Natrafiało bowiem  na spore trudności, spowodowane  niechętnym stosunkiem króla do żądań restytucji dóbr, częstym przekładaniem rozpraw na następny sejm oraz mankamentami procedury sądowej. Ich przyczyna tkwiła także w samym sądzie sejmowym, który nie działał sprawnie i w efekcie powstawały liczne zaległości w rozpoznawaniu spraw. Za panowania Augusta II i Augusta III sąd ten działał rzadko w następstwie kryzysu sejmowania. 

Autor ukazuje, jak poprzez XVII-te i XVIII-te stulecie, prerogatywa przysługująca monarsze angielskiemu była – w rozmaitych jej nurtach – wypierana przez bezustannie rosnące ambicje parlamentu nakierowane na zajęcie pozycji suwerena w zawiadywaniu nawą państwową. Wśród obszarów, w których dochodziło do kobfliktu między Koroną a parlamentem na tle królewskiej prerogatywy, omawia autor m.in. law creation process z wyłaniającymi się tu punktami spornymi (presja wywierana na monarchę, by nie odmawiał sankcji na bille uchwalane przez izby, kwestia suspensy i dyspensy itp.). Sporo uwagi poświęca też autor ciągle podejmowanym przez parlament próbom uzyskania wpływu na kształt królewskiego ministerium. W tym obszarze izby nie wahały się postępować per fas per nefas, pociągając do odpowiedzialności w trybie impeachment królewskich ministrów (np. Strafford’a czy Danby’ego), stawiając im zarzuty w rzeczywistości polityczne a nie karne. Omawia też autor obszary, w których monarcha zbyt łatwo rezygnował z podtrzymania swych prerogatywnych uprawnień (np. w zakresie weryfikacji prawidłowości wyboru posłów do Gmin).

Jesienią 1716 r. w Krakowie toczył się wielki proces herszta beskidzkich zbójników, szlachcica Antoniego Złotkowskiego i jego kompanów. Jednym z oskarżonych był zatrzymany wraz ze Złotkowskim Mikołaj Puchalski. W krakowskim procesie nie udowodniono mu udziału w rozbojach i nie udało się go skazać. Wiemy też, że nie była to jedyna próba postawienia go przed sądem. Prawdopodobnie już wcześniej został aresztowany i osadzony w więzieniu zamkowym w Nowym Wiśniczu, ale i wtedy zabrakło wystarczających dowodów przeciw niemu. Po raz trzeci Puchalski stanął przed sądem w kwietniu 1717 r. Był to znów sąd kryminalny miasta Nowego Wiśnicza. Tym razem udowodniono mu (głównie na podstawie jego własnych zeznań) udział w kilku napadach rabunkowych i skazano na ścięcie i ćwiartowanie zwłok. Zgromadzone w trakcie tego ostatniego procesu materiały pozwalają przypuszczać, że i wcześniejsze zatrzymania Puchalskiego nie były pozbawione podstaw. Jeśli nawet nie uczestniczył czynnie w rozbojach, to prawdopodobnie już wtedy był powiązany ze światem przestępczym. Okazuje się jednak, że decydujący o jego losach sędziowie nie wyciągali pochopnie wniosków i zdawali sobie sprawę z konieczności udowodnienia oskarżonemu winy.

W 1760 r. szlachta powiatu słonimskiego wystąpiła z inicjatywą reformy prawa. Jerzy Michalski podejrzewał niegdyś, że zmierzała ona do opracowania IV Statutu litewskiego. Szlachecki projekt załączony do instrukcji dla posłów na sejm nie jest jednak znany. W Wilnie zachował się o dwa lata wcześniejszy projekt zmian w zakresie ustroju sądów i prawa procesowego sporządzony przez szlachtę tego samego powiatu. Artykuł prezentuje w zarysie treść tego ostatniego.    

Wśród źródeł prawa Księstwa Warszawskiego znaczący udział miały przepisy i zwyczaje obowiązujące w Rzeczypospolitej przed jej upadkiem. Orzeczenia opublikowane w Dzienniku Wyroków Sądu Kasacyjnego Księstwa Warszawskiego są istotne dla poznania praktyki wymiaru sprawiedliwości a także dla źródeł ówczesnego prawa materialnego i procesowego. Analiza wyroków Sądu Kasacyjnego Księstwa Warszawskiego pozwala na stwierdzenie, że organ ten rzadko opierał się na prawie przedrozbiorowym.

W publikowanych na łamach najbardziej poczytnych warszawskich gazet w latach 1874-1912 Kronikach Bolesław Prus spenetrował wszystkie zakamarki życia Warszawy. W tym także te skrywane związane z drugim życiem miasta, będące przedmiotem regulacji prawnych. Z penetracji tych pozostawił po sobie Kroniki, będące cennym żródłem informacji o życiu prawniczym w Warszawie w tym okresie. Obrazie, który nie zawsze był zgodny z literą prawa, ale był przedstawiony po mistrzowsku. 

Imperium Rosyjskie opanowało Kaukaz Północny w XIX wieku.  Osiedlano tam głównie  Kozaków.  Miejscowa ludność wyznawała islam, co zbliżało ją do Persji oraz Imperium Osmańskiego. Po rewolucji 1917 r. w Rosji Kaukaz Północny był terenem walk sił „białych”,  „czerwonych” oraz ludności miejscowej z Kozakami.  Ostatecznie zwyciężyli bolszewicy i włączyli ten obszar do ZSRR. 

Artykuł przedstawia analizę okoliczności powstania urzędu Generalnego Delegata Rządu dla Galicji (1919-1921), jego ustrojową pozycję oraz zakres podjętych  zadań  w pierwszych miesiącach jego działalności. Dzieje tej rządowo-administracyjnej instytucji należą do mniej znanych w porównaniu z wiedzą na temat innych struktur administracji publicznej w początkach polskiej państwowości. Podstawą źródłową rozprawy stanowią lwowskie  i krakowskie materiały  archiwalne. Czynności urzędowe generalnego delegata  wiosną  1919 r. zostały odtworzone na podstawie pierwszego dla rządu  raportu z jego  działalności, które uzupełnione zostały wydawanymi przez delegata okólnikami dla podległych mu urzędów. Dały one obraz zarówno prawno-ustrojowej pozycji generalnego delegata, jak i udokumentowały sposób wykonywania powierzonych mu obowiązków w dziedzinie  utrzymania porządku i bezpieczeństwa, które pokrywały się z kompetencjami namiestnika Galicji w czasach austriackich. W artykule znalazło się także omówienie  stanowiska  Generalnego Delegata K. Gałeckiego w sporze o model administracyjnego ustroju na ziemiach  dawnego Królestwa Galicji i Lodomerii.   

W dniu 24 czerwca 1925 r. Minister Skarbu wydał rozporządzenie o organizacji kontroli skarbowej. Weszło ono w życie z dniem 1 września 1925 r. na obszarze izb skarbowych w Grudziądzu, Poznaniu, Krakowie i Lwowie oraz na obszarze Górnego Śląska, a z dniem 1 stycznia 1926 r. na obszarze izb skarbowych w Białymstoku, Brześciu, Kielcach, Lublinie, Łodzi, Łucku, Warszawie i Wilnie. Zniosło zarazem obowiązujący na terenie b. zaboru austriackiego Przepis dla straży skarbowej z dnia 19 marca 1907 r. oraz „przepisy i rozporządzenia” obowiązujące w pozostałych dzielnicach. 

Wcześniej, w drodze rozporządzenia z dnia 21 stycznia 1920 r., Minister Skarbu zarządził, aby organy wykonawcze powołane do strzeżenia dochodów państwowych z podatków pośrednich (akcyz) i monopoli na obszarze byłego zaboru rosyjskiego i w Małopolsce, nosiły nazwę „kontrola skarbowa”.

Ujednolicenie uprawnień ich i organów wykonawczych, przewidzianych w urzędach skarbowych akcyz i monopolów państwowych (tworzonych na podstawie ustawy z dnia 31 lipca 1919 r. o tymczasowej organizacji władz i urzędów skarbowych i wydanego na jej podstawie rozporządzenia wykonawczego), nastąpiło w drodze ustawy z dnia 14 grudnia 1923 r. o uprawnieniach organów wykonawczych władz skarbowych i wydanego na jej podstawie rozporządzenia wykonawczego. Zostały one objęte wspólną nazwą – „kontrola skarbowa”.

Idea komunizmu zawierała obietnicę, że wystarczyło jedynie znieść własność prywatną, uczynić państwo podmiotem zarządzającym w sposób scentralizowany środkami produkcji i samoczynnie nastąpi obumarcie państwa.  A przecież już XIX-wieczni anarchiści, głównie Michał A. Bakunin, ostrzegali, że próba realizacji tego projektu musi zakończyć się ustanowieniem wszechogarniającej despotii. Jednak Karol Marks i Fryderyk Engels do końca życia pozostali przywiązani do swojego komunistycznego ideału, bo na poły religijne rojenia utopistów zwyciężyły u nich nad mozolnym wysiłkiem badaczy, próbujących zrozumieć ludzką historię. W takiej sytuacji twórcy marksizmu artykułowaliby nieświadomie ideologiczne uzasadnienie interesu kasty zawodowych rewolucjonistów, przyszłych władców komunistycznej utopii, będąc w efekcie fundatorami istnienia nowej klasy panującej, właściwej dla państwa socjalistycznego.

Współcześnie jako oczywisty wydaje się fakt istnienia silnych związków politycznych pomiędzy legislatywą a egzekutywą; w sytuacji natomiast pojawiania się tyranii większości parlamentarnej rząd pozbawiony jest de facto  przymiotu względnej choćby niezależności od partyjnej „góry”. Wola polityczna, której źródłem jest naród ulega zniekształceniu: parlament i rząd realizują cele własne w oderwaniu od nie tylko jakiegoś abstrakcyjnie wyobrażalnego interesu publicznego ale i  od zasad porządku określonego w konstytucji. Funkcję korygującą egzekutywę i legislatywę zatem z natury rzeczy musi pełnić władza judykatywy. Sędziowskie prawo do kontroli ustaw ujawniło się w orzeczeniu Najwyższego Sądu Rzeszy z 28 XI 1923 r. Teoretyczne uzasadnienie władzy sędziów i sądów pochodziło od Ericha Kaufmanna.

Ścieranie się koncepcji dotyczących charakteru małżeństwa miało szczególny wymiar na ziemiach polskich podczas zaborów i po odzyskaniu niepodległości (1918). Różnorodność obowiązujących ówcześnie praw (niemiecki BGB z 1896, węgierski Akt nr XXXI o małżeństwie z 1894, rosyjski ukaz o małżeństwie z 1863, I część tomu X i częściowo I część t. XI Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1832 r., austriacki ABGB z 1811) stanowiła wyzwanie dla międzywojennych kodyfikatorów i prawników praktyków. Przesłanki ważności małżeństwa w prawie cywilnym w XIX w. i w pierwszej połowie XX w. miały jeszcze często mieszany charakter – częściowo wywodziły się z zasad religijnych (np. przeszkoda różności wiary, święceń kapłańskich), a częściowo ze świeckich zasad prawa rzymskiego (przeszkoda wieku, pokrewieństwa, powinowactwa, przysposobienia, bigamii oraz wad oświadczenia woli). Na tym tle węgierską ustawę o małżeństwie należy ocenić jako nowoczesną.

Na bazie ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 roku, gwarantującej województwu śląskiemu szerokie prawa samorządne, nazywane w praktyce autonomią, powstało szereg ciekawych rozwiązań ustrojowych, które wcześniej w polskich systemach konstytucyjnych nie występowały. Ich praktyka była zaczynem wdrażania właściwych dla państwa konstytucyjnego instrumentów, decydujących o skali budowy ustrojów demokratycznych. Do takich instrumentów należały interpelacje poselskie.

Artykuł składa się z trzech części. Pierwsza stanowiąca krótki wstęp przedstawia drogę do powstania województwa śląskiego w II RP, zarówno jego części poaustriackiej jak i popruskiej. Część druga charakteryzuje przejęcie wymiaru sprawiedliwość w b. dzielnicy pruskiej, co prawda nie dotyczyło to bezpośrednio Górnego Śląska, ale rozwiązania zastosowane w Wielkopolsce i Pomorzu zostały przeniesione w swoim zasadniczym zrębie na Górny Śląsk;   krótko został też przedstawiony system sądownictwa administracyjnego obowiązujący na tym terenie przed odzyskaniem niepodległości. Część trzecia – zasadnicza – omawia budowę sądownictwa administracyjnego w województwie śląskim. Poza sądownictwem ogólnoadministracyjnym porzedstawiona została też problematyka administracyjnego postępowania spornego w sprawach górniczych. Całość kończy kilka uwag na temat języka urzędowego w postępowaniu przed śląskimi sądami administracyjnymi.

Praca dotyczy spisu grobów polskich i niemieckich z okresu powstań śląskich na terenie powiatu pszczyńskiego. To tu rozpoczęły się powstania śląskie a powiat pszczyński uchodził za matecznik powstańczego zrywu. W pracy ukazano zaangażowanie mieszkańców w czyn zbrojny poprzez straty, jakie ponieśli uczestniczący w walkach peowiacy (członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Ślaska) oraz stojący po drugiej stronie konfliktu żołnierze niemieccy. Dzięki temu można ocenić straty jak i wkład osobowy powiatu pszczyńskiego w niepodległość Polski i przyłączenie części Górnego Śląska do Macierzy. Zważywszy, że materiał ten nie był wcześniej publikowany i oparty jest na zachowanych archiwaliach stanowi on odpowiedź na wiele postulatów badawczych w tej materii. 

W pracy przedstawiona została geneza oraz podstawy prawne funkcjonowania polskich sądów morskich w Wielkiej Brytanii w latach 1941-1945. Istotne miejsce w pracy zajmują okoliczności towarzyszące uchwaleniu „Allied Powers Maritime Courts Act. 1941” oraz wpływu tej regulacji na polskie przepisy prawa. 

W artykule zaprezentowano również zmiany w obowiązujących wówczas przepisach prawa karnego, tak procesowego jak i materialnego.

W pracy ukazano również kulisy mianowania sędziów sądów morskich, jak również starania ministrów Hermana Libermanna i Karola Popiela o zapewnienie im gwarancji niezawisłości sędziowskiej.

Artykuł poświęcono emigracyjnemu opracowaniu „Zagadnienia gmin zbiorowych” dla Rządu RP na uchodźstwie z 1943 r. autorstwa Walentego Fojkisa. Omówiono sylwetkę autora studium, konstrukcję opracowania oraz poszczególne rozważania autora, w których skupił się on na wyborze najkorzystniejszego z punktu widzenia własnych doświadczeń ustroju podstawowej jednostki samorządu terytorialnego. Wbrew tytułowi studium rekomendował on nie gminy zbiorowe, ale gminy jednostkowe posiłkujące się związkami celowymi jako najlepszy fundament dla przyszłego samorządu terytorialnego Polski.

Niniejszy tekst ma na celu zwrócenie uwagi na nieanalizowaną dotąd szerzej kwestię oceny dorobku naukowego Michała Staszkowa, dokonanej przez poznańskiego badacza prawa rzymskiego – Kazimierza Kolańczyka. Sporządzona ocena, związana z podętymi przez M. Staszkowa staraniami o uzyskanie profesury nadzwyczajnej, dotąd wcześniej nieanalizowana i niepublikowana, stanowi interesujące źródło informacji na temat naukowego postrzegania katowickiego uczonego. 

Historia prawa to jedna z dyscyplin nauk prawnych. Studiowanie historii prawa (zwłaszcza polskiego) było ważne w okresie zaborów, ponieważ podkreślało tożsamość narodową. W tym czasie, w XIX wieku, wiodącym ośrodkiem naukowym był Uniwersytet Krakowski. To tam wykładano pierwsze przedmioty prawno-historyczne, dlatego też na tych uczelniach powstały pierwsze modele dydaktyczne. W XX wieku podejmowano wiele prób zmiany systemu szkolnictwa na potrzeby ówczesnej sytuacji. Szczególnie pamiętna wydaje się reforma z 1975 roku, która nie została pozytywnie przyjęta przez środowisko akademickie. Po ponad 40 latach niektóre uczelnie w Polsce nadal wzorują się na założeniach tego modelu. 

W okresie 1968-2018 badaniem prawa rzymskiego na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach zajmowali się między innymi Michał Staszków oraz Edward Szymoszek. Uczeni nie tylko byli pierwszymi wykładowcami tego przedmiotu na Wydziale Prawa i Administracji w Katowicach, ale także w okresie swej kariery naukowej przyczynili się do poszerzenia wiedzy w zakresie tej dziedziny. 

Michał Staszków w zakresie prawa rzymskiego badał proces rzymski, a jego najpopularniejszymi dziełami z tej tematyki są artykuły: Vindicta, Vindex oraz praca monograficzną „Vim dicere”. Studia nad genezą procesu rzymskiego. Natomiast co do drugiego z uczonych to podstawie twórczości Edwarda Szymoszka możemy stwierdzić, że obiektem jego zainteresowań była szkoła glosatorów oraz proces rzymski z naciskiem na status sędziego. 

Przez pięćdziesiąt lat istnienia Wydziału Prawa i Administracji w Katowicach obu romanistów wywarło bez wątpienia istotny wpływ na rozwój prawa rzymskiego. Uczonych łączył nie tylko fakt wykładania prawa rzymskiego ale także ich zainteresowania. W dalszym okresie swej kariery Edward Szymoszek dokonał wnikliwej analizy dzieł Michała Staszkowa, a działalność jego poprzednika miała wpływ na ukierunkowanie jego późniejszych badań w dziedzinie procesu.