PR 2022 nr 1 cały numer

strona tytułowa

Oświadczenie

PR 2022 nr 1 spis treści

Wstęp

Celem artykułu jest pokazanie możliwości wykorzystania korpusu językowego w badaniach naukowych oraz nauczaniu języków obcych. W artykule omówiono zalety Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego i korpusu ruTenTen11 (Sketch Engine). Zbiory tekstów przedstawione w korpusach, które są nowoczesnym narzędziem analizy językowej, mogą posłużyć do badania zmian w systemie językowym, językowego obrazu świata oraz w celach leksykograficznych. Korpusy językowe rejestrują historię słów, dokumentują zmiany ich znaczeń. W artykule analizie poddano  leksem i koncept Демократия w języku rosyjskim, a także znaczenie nowego zapożyczenia контент oraz czasownika озвучить. Autorka porównuje także wiedzę o języku i kulturze zawartą w korpusie i słowniku asocjacyjnym. Korpusy dostarczają przydatnych informacji o cechach semantycznych wyrazów, ich kolokacjach. Badając modele łączliwości wyrazów, można zrekonstruować językowy obraz świata. Dane językowe wydobyte z korpusów mogą też wzbogacać słowniki tradycyjne.

Autor artykułu wykorzystał otwarte zasoby korpusowe (NewsRu oraz Taiga), gromadzące newsy internetowe, do stworzenia N-gramowych modeli języka na potrzeby systemów automatycznego rozpoznawania mowy. Modele zostały poddane wszechstronnej ewaluacji (perplexity, word error rate, rozpoznawanie nazw własnych, porównanie z modelem bazowym oraz Google ASR). Autor dokonał także rescoringu modeli N-gramowych, wykorzystując w tym celu rekurencyjne sieci neuronowe. Skuteczność modeli oceniono w drodze rozpoznawania mowy z kanału informacyjnego Россия 24 (przetestowano 37 plików o łącznej długości 1,5 godziny). Dobór danych testowych wiąże się z zasadniczym celem artykułu – rozpoznawaniem mowy na potrzeby tzw. monitorinu mediów.

Niniejszy artykuł poświęcony jest możliwościom wykorzystania polsko-rosyjskiego korpusu równoległego InterCorp w procesie ustanawiania ekwiwalencji przekładowej.  Przybliżono zasoby i funkcje InterCorp, ze szczególnym uwzględnieniem jego użytkownika rusycysty. Wskazano jego wzrastającą przydatność w badaniach lingwistycznych i translatorskich. Szczególną uwagę zwrócono na proces dochodzenia do ekwiwalentów –ekwiwalentyzację. W procesie tym istotną rolę przypisano korpusowi równoległemu, umożliwiającemu znajdowanie rozwiązań tłumaczeniowych nierzadko przekraczających możliwości jednego tłumacza czy leksykografa przekładowego. Tekst posłużył również do głębszej refleksji nad znaczeniem i perspektywami badań empirycznych we współczesnym językoznawstwie.

Badania korpusowe nad tłumaczeniem pisemnym i ustnym na materiale tekstów w języku rosyjskim: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

W ostatnich latach coraz większą popularnością cieszą się badania opisowe i stosowane nad tłumaczeniem, wykonane z wykorzystaniem metod korpusowych. W niniejszym artykule omawiamy założenia i przykłady najnowszych badań korpusowych nad tłumaczeniem pisemnym i ustnym wykonane na materiale zaczerpniętym z korpusów języka rosyjskiego, zwłaszcza równoległych i porównywalnych. W przeciwieństwie do badań nad innymi językami europejskimi (angielski, francuski, niemiecki, hiszpański itp.), pokaźny dorobek rosyjskich badaczy jest stosunkowo mało znany szerszemu gronu naukowców. Przedstawiamy zatem zakres dotychczasowych badań, przybliżamy najważniejsze korpusy równoległe i porównywalne z podkorpusem tekstów rosyjskich wykorzystane w badaniach nad tłumaczeniem ustnym i pisemnym, omawiamy najnowsze metody badawcze, w tym wykorzystanie statystyki opisowej i wnioskowania statystycznego, a także przybliżamy wybrane badania, które wywarły znaczący wpływ na dyscyplinę. Na koniec podejmujemy próbę określenia luk badawczych oraz kierunków dalszych badań.

Celem artykułu jest pokazanie możliwości wykorzystania korpusów internetowych w badaniach syntaktycznych. Analiza korpusowa pozwala na weryfikację aksjomatycznie zmodelowanych kompozycji znaków, z tym że polecenie może mieć charakter materialny (wyszukiwanie dokładne) lub algorytmiczne (wyszukiwanie leksykalno-gramatyczne). Narzędzia korpusowe są przede wszystkim przydatne przy określeniu częstości występowania jednostek i ich kombinacji w tekstach oraz regularności występowania wstępnie ustalonych cech. Na podstawie częstości mogą być opisywane cechy typologiczne różnych języków pod względem wybranych parametrów. Analiza korpusowa daje również możliwość sprawdzenia, czy dana właściwość walencyjna leksemu jest poświadczona, czy nie, także ustalenia jej funkcjonalności. Autor też pokazuje, że wykorzystanie korpusu internetowego w badaniach syntaktycznych ma pewne ograniczenia. W przypadku zjawisk częstych, zwłaszcza w mowie potocznej, analiza korpusowa jest skuteczna, ale nie zawsze pozwala na udokumentowanie zjawisk mniej typowych i stylistycznie nacechowanych. Jest to tym bardziej niebezpieczne w wypadku jednostek mniej częstych, ale regularnych pod względem realizacji opozycji systemowych. Korpus w równym stopniu powinien dawać możliwości opisu zjawisk mowy, jak i systemu języka – konkluduje autor. Jednym z wniosków jest to, że analiza korpusowa powinna być skonfigurowana z introspekcją i ankietowaniem.

W artykule niniejszym autor podejmuje próbę zweryfikowania wyników korpusowych dla 50 pierwszych poświadczeń rosyjskich leksemów прожить oraz пережить (jako ekwiwalentów niemetaforycznych polskiej jednostki przeżyć) pod kątem rejestrowania użytecznych leksykograficznie (i dydaktycznie) kolokacji. W artykule omówiony został dydaktyczno-leksykograficzny kontekst badawczy, zaprezentowane zostały ustalone wcześniej pary przekładowe wraz z definicjami jednostek wyjściowych oraz szeregami kolokacyjnymi (zarówno w sensie schematów kolokacyjnych, jak i szeregów typowych kolokantów), a także przytoczono nie budzące wątpliwości poświadczenia korpusowe dla 50 pierwszych wyników w Korpusie podstawowym NKJR oraz Korpusie prasowym NKJR. Jednocześnie zostały przedstawione potencjalne uzupełniające ekwiwalenty rosyjskie dla polskiej jednostki przeżyć.

W artykule opisano przydatność zasobów korpusów językowych i platformy korpusowej w trakcie tworzenia polsko-rosyjskiego słownika Architektura i urbanistyka. W tym celu wykorzystano: Narodowy Korpus Języka Polskiego, Narodowy Korpus Języka Rosyjskiego, Polsko-Rosyjski Korpus Uniwersytetu Warszawskiego oraz platformę Sketch Engine. Wykazano, że implementacja zasobów przebiega z różną intensywnością na poszczególnych etapach opracowywania słownika. Najbardziej pomocne są korpusy językowe (wraz z dostępnymi narzędziami) na pierwszych etapach, tj. budowania haseł (haseł podstawowych i pochodnych od nich). W znacznie mniejszym stopniu korpusy językowe są wykorzystywane w procesie poszukiwania odpowiedników rosyjskich z powodu stosunkowo ubogiej kolekcji tekstów specjalistycznych, a nawet użytkowych dostępnych w korpusach równoległych. Często uzyskane wyniki mają wartość jedynie sondażową. Istotne jest łączenie danych pozyskanych z różnych zasobów korpusowych w celu otrzymania informacji relewantnych dla zawartości artykułu hasłowego projektowanego słownika.

W artykule skupiono się na zasobach wielojęzycznych, obejmujących język rosyjski, które zostały już stworzone i są obecnie rozwijane przez konsorcjum CLARIN-PL. W artykule omówiono również narzędzia i usługi oferowane użytkownikom zainteresowanym analizą zasobów rosyjskojęzycznych.

Niniejszy artykuł jest poświęcony problemowi wyodrębniania ustabilizowanych związków wyrazowych (kolokacji) oraz ustalania ich odpowiedników przekładowych na materiale języka polskiego i rosyjskiego. Wielowyrazowe jednostki języka już od wielu lat są przedmiotem badań lingwistycznych w różnych aspektach języka. Wciąż jednak stosunkowo niewielu językoznawców oraz tłumaczy wykorzystuje w swojej pracy dane korpusów elektronicznych, które w XXI wieku powinny stać się ważnym źródłem pozyskiwania informacji językowych, w tym także realnych i potencjalnych odpowiedników przekładowych. Autor omawia możliwości wykorzystania oprogramowania jako jednej z metod wyodrębniania kolokacji z materiału tekstowego oraz podejmuje analizę wybranych jednostek w korpusie paralelnym.     

Niniejszy artykuł poświęcony jest opisowi możliwości, jakich dostarcza korpus równoległy InterCorp w procesie tłumaczenia polskich metaoperatorów na język rosyjski i wyszukiwania w tekstach analogicznych rosyjskich konstrukcji. Autor porusza kwestię interpretacji pojęć reprodukt, wielowyrazowa jednostka języka i frazem w pracach polskich językoznawców, którzy coraz częściej podkreślają konieczność odnotowywania wspomnianych jednostek przez słowniki jedno- i wielojęzyczne. Szczególną uwagę zwraca się na zaproponowane przez  Wojciecha Chlebdę metaoperatory, które służą jako narzędzie pomocnicze w procesie wyzyskiwania z tekstów odtwarzalnych wielowyrazowych jednostek. Opisano możliwości i zasoby polskich i rosyjskich kolekcji, zawartych w korpusie InterCorp, a następnie dokonano analizy wybranych metaoperatorów różnych kategorii.

Celem niniejszego artykułu jest zbadanie przyczyn pojawienia się zainteresowania starożytnymi indyjskimi tekstami religijnymi i filozoficznymi w rosyjskim kręgu kulturowym, a także sposobów, w jakie teksty indyjskie weszły do literatury rosyjskiej. Artykuł ma na celu również pokazanie, w jaki sposób pierwsze rosyjskie tłumaczenia najbardziej wpływowych starożytnych dzieł indyjskich, takich jak Bhagavadgita i Shakuntala, spowodowały pojawienie się w literaturze rosyjskiej dużej liczby utworów, które w różny sposób nawiązują do starożytnych tekstów indyjskich. Artykuł pokazuje również na przykładach poszczególnych dzieł, jak rosyjscy pisarze nawiązywali w swoich utworach do starożytnych tekstów indyjskich.

Powyższy esej wspomnieniowo-literacki opowiada o moich trzech spotkaniach z Andriejem Siniawskim (1927–1997), znanym szeroko w swoim czasie pisarzem i krytykiem literackim, najpierw tworzącym oficjalnie w ZSRR pod własnym nazwiskiem, a następnie, od 1959, nielegalnie na Zachodzie pod pseudonimem „Abram Terc”. Od 1973 Siniawski-Terc przebywał nieodwołalnie na emigracji we Francji. W pierwszej części swego tekstu opowiadam o transgranicznych – zza komunistycznej „żelaznej kurtyny” na Zachód – kontaktach krakowskiej „podziemnej” „Arki i odrębnie wielkiego polskiego rusycysty Andrzeja Drawicza (1932–1997) z rosyjskimi pisarzami na emigracji w Paryżu (przede wszystkim z Iriną Iłowajską-Alberti, Natalią Gorbaniewską, Władimirem Maksimowem i właśnie Andriejem Siniawskim). W tejże pierwszej części rekonstruuję z żywej jeszcze, na szczęście, pamięci własnej moje pierwsze spotkanie – w 1987 w Fontenay-aux-Roses pod Paryżem – z Andriejem Siniawskim i Marią Rozanową, jego żyjącą do dziś, żoną i współpracowniczką. W części drugiej eseju opowiadam o moim następnym spotkaniu z pisarzem w 1988 w Genewie, podczas międzynarodowej konferencji poświęconej Milenium Chrztu Rusi Kijowskiej. W części zaś trzeciej piszę o spotkaniu, które miało miejsce już w Krakowie w listopadzie 1993, dwa lata po upadku ZSRR. Owocem tego ostatniego spotkania stał się wywiad z Siniawskim i Rozanową dla „Tygodnika Powszechnego”, przygotowany prawie trzydzieści lat temu wespół z Andrzejem Romanowskim, a publikowany poniżej z moim współczesnym komentarzem.

Recenzja traktuje o książce 

В рецензии анализируется монография Жукова А.В. «Очерки по фразеологической семантике», развивающая семасиологические идеи фразеологической теории профессора Жукова В.П. и являющаяся синтезом предыдущих исследований автора.

Powyższy tekst to dawna, acz nadal aktualna rozmowa ze znanym rosyjskim pisarzem na emigracji Andriejem Siniawskim (1925–1997) i jego żoną Marią Rozanową (ur. w 1921) – w latach 1983–2001 redaktorką naczelną czasopisma „Sintaxis” (wydawanego po rosyjsku w Paryżu). Wywiad ten przeprowadzony w Krakowie pod koniec 1993 roku przez dwóch współpracowników krakowskiego „Tygodnika Powszechnego”, jednocześnie filologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, dotyczy gównie dramatycznej sytuacji w Federacji Rosyjskiej po krwawym konflikcie prezydenta Borysa Jelcyna z Radą Najwyższą, w październiku 1993 roku. Wbrew większości przedstawicieli ówczesnej demokratycznej inteligencji rosyjskiej, zarówno w kraju jak i na emigracji, małżeństwo Siniawskich opowiedziało się w tym konflikcie zdecydowanie przeciwko Jelcynowi. Oskarżali oni Jelcyna, iż walcząc zbrojnie przeciwko opozycji, nieważne że komunistycznej, podeptał on niewybaczalnie prawo i przyczynił się do wzrostu pogardy wobec wszelkiej demokracji ze strony rodzącego się dopiero społeczeństwa rosyjskiego.

PR 2022 nr 1 noty