Przegląd Rusycystyczny 2022 nr 4 cały numer

Strona redakcyjna

spis treści

Przedmowa

Celem artykułu jest zbadanie, w jaki sposób wydarzenia 1991 roku, utożsamiane powszechnie z rozpadem ZSRR, są reprezentowane w rosyjskiej prozie.. W utworach rosyjskich pisarzy (J. Wodołazkin,  W. Pielewin, P.Sanajew, S. Lebiediew, A. Prochanow) najczęściej przywoływany jest moment sierpniowego puczu. Autorka poddaje analizie fragmenty wyodrębnione z całości utworu i bada je poza macierzystym kontekstem, zwracając uwagę na motywy, obrazy, a także perspektywę narratora.

NURT ARCHIWALNY WE WSPÓŁCZESNEJ LITERATURZE ROSYJSKIEJ

Autor prezentuje nurt „archiwalny” współczesnej literatury rosyjskiej. Otwarcie zbiorów archiwów państwowych w latach 90. było szokującym etapem dla obywateli w zrozumieniu najnowszej historii ZSRR. Znajomość tych materiałów zapoczątkowała w literaturze nowy wektor – „archiwalny”. Artykuł dotyczy dwóch tekstów współczesnej literatury rosyjskiej: powieści Saszy Filipienko Czerwony Krzyż i powieści Suhbata Aflatuniego Raj na ziemi. Wszystkie wydarzenia i zwroty akcji w tych utworach nie są fikcją literacką, ale opierają się na materiałach ze śledztw oskarżonych w latach 1937-1938: protokoły przesłuchań, akty oskarżenia, zeznania krewnych, różnego rodzaju świadectwa. Autor tekstu literackiego wypełnia luki w sprawach: buduje powiązania między protokołami przesłuchań, przywraca kontekst psychologiczny między oskarżonym a śledczymi. Dzięki tym zabiegom obraz przeszłości staje się pełny i przekonujący.

Artykuł rozważa, w jaki sposób autorzy współczesnych dramatów o sowieckiej przeszłości modelują minioną rzeczywistość. Trzy różne strategie autora podyktowane są nie tylko przepaścią pokoleniową, ale także pragmatycznymi zadaniami do rozwiązania na scenie

Jeśli sztuka Kapsuła czasu Nikołaja Kolady przesiąknięta jest nostalgiczno-sentymentalnym patosem i przeznaczona jest dla pewnego kręgu widzów tęskniących za dawną młodością, to Julia Tupikina miała za zadanie napisać na zamówienie sztukę o historii budowy Brackiej elektrowni wodnej Teatru Dramatycznego miasta Brack i Jarosława Pulinowicza w „Niekończącym się kwietniu” na temat historycznej, powtarzalnej traumy.

.

Artykuł poświęcony jest porównaniu powieści o generałach pisanych w różnych okresach postsowieckiej historii: Generał i jego armia (1994) Gieorgija Władimowa oraz Generał i jego rodzina (2020) Timura Kibirowa. Tłem dla porównania powieści jest satyryczna tendencja w przedstawieniu obrazu generała w literaturze rosyjskiej, tradycje prozy „prawdy okopów”, popularność gatunku sagi rodzinnej we współczesnej literaturze. Autorka analizuje techniki kompozycyjne i narracyjne, którymi posługują się pisarze dla objaśnienia sowieckiej przeszłości; zwraca szczególną uwagę na motyw spotkania generała z filologiem. Porównanie ujawnia zmiany w postawach wobec państwa sowieckiego, jakie zaszły w społeczeństwie w ciągu 30 lat po rozpadzie ZSRR, i pokazuje, że ujawnienie sowieckiej ideologii ulega zmianom od podkreślania tragizmu historii po jej deheroizację. Pogłębiony psychologizm sprawia, że w postaciach można oddzielić to co uniwersalnie, ogólnoludzkie, od elementów osobistych i zależnych od historii. W ten sposób twórcy nie tylko wyjaśniają przeszłość, ale też  reagują na współczesny im stosunek do niej.

Słowa kluczowe: współczesna literatura rosyjska, przeszłość sowiecka, wizerunek generała, Giergij Władimow, Timur Kibirow

Twórczość Jewgienija Wodołazkina w kontekście ostrej polaryzacji ideologicznej życia kulturalnego Rosji jest przypadkiem szczególnym. Nie wdając się w publiczne dyskusje, autor w wielu utworach konsekwentnie udowadnia niemoralność oraz bezsensowność sposobów organizowania społeczeństwa na wzór sowiecki. W zbiorze opowiadań Część ziemi otoczona niebem. Teksty i obrazy sołowieckie (2011, pod redakcją Wodołazkina) w ostro przedstawia  emocjonalne odrzucenie paradygmatu sowieckiego. Fantastyczna fabuła powieści Awiator (2016) pozwala wyciągnąć wniosek o degradacji społeczeństwa na podstawie porównania przedrewolucyjnego, sowieckiego oraz postsowieckiego okresu życia bohatera. Powieść Usprawiedliwienie Wyspy (2020) można uznać za ostatnią część rozważań autora nad okresem sowieckim w historii Rosji. Klęskę sowieckiego paradygmatu autor przedstawia za pomocą systemu artystycznego, który opiera się na redukcji i karykaturze, co pozwala zauważyć krwawy absurd oraz totalny upadek moralny.

