Logopedia Silesiana T. 9 (2020).

Logopedia Silesiana T. 9 (2020)

W artykule zaprezentowano wyniki badań nad syndromem wypalenia zawodowego oraz doświadczaniem przez nauczycieli subiektywnych dolegliwości głosowych (n = 112). W postępowaniu badawczym wykorzystano test VHI (Voice Handicap Index) do pomiaru niepełnosprawności głosowej oraz test MBI (Maslach Burnout Inventory) do oceny poziomu wypalenia zawodowego wśród badanych. Zanotowano istotne statystycznie zależności pomiędzy syndromem wypalenia zawodowego (depersonalizacji, emocjonalnego wyczerpania, braku poczucia osiągnięć) a wynikami testu VHI. Doświadczanie syndromu wypalenia zawodowego może mieć związek z nasileniem trudności głosowych u nauczycieli.

Picie alkoholu przez kobietę w czasie ciąży może skutkować wystąpieniem u dziecka licznych zaburzeń rozwojowych, określanych mianem alkoholowego zespołu płodowego (fetal alcohol syndrome, FAS), które dotyczą sfery fizycznej, emocjonalnej, społecznej i poznawczej. Wśród tych deficytów istotne miejsce zajmują zaburzenia słuchu fonematycznego, negatywnie wpływające na opanowanie kompetencji językowej i komunikacyjnej. Zebrany materiał badawczy świadczy o zaburzeniach słuchu fonematycznego u prawie 50% sześciolatków z FAS (w grupie kontrolnej: 12%) i 21% dziesięciolatków z FAS (w grupie kontrolnej: 5%). Rodzaj trudności w obydwu grupach jest jednakowy, ponieważ wystąpił podobny układ zaburzonych kategorii fonologicznych (płynność – wibracja, stopień zbliżenia narządów mowy, dźwięczność – bezdźwięczność). U dzieci z FAS można również zauważyć osłabienie koncentracji uwagi i deficyty pamięci słuchowej, manifestujące się poprzez problemy w zapamiętywaniu i porównywaniu pseudowyrazow.

Do najczęstszych jednostek chorobowych powodujących trudności językowe o typie afazji należą choroby naczyniowe mózgu, a wśród nich udary niedokrwienne. Zaburzenia mowy wynikające z uszkodzeń mózgu mają zazwyczaj charakter dynamiczny. