Pełny numer ER(R)GO nr 38 (1/2019) - dyskursy weg(etari)anizmu.

Strona tytułowa i spis treści ER(R)GO nr 38 (1/2019) - dyskursy weg(etari)anizmu.

Er(r)go...,

czas na lewacką sałatę. Przede wszystkim sprawa zwierzęca, sprawa poważna: zwierzobójstwo, krzywda zwierząt i nasze moralne tchórzostwo, zinstytucjonalizowane zarzynanie, chów wertykalny, hodowla intensywna, żywe nie-życie zwierząt, hekatomba ptaków, w Azji kury palone na stosie, festiwale psiego mięsa w Chinach, deanimalizacja zwierząt i ontologiczna degradacja bytów zwierzęcych, zwierzęcy lumpenproletariat. W tle historyczny marsz zwykłych ludzi po zwierzęce białko i zwierzęta idące na rzeź, wszyscy równym krokiem. A przecież mięso zachowuje całe cierpienie.

Zwierzęta zadają nam pytania: Co jemy, gdy je jemy – Körper czy Leib? A zwierzęta pozaludzkie to „nieosobowe podmioty prawne” czy „rzeczy ruchome”? Ktoś się waha: może tofucznica zamiast jajecznicy? I różne próby odpowiedzi: wegetarianizm, semiwegetarianizm, fleksitarianizm, abolicjonizm, redukcjonizm, ingredientyzm, reduktarianizm, protopijny model postępu moralnego, wystopia, karnizm i neokarnizm, weganizm, cheating vegetarianism, lazy veganism, weganizm tożsamościowy, rewizyjny weganizm polityczny, weganizm bojkotowy, weganizm etyczny, czarny weganizm sióstr Ko, weganizm naiwny i w końcu, a jakże by inaczej, post-weganizm. Wszystko to w ogniu walki: z szowinizmem gatunkowym, z gatunkizmem, z niewolnictwem żywnościowym, z seksizmem, rasizmem, homofobią i klasizmem. Ktoś stwierdza: potrzebna filozofia czująca świat zamiast hermetycznej gadaniny. I oto nowe jest pytanie: bić albo nie bić?

Między tekstami i w nich dzieją się przeróżne rzeczy. Pięknoduchy estetyzują życie, biała klasa średnia zawłaszcza przestrzeń etycznego, w praktykach wegańskich uwidaczniają się etnocentryczne epistemologie ignorancji, mnożą się wege fora, weganie demonstrują moralną wyższość wobec nie-wegan, Realne staje się tym, co zawsze wraca do tego samego miejsca, „ale” dochodzi do głosu, podmiot zmaga się z dosłownością, wiersz walczy z infekcją myślenia zadaniowego, kobiety mieszkające bez partnera jedzą mniej mięsa, wyobraźnia somatyczna zwraca się ku temu, co gorące i suche, zwierzęta, litując się nad nieporadnością człowieka, oddają mu swoje ciało na pokarm, krowy bogatych zjadają chleb biednych, liczba osób niejedzących mięsa wzrasta, ale szympansy wolą owoce z robakiem, zaś w retoryce wegańskiej dominuje podejście postrasowe. Tymczasem Lacan zakazuje czegoś, co i tak jest niemożliwe, Freud dzieli bliźniego na dwie części, Henry Ford inspiruje się sposobem funkcjonowania rzeźni, Deleuze proponuje ideę mięsa uniwersalnego, Marvin Harris walczy o białko, Central Market, parodia wiejskiego targowiska, składa mitologiczną obietnicę, a jeden poeta przygląda się światu toczonemu przez klisze językowe i przebija się przez prozaiczność plastiku, ale ten nie daje się składni. Cotzee w Texasie jeździ na rowerze bez sandałów, nie uprawia socjalizmu ani wolnej miłości, nie bierze zimnych pryszniców i nie je mięsa, nawet żeberek i kurczaka. Ale pyta: cztery łapy z jednego niedźwiedzia: a co z resztą zwierza? I jeszcze: co myśli wół zaliczony bez żadnej konsultacji z nim do gatunku niższego niż niedźwiedź? Jak Hala Mięsna ma iść z duchem czasu?

Sztuka nie pozostaje w tyle. Akcjoniści Wiedeńscy powracają znów, by zjadać ekskrementy, kopulować ze zwierzętami, zarzynać, patroszyć i rozszarpywać. Huan ubrany w mięsny kombinezon przechadza się ulicami miasta, na obrazach kobiety i mężczyźni wiją się na podłodze wśród kawałków mięsa i gryzą surowe kawałki kurczaka, Jana Sterbak szyje sukienkę ze steków, Jannis Kounellis rozwiesza wzdłuż ścian na hakach kawały wołowiny, papież pojawia się na tle przepołowionego wołu, Heide Hatry powiada „Heide, ty świnio!”, a Lucien Freud po prostu jest mięsem. Mięso materiałem sztuki! – a bezdomni nie mają co jeść. Na szczęście w wierszach Bartczaka wyłania się nowa forma życia – szczeźnik – już nie człowiek ani nie zwierzę.

Różne inne byty i nie-byty nam w tym wszystkim towarzyszą: byt pośledni, byt wyklęty, choć nie żołnierz, kolonialność bytów, mięso bezofiarne, mięso czyste, mięso bezmięsne, 101,4 kg mięsa na osobę, kapitalizm ze zwierzęcą twarzą, tajne wojny wegańskie, stosunek babci do jedzenia, mięsne konotacje męskości, wszystkożerca (wszystko?), 100 słynnych czarnych wegan, bawełna – nieetyczny produkt wegański, „okruchy filozoficzne o kotach”, mięsożerność podmiotowości, człowiek etnoklasowy, nieposłuszeństwo epistemologiczne i ontologiczne, owo-lakto-mięsny nadmiar, kobiety – agentki zmiany, technicznie drukowanie mięsa, nasza potencjalna nie nieludzkość, wewnętrzne życie zwierząt, aktywna ignorancja, realistyczne utopie, celebrytyzacja weganizmu, sploty metodologiczne. Może to byty nie-byty wątpliwe, ale jeden fakt nadal pozostaje bezsporny: fakt mięsożerny.

Fakt mięsożerny! Fakt mięsożerny! Fakt mięsożerny!

Wojciech Kalaga
https://orcid.org/0000-0003-4874-9734

P.S. Pragniemy poinformować naszych Czytelników i Autorów, iż począwszy od numeru 40 (1/2020) „Er(r)go” stanie się pismem dwujęzycznym: będziemy publikować materiały w języku polskim i angielskim. Zwiastunem tych nadchodzących zmian jest okładka tego numeru.

Weganizacja akademii i nowa humanistyka, czyli o weganizmie w kontekście badań literacko-kulturowych

Zaproponowane przez autorkę pojęcia „weganizacji akademii” i „wegańskiego zwrotu” odnoszą się do rosnącego zainteresowania badaczy – literaturoznawców, kulturoznawców, filozofów czy też psychologów – weganizmem postrzeganym zarówno jako praktyka jak i filozofia. Artykuł omawia historię tego zainteresowania oraz skupia się na kulminacyjnym momencie w historii naukowej refleksji nad weganizmem wyznaczonym przez publikację przez Laurę Wright The Vegan Studies Project. Food, Animals and Gender in the Age of Terror, monografii, która tworzy fundamenty dla studio nad weganizmem. Artykuł podejmuje próbę określenia specyfiki studiów nad weganizmem w kontekście studiów nad zwierzętami, ekokrytyki i ruchów na rzecz zwierząt oraz miejsca, jakie zajmują na mapie współczesnej humanistyki ze szczególnym uwzględnieniem wprowadzonej przez Ewę Domańską koncepcji humanistyki prefiguratywnej. Widziane w tym ujęciu studia nad weganizmem mogą stać się platformą debaty na temat możliwości stworzenia alternatywnej wizji przyszłości.

W artykule analizowana jest, głównie na podstawie materiałów The Reducetarian Foundation, ewolucja i różnorodność definicji i opisu reduktarianizmu, a także klasyczna definicja weganizmu przygotowana przez The Vegan Society. Badane są relacje pomiędzy dwoma postawami, zarówno w aspekcie formalnym opartym na zestawieniu definicji, jak i osobistym, na podstawie opinii poszczególnych osób. Przeprowadzone analizy prowadzą do próby znalezienia odpowiedzi na pytanie czy weganizm jest i/lub powinien być uznany za formę reduktarianizmu.

Niniejszy esej podnosi kwestię skomplikowanych związków między szowinizmem gatunkowym i rasizmem. Podczas gdy wyostrzona wrażliwość na cierpienie słabszego i doświadczenia w walce o równouprawnienie społeczne powinny pomagać przerzucić pomost między interesami skolonizowanych zwierząt ludzkich i pozaludzkich, w świadomości kolorowych mieszkańców społeczeństw osadniczych weganizm postrzegany jest zazwyczaj jako styl życia uprzywilejowanego białego człowieka - kolonizatora. Na skutek uwewnętrznienia kolonialnych koncepcji tożsamości praktykujący kolorowy weganin czuje się często wyobcowany ze swojej własnej kultury. Do demontażu matrycy kolonialności i solidarnej walki o świat wolny od wszelkich form opresji nawołują najbardziej w ostatnich latach aktywni  kolorowi weganie. Analizie ich poglądów poświęcona jest główna część eseju.    

Biologiczne przesłanki wskazują na to, że dieta ludzka, powinna być zbliżona do szympansiej. Jako gatunek,homo sapiens sapiens, nie jest stricte mięsożerny. Społeczno-kulturowe uwarunkowania doprowadziły do sytuacji powszechnego spożywania mięsa. Na spożywanie mięsa w niektórych częściach globu wpływa też swoisty klimat, który utrudnia lub wręcz uniemożliwia pozyskiwanie produktów roślinnych (choćby w Mongolii, Kirgistanie, regionach polarnych). Człowiek nie tylko je mięso, ale nadaje mu też silne kulturowe naznaczenia (spożywanie mięsa białego- powszechnie przypisuje się kobietom, podczas kiedy mężczyźni „powinni” spożywać mięso czerwone). Obok takich utartych przekazów, zakorzenionych mocno w kulturze zachodniej, pojawia się jednak nowy silny i dynamiczny trend, jakim jest odrzucenie produktów odzwierzęcych. Liczba osób nie jedzących mięsa wzrasta. Czy jest to zatem powrót do natury człowieczej czy też odstępstwo od niej? Niektórzy autorzy uważają, że diety bezmięsne stanowią przywilej klas społeczno-ekonomicznych ulokowanych w wyższych sferach społecznych. Czy jest możliwe niejedzenie mięsa przez całe społeczności, szczególnie jeśli diety bezmięsne zostaną uznane za atrakcyjną formę konsumpcji?

Wegetarianizm to – najkrócej rzecz ujmując – niejedzenie mięsa. Weganizm jest nieco bardziej radykalną opcją – to nie tylko niespożywanie mięsa, ale generalnie produktów zwierzęcych: jajek, mleka, nabiału, miodu. Są to stosunkowo proste definicje dla tych rodzajów diet. Problem zaczyna się jednak już wtedy, kiedy określimy wegetarianizm czy weganizm rodzajem diety. Wegetarianizm i weganizm nie jest więc jedynie związany z jedzeniem, można mówić tu już o pewnym stylu życia rozumianym przede wszystkim jako „rozmiary i forma konsumpcji”. W swoim wystąpieniu chcę prześledzić pobudki, jakie stoją za wyborem tego rodzaju diety – zdrowie stanowi jedną z nich – a także poddać refleksji nie tylko zdrowotne, ale także kulturowe aspekty weg*anizmu. Na rynku obecnych jest coraz więcej produktów wegetariańskich i wegańskich, z dużą częstotliwością powstają też nowe restauracje, a nawet lodziarnie czy fast foody, o ile nie całkowicie wege lub wega, o tyle włączające do swojego menu potrawy bezmięsne czy po prostu warzywne. Mnożą się wege fora i społeczności internetowe, kanały na YouTube oraz blogi z przepisami kuchni roślinnej. Wszystko to pozwala zastanawiać się, czy dieta wege/wega stała się czymś w rodzaju mody, która w niedługim czasie przeminie czy też przemawiają za tym także inne względy, a jeśli tak, to jakie.

Sue Coe, angielska artystka, stwierdziła, że rzeź zwierząt uległa normalizacji, ponieważ została ukryta. Wystawione na półkach supermarketów zafoliowane kawałki mięsa nie przywodzą na myśl żywych istot. Mięso przeznaczone do masowej konsumpcji zostało odrealnione, natomiast w sztuce współczesnej znajdziemy przykłady procesu odwrotnego. Sztuka mięs(n)a stawia widzów w niewygodnej sytuacji, ponieważ to, co skrzętnie skrywa przemysł spożywczy (zabijanie zwierząt, krew, wnętrzności) dane jest im doświadczyć bezpośrednio. Wydaje się, że mięso w sztuce współczesnej umożliwia symboliczne odniesienie się do wielu kwestii. W swoim tekście chciałabym pokazać przykłady wykorzystania zwierząt/mięsa przez artystów, aby szokować i zderzać odbiorców z Realnym, a także zadawać im pytania natury etycznej.

Niniejszy artykuł wprowadza do polskiego dyskursu najszerzej pojętych „studiów nad zwierzętami” sylwetkę Florence Burgat, fenomenolożki i jednej z czołowych francuskich filozofek zajmujących się życiem zwierzęcym, ze szczególnym uwzględnieniem jej ostatniej książki, L’humanité carnivore [Ludzkość mięsożerna] (2017), w której analizuje ona „fakt mięsożerny”. Nie kwestionując wartości odkrytej przez Burgat zasady ekwiwalencji, która mogłaby pozwolić nam na wyjście z uwarunkowanej antropologicznie struktury ofiarniczej, a – dzięki mięsu bezofiarnemu (czystemu mięsu) – niejako obejść nieredukowalny fakt mięsożerny, rozpatruję jednak ów fakt w kontekście technologicznego wymiaru konsumenckiego kapitalizmu. Porzucając perspektywę antropologiczną na rzecz krytyki ekonomii politycznej, usiłuję dowieść że w „owo-lakto-mięsnym nadmiarze” (Burgat) naszych czasów, można upatrywać efektu prototypowej zaburzającej innowacji. Tym samym artykuł można czytać jako próbę uczynienia z życia zwierzęcego przedmiotu krytyki ekonomii politycznej.

Artykuł "Kraina Mięsa" jest pierwszym polskim tłumaczeniem eseju Johna Maxwella Coetzee'go "Meat Country" opublikowanego w 1995 roku przez czasopisma Granta.

W niniejszym szkicu analizie poddany zostaje najnowszy tom Kacpra Bartczaka pt. Pokarm Suweren, który ukazany jest tu jako radykalna próba wyrażenia podmiotu posthumanistycznego – istniejącego jako figura na granicy języka i ciała.

Recenzja wydanej w 2016 roku monografii Karoliny Pospiszil pt. Swojskość i utrata. Obrazy Górnego Śląska w literaturze polskiej i czeskiej po 1989 roku koncentruje się na walorach pracy, które stanowią o jej interdyscyplinarnym charakterze i solidnym ugruntowaniu w metodologii badawczej (geokrytyka), a jednoczesnie pozwalają zachować odrębną poetykę adekwatną do historii i kultury opisywanego regionu.

Nota krytyczna poświęcona książce: Moving Modernisms: Motion, Technology, and Modernity pod redakcją Davida Bradshawa, Laury Marcus i Rebekki Roach. Oxford: Oxford University Press, 2916.

Nota krytyczna na temat książki Lecha Witkowskiego pt. Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury. Wydawnictwo Impuls i Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Kraków 2018. Oprawa twarda, 790 stron.

Streszczenia w języku angielskim tekstów głównych działów numeru.

Informacje dla Autorów i karta stylu "Er(r)go".

Metryczka numeru.