Artykuł dotyczy powieści Guzel Jachiny Eszelon do Samarkandy poświęconej sowieckiej przeszłości i tematowi „wielkiego głodu” na początku lat 20., który interpretuje się jako zbiorową traumę. W analizie utworu uwzględniono chronotop drogi, semantykę nominacji rozdziałów, strukturyzację rozwoju fabuły, architekturę powieści. Przedstawiono też cel stworzenia tekstu, w którym elementy mitu, baśni, przypowieści przyczyniają się do stworzenia osobistej mitologii autora. Określono także metagatunkową specyfikę powieści podróżniczej. Z analizy tekstu wynika, że ​​powieści Jachiny ukazują osobiste postrzeganie historycznej przeszłości nieistniejącego już kraju, „nowy historyzm” w objaśnieniu cywilizacji sowieckiej.

Niniejszy artykuł jest poświęcony analizie powieści Siergieja Lebiediewa, Ludzie sierpnia (2016) w kontekście kategorii postpamięci. Znajdujący się w centrum naszej uwagi utwór – to trzecia próba autora zrozumieć przeszłość, w tym przypadku w kontekście ważnych dla Rosji wydarzeń 1991 roku – swego rodzaju sytuacji granicznej, która przekształca się w impuls do walki o przyszłość (także własną). Ponieważ jednak, jak wskazuje Lebiediew, niezależnie od warunków politycznych, historia wciąż się powtarza, to traumatyczny imperatyw poszukiwania „zapomnianych” martwych jest podstawową „fabułą” kolejnych pokoleń. Polityka aktualnej, niezmiennie bezalternatywnej, władzy, preferującej bardziej utylitarne, niż ceremonialne traktowanie zmarłych i wspierająca „radzieckość”, skazuje Rosję na paradoksalne bycie-nie-bycie, niekończące się traumatyczne trwanie w „niemej” pamięci bez możliwości odzyskania tożsamości.

Powieść Granica zapomnienia (2010) Siergieja Lebiediewa (ur. 1981) – przedmiot naszej analizy – to jednen z pierwszych literackich przykładów nowego nurtu w rosyjskim dyskursie memorialnym, dotychczas koncentującym się wyłącznie na upamiętnieniu ofiar rezimu stalinowskiego i pomijającym całkowitym milczeniem postacie katów. Przełamując społeczno-kulturowe tabu pisarz kreuje bohatera – byłego oprawcę rezimu, którego zbrodnicza natura ujawnia się poprzez cielesne praktyki pamięci. Celem artykułu jest analiza semantyczna języka ciała kata (gesty, mimika, wzrok, milczenie). Koncentracja Lebiediewa na aspektach cielesno-fizjologicznych pozwala zdemaskować skrzętnie skrywaną biografię oprawcy.

DACZA JAKO METAFORA SOWIECKIEGO BYTU:

„HABITUS DACZY” W POWIEŚCI JELENY CZYŻOWEJ GRZYBNIA

Artykuł traktuje o „habitusie daczy” w powieści Eleny Czyżowej Planeta grzybów. Jego nosicielami są bohaterowie, których osobowość ukształtowała się w określonym czasie pod wpływem kultury i działań związanych z sowiecką daczą.  „Habitus daczy” w utworze odnosi się do dwóch różnych okresów historycznych (sowieckiego i postsowieckiego) i jednocześnie do dwóch pokoleń. Jego warianty i modyfikacje służą Czyżowej do odzwierciedlenia najważniejszych problemów i przemian we współczesnej Rosji. Obraz sowieckiej daczy, będący metaforą życia w ZSRR, jest ponury i pesymistyczny, co nie jest typowe dla wspomnień z dzieciństwa i młodości. Z kolei postsowiecka dacza to zjawisko reprezentujące procesy gospodarcze i społeczne w okresie przejścia do kapitalizmu i odrzucenie spuścizny socjalizmu. Analiza powieści Planeta grzybów prowadzi do wniosku, że bohaterowie Czyżowej reprezentują różne formy przystosowania się do nowych warunków ekonomicznych i społecznych, ale przy życiu pozostaje tylko człowiek, który nie jest w stanie wydostać się z „sowieckości”.

Przedmiotem zainteresowania w niniejszym artykule jest problem narcyzmu w ujęciu literackim. Jako podstawa teoretyczna służy refleksja Simona Barona-Cohena. U bohatera opowiadania Żona – Pawła Andriejewicza Asorina – można wyróżnić wiele cech narcystycznych, co ma przełożenie na świat przedstawiony opowiadania, relacje między postaciami (przede wszystkim na relację z żoną Natalią) oraz strukturę narracyjną (narracja pierwszoosobowa). Czechow ukazuje proces przewartościowania wartości przez bohatera, ale zmiany w postrzeganiu życia pozwalają Asorinowi jedynie na wycofanie się na dalszy plan. Braki empatii nie mogą być uzupełnione w prosty sposób, co wpływa na ostateczny brak pełnego happy endu w utworze.

Autor stawia pytanie o to, w jaki sposób współczesna rosyjska świadomość znajduje odzwierciedlenie w literaturze tego kraju. Wskazuje w tej roli kilka znaczących utworów z ostanich dziesięcioleci oraz podkreśla funkcję literatury nowego realizmu (Roman sienczin, Andriej Dmitrijew, Piotr Aleszkowski) oraz literaturę pisaną przez kobiery (Ludmiła Pietruszewska, Jelena Czyżowa, Guzel Jachina) w procesie dekonstruowania neoimperialnego i wielkoruskiego mitu.

Artykuł jest poświęcony ocenie postawy współczesnego rosyjskiego pisarza Wiktora Pielewina wobec czytelników i świata literackiego w kontekście tez stawianych przez Johana Huizingę w jego książce Homo ludens. Holenderski badacz wskazuje w swej publikacji, że „zabawa jest wielkością daną kulturze, egzystującą przed samą kulturą, towarzyszącą jej i przenikającą ją od samego początku”. Natomiast Pielewin skrywając własną osobę przed odbiorcami i skrzętnie oddzielając życie prywatne od zawodowego, prowadzi – w moim przekonaniu – swoistą grę z czytelnikami i krytykami jego twórczości, którą scharakteryzowałam zawartym w tytule określeniem „scriptor ludens”.

Artykuł dotyczy działalności i twórczości rosyjskiego feministyczno-poetyckiego kolektywu F-Pis’mo (2017−2021). Analizie poddany został zarówno wymiar instytucjonalny — a więc środowiskowe usytuowanie zjawiska w ramach współczesnego rosyjskiego pola literackiego, jak i ideowy — w którym najważniejszym celem poetek-feministek było wykreowanie wyemancypowanej aktywnej podmiotki liryczno-politycznej. Perspektywa teoretyczna stanowiąca bazę namysłu w artykule wyrasta z inspiracji manifestem badawczym Rity Felski Literatura w użyciu oraz perspektywą polityki literatury Jacquesa Ranciere’a.

Heterogeniczne narracje współczesnego dyskursu protestu na Białorusi są analizowane za pomocą metodologii dyskursu, analizy pragmatycznej i intersemiotycznej. Autor analizuje rozpoznawalne znaki białoruskiego ruchu oporu, opisuje funkcjonalny i pragmatyczny aspekt wykorzystania komponentu wizualnego w tekstach protestu oraz wskazuje na kontekstowe uwarunkowania powstawania tekstu. Operacjonalizacja kultury protestu i wypracowanych form komunikacji jako zjawiska złożonego podkreśla tendencję do semiotycznej kompleksowości w badaniu działalności dyskursywnej (społecznym konstruowaniu znaczeń).

W tekście zostanie przedstawiony problem wartościowania i aktualizacji stereotypów etnicznych o Rosji i Rosjanach (ruski, ruscy, ruskie), realizowany w komunikacji internetowej za pomocą folksonomii (społecznego kategoryzowania treści). Przestrzenią badawczą będzie polski serwis internetowy wykop.pl, którego materiały posłużą do analizy kontekstowej współczesnych realizacji językowych stereotypów etnicznych manifestowanych za pomocą takich obiektów, jak tagi. Operator #rosja wraz z wyekscerpowanymi tagami tworzy kolokacje, otwierające drogę do renegocjowania obrazu stereotypów Rosji i Rosjanina. W ostatniej części tekstu zostaną przedstawione realizacje językowe stereotypów etnicznych Rosja i Rosjanin w tagach wykorzystywanych do dyskredytacji i polaryzacji w publicznym nieoficjalnym dyskursie społecznym.

Celem niniejszego artykułu jest analiza polsko- i rosyjskojęzycznych aktów zaproszeń przesyłanych na kartach pocztowych w drugiej połowie XX w. Problematyka ta stanowiła dotąd obiekt zainteresowania językoznawców, jednak nie badano aktów zaproszeń spotykanych stricte w treści wiadomości przesyłanych na kartach pocztowych. Omawiane badanie dotyczy umiejscowienia aktów zaproszeń w strukturze wiadomości, ich cech formalno- i pragmatycznojęzykowych oraz innych aktów, które obudowują je w kontekście pre- i postpozycyjnym. Przeprowadzona analiza dowodzi m.in., że zaproszenie z reguły stanowi dla Polaków dodatkowy element tekstu, podczas gdy Rosjanie preferują umieszczanie aktów zaproszeń w bezpośredniej bliskości centrum wiadomości. Poza tym wykazano, że akty bezpośrednie są rzadko spotykane w tekstach pisanych w obu językach, zdecydowanie częściej stosowane są akty pośrednie, zazwyczaj przybierające formę zdań z orzeczeniem w formie rozkaźnika.

Д.С. Мережковский, Собрание сочинений: В 20 т. Т. 10: Л. Толстой и Достоевский: исследование

x

Przegląd Rusycystyczny 2022 nr 4 noty