W artykule przeanalizowano różne perspektywy i interpretacje pojęć: marginalizacji społecznej i wykluczenia, a także podjęto próbę ich systematyzacji. Przedstawiono obszary aktywności, w których występują różne formy marginalizacji. Wskazano również oficjalne interpretacje tych pojęć, stosowane w dokumentach polityki społecznej. Kolejnym obszarem analizy są złożone czynniki warunkujące stan marginalizacji społecznej oraz etiologia i mechanizmy wykluczenia społecznego ukazane w świetle wybranych koncepcji teoretycznych. Zwrócono również uwagę na zmiany społeczne zachodzące w Polsce po 1989 roku oraz na proces globalizacji. Ważne kwestie poruszane w artykule dotyczą problemów ubóstwa i nierówności społecznych, w szczególności związanych z nierównym dostępem do edukacji.

Współcześnie nasze miejsce w hierarchicznej strukturze relacji społecznych (drabinie społecznej) jest określane przez wykształcenie, wiedzę oraz posiadane umiejętności zawodowe. Szeroko rozumiana edukacja ma decydujący wpływ na pozycję społeczną i prestiż zarówno jednostek, jak i grup społecznych, a nawet całych społeczeństw (państw). Najczęściej stosowaną syntetyczną miarą rozwoju społecznego, przyjmowaną dla poszczególnych krajów na całym świecie, stał się Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index). Wskaźnik ten opiera się nie tylko na rozwoju gospodarczym, ale również na czynnikach związanych ze zdrowiem i edukacją.

Artykuł ma na celu przedstawienie przyczyn oraz konsekwencji nierówności edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży zagrożonych marginalizacją. Coroczne badania „Diagnoza społeczna” oraz wyniki PISA potwierdzają, że dysfunkcyjne środowisko rodzinne dziecka (ubóstwo, uzależnienia, przemoc) przyczynia się do trudności w osiągnięciu odpowiedniego poziomu wykształcenia. Edukacja stanowi niezbędne narzędzie w procesie zapewniania dzieciom równych szans i może być wykorzystana w programach uczących młodzież umiejętności, które pomogą im zmienić własną sytuację życiową. Przykładem takich działań jest projekt opisany w artykule, zatytułowany „Przedsiębiorczość na ulicy”, realizowany przez Fundację dla Polski.

W artykule przeanalizowano wybrane wymiary choroby — medyczny, psychologiczny i społeczny. Omówiono teorię roli społecznej człowieka chorego w świetle prac T. Parsonsa oraz przedstawiono koncepcję choroby w kontekście pojęć dewiacji społecznej i stygmatyzacji. Zaprezentowano interpretacje A. Schulza i M. Douglas. Uwzględniono także specyfikę choroby przewlekłej oraz działania edukacyjne pomocne w pracy z osobami przewlekle chorymi (w szczególności dziećmi i młodzieżą). Przedstawiono wybrane konsekwencje chorób przewlekłych dotykających młodzież w wieku szkolnym oraz kierunki wspierania rozwoju uczniów, ich zdrowia i edukacji. W kolejnej części artykułu wskazano wybrane inicjatywy agencji Unii Europejskiej związane z promocją zdrowia obywateli oraz zadania uwzględnione w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007—2015.

Artykuł przedstawia wyniki badania dotyczącego relacji między społeczno-ekonomicznym statusem rodziców (SES) a formami organizacyjnymi kształcenia ich dzieci z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej. Badanie przeprowadzono na ogólnopolskiej próbie 260 rodzin. Wykazano, że status SES rodziców ma istotny wpływ na formę edukacji uczniów: większość dzieci z rodzin o niskim statusie SES uczęszcza do szkół specjalnych, podczas gdy dzieci z rodzin o wyższym statusie SES najczęściej uczęszczają do szkół integracyjnych. Różnica ta wynika w dużej mierze z większego zaangażowania rodziców o wyższym statusie społecznym w wybór szkoły oraz ich odmiennych preferencji edukacyjnych. Autor konkluduje, że zróżnicowanie ścieżek edukacyjnych dzieci w zależności od statusu SES rodziców jest zjawiskiem niekorzystnym zarówno społecznie, jak i edukacyjnie.

Tekst przedstawia badania nad dystansem społecznym wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną w dwóch środowiskach: wielokulturowym i monokulturowym. Prezentacja badań została poprzedzona krótkim wprowadzeniem dotyczącym społecznych koncepcji niepełnosprawności, ze szczególnym uwzględnieniem upośledzenia umysłowego oraz opisem zjawiska dystansowania w środowisku wielokulturowym.

Osoby z niepełnosprawnościami należą do grupy zagrożonej marginalizacją i wykluczeniem społecznym w różnych sferach życia społecznego. W niniejszym artykule odniesiono się do specyfiki udziału osób z niepełnosprawnością intelektualną w rynku pracy oraz do podstaw prawnych wsparcia zawodowego i społecznego w Polsce. Podjęto próbę wyjaśnienia trudności w dostępie do zatrudnienia lub całkowitego braku uczestnictwa tych osób w rynku pracy w kontekście wykluczenia społecznego i marginalizacji.

Analizy podjęte w artykule koncentrują się na problemie wykluczenia edukacyjnego osób niedostosowanych społecznie. Problem ten został przedstawiony w kontekście wykluczenia społecznego, a rozważania odnoszą się do dwóch aspektów: pierwszy dotyczy wykluczenia dzieci i młodzieży z powszechnego systemu edukacji, drugi koncentruje się na problemach edukacji młodzieży niedostosowanej społecznie w kontekście instytucji resocjalizacyjnych.

Artykuł opisuje badania przeprowadzone w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Analiza życiorysów młodocianych sprawców przestępstw stanowi bogate źródło wiedzy na temat uwarunkowań niedostosowania społecznego oraz opóźnień szkolnych. Autorzy artykułu ukazują, w jaki sposób instytucje resocjalizacyjne przeciwdziałają wykluczeniu społecznemu swoich wychowanków, organizując im nauczanie oraz kształcenie zawodowe. Autorzy wskazują brak systematycznej opieki po opuszczeniu zakładów poprawczych jako poważną wadę systemu resocjalizacji społecznej.

Przedmiotem artykułu jest potencjał emancypacyjny teorii krytycznych, przedstawiony na przykładzie: teorii upodmiotowienia (traktowanej jako element radykalnej pracy socjalnej), teorii rasy krytycznej, teorii LatCrit oraz teorii LGBT. Podstawowe założenie przyjęte w tekście wskazuje na kategorię rasy i orientacji seksualnej jako konstrukty społeczne. W kontekście rasizmu i zasad heteronormatywnych mogą one stać się podstawą marginalizacji społecznej (jako cechy zdyskredytowane). Krytyczne dyskursy wskazanych teorii są pomocne w ujawnianiu społecznych podstaw niekorzystnych statusów tworzonych według kryterium rasy i orientacji seksualnej, jak również sprzyjają rozwijaniu kompetencji w zakresie tworzenia pozytywnych tożsamości oraz prowadzenia działań emancypacyjnych.

Artykuł zawiera analizę edukacji jako sposobu wyjścia z marginalizacji w kontekście ruchów migracyjnych ludności. Autor przedstawia ideę merytokracji oraz przyczyny jej zawodności jako środka osiągania awansu społecznego. Następnie analizuje przyczyny migracji absolwentów nie tylko jako świadomej decyzji o podnoszeniu kwalifikacji, ale również jako przymusu związanego z niemożnością znalezienia pracy zgodnej z wykształceniem na krajowym rynku pracy.

Zestawienie wysokich zdolności i wysokiego ryzyka w zachowaniach dzieci, będące motywem przewodnim tego artykułu, zostało potraktowane jako swoisty paradoks edukacyjny. Autor stara się wykazać, że uzdolnione dzieci i młodzież, pochodzące z grup wysokiego ryzyka i zagrożone marginalizacją społeczną, posiadają duży potencjał i nie są – wbrew stereotypowemu postrzeganiu – pozbawione zdolności. Zdolne dzieci i młodzież, które przejawiają zachowania destrukcyjne, agresywne, przestępcze lub osiągają wyniki poniżej swoich możliwości, stanowią edukacyjny paradoks wart wyjaśnienia w poszukiwaniu nowych i adekwatnych rozwiązań oraz interpretacji.

Celem artykułu jest określenie szans edukacyjnych dzieci wiejskich na podstawie badań przeprowadzonych w Publicznym Gimnazjum w Łapowie (woj. świętokrzyskie). Projekt ten miał również na celu identyfikację sytuacji społeczno-ekonomicznej uczniów, ich standardu życia, szans edukacyjnych, dostępu do różnych form kultury i edukacji oraz możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Dodatkowo badania miały na celu określenie sytuacji finansowej i zawodowej rodzin respondentów, poziomu wykształcenia ich rodziców, struktury rodzinnej i warunków życia, a także relacji rodzic–dziecko, zaangażowania rodziców w problemy dzieci oraz udziału uczniów w wydarzeniach społeczno-kulturalnych. Zgodnie z wynikami badań dzieci wiejskie mają podobne, lecz nie takie same możliwości rozwoju osobistego i edukacyjnego w porównaniu z uczniami z miast. Artykuł zawiera szczegółową analizę szans edukacyjnych dzieci wiejskich w odniesieniu do powyższych czynników. Wyniki badań pozwoliły autorowi określić charakter szans edukacyjnych dzieci wiejskich, które wymagają wsparcia w zakresie wyrównywania ich możliwości edukacyjnych.

Istnieje wiele badań, artykułów i książek podejmujących problem wykluczenia społecznego różnych grup ludzi: kobiet, osób z niepełnosprawnościami, mniejszości etnicznych, religijnych, osób ubogich czy byłych więźniów. Jednak w literaturze społecznej, zwłaszcza polskiej, istnieje luka w zakresie refleksji naukowej i praktyki społecznej dotyczącej wykluczenia dzieci. W polskich realiach nadal silne i aktywne jest przekonanie, że „dzieci i ryby głosu nie mają”, podczas gdy na świecie podejście do statusu społecznego dzieci jest rozumiane jako idea, potrzeba i wysiłek na rzecz rozwoju uczestnictwa dzieci oraz budowania dziecięcego obywatelstwa. Artykuł przedstawia międzynarodowe instrumenty i narzędzia wspierające ideę partycypacji dzieci i jej rozwój, istotę współczesnego podejścia do uczestnictwa dzieci, kluczowe czynniki oraz strategie promowania społecznego uczestnictwa dzieci i tworzenia dziecięcego obywatelstwa.

Termin „wykluczenie” trafnie oddaje sytuację dzieci, które nie są akceptowane przez swoich rówieśników. Do tej kategorii należą dzieci, którym rówieśnicy nie pozwalają odgrywać ważnych ról ani podejmować zadań w grupie, a także otwarcie okazują im niechęć. Do grupy tej zaliczają się również dzieci doświadczające obojętności ze strony grupy, pomijane w zabawach i innych formach aktywności zespołowej. Najczęstszą przyczyną wykluczenia dzieci jest ich nieprawidłowe funkcjonowanie w relacjach z innymi ludźmi, co wynika głównie z niewłaściwej opieki i wychowania w rodzinie. Artykuł zawiera krótką charakterystykę dzieci wykluczonych oraz opisuje przykłady wczesnej profilaktyki skierowanej do rodziców dzieci we wczesnym dzieciństwie. Celem tej profilaktyki jest edukacja rodziców należących do grupy ryzyka, czyli tych, którzy mogą mieć lub mają poważne trudności w pełnieniu roli rodzicielskiej.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie zastosowania koncepcji rezyliencji w praktyce pedagogicznej szkoły w celu wspierania odporności psychicznej uczniów z grupy ryzyka, którzy są potencjalnie zagrożeni wykluczeniem społecznym. Wspieranie rezyliencji uczniów ma na celu osiągnięcie pozytywnej adaptacji, rozumianej jako pomyślne przystosowanie mimo zagrożeń i przeciwności losu. Na początku artykułu przedstawiono charakterystykę zjawiska rezyliencji oraz podstawowe założenia tej koncepcji, wyjaśniając mechanizmy funkcjonowania tego zjawiska. Następnie, na podstawie analizy indywidualnego przypadku, zaproponowano sposób zastosowania tej koncepcji do planowania procesu wspierania rezyliencji u uczniów.

Tekst dotyczy narastającego problemu marginalizacji roli zawodowej nauczyciela zarówno w systemie edukacji, jak i w opinii publicznej. Przedstawiono kontekst historyczny tego zagadnienia oraz jego genezę. Podjęto również próbę analizy kilku złożonych rozwiązań tego problemu.

W procesie socjalizacji człowiek gromadzi różnorodne doświadczenia, które decydują o jego dalszym indywidualnym rozwoju. Doświadczenia konstruktywne wpływają na kształtowanie dojrzałej tożsamości i umożliwiają budowanie pozytywnych relacji społecznych. Jednak nie są one udziałem wszystkich — część dorastających osób doświadcza traumatycznych przeżyć, które zaburzają rozwój psychospołeczny i mogą stać się podstawą do dewiacyjnego uczestnictwa w życiu społecznym. Osoby dorastające, które doświadczyły traumy, potrzebują odpowiedniego wsparcia w radzeniu sobie z trudnymi przeżyciami. W artykule opisano pomocne formy wsparcia w zakresie włączania społecznego osób przejawiających różne zachowania problemowe rozwijające się na tle doświadczonych urazów.

Niniejszy artykuł przedstawia ramy funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy edukacyjnej skierowanej do dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w Niemczech. Przedmiotem analizy są współczesne niemieckie systemy edukacji ogólnej i specjalnej, a także formalne i nieformalne formy wsparcia dla dzieci, młodzieży i rodzin znajdujących się w sytuacji wykluczenia społecznego lub zagrożonych takim wykluczeniem. Przykład przywołany w artykule dotyczy sposobu funkcjonowania wspomnianych instytucji w jednym z krajów związkowych — Nadrenii Północnej-Westfalii.

Celem niniejszego artykułu jest poszerzenie postrzegania funkcji sztuki oraz zbadanie jej potencjału, ze szczególnym uwzględnieniem teatru, w procesie edukacji skierowanej do młodego pokolenia. Obecność sztuki w procesie edukacyjnym nie tylko przynosi indywidualne, praktyczne korzyści rozwojowe, ale także pełni funkcję prewencyjną wobec niepokojących zjawisk społecznych.

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi czytelników na klasyczną koncepcję afirmacji życia zawartą w filozofii wychowania Bronisława Ferdynanda Trentowskiego. Autor odwołuje się do jednej z oryginalnych tez sformułowanych przez Trentowskiego, zgodnie z którą podstawowym źródłem afirmacji życia młodego człowieka jest właściwy proces wychowawczy realizowany przez pierwszych wychowawców dzieci i młodzieży, a więc rodziców, opiekunów i nauczycieli. W swojej aretologii wychowania Trentowski kładł nacisk przede wszystkim na stoickie cnoty, takie jak: mądrość, wolność, odwaga, pracowitość, pogoda ducha, punktualność, niezależność, honor, hart ducha, wewnętrzny spokój, nadzieja i skromność. Istotę jego prakseologicznej recepty na szczęśliwe życie dzieci i młodzieży przedstawiono w końcowej części artykułu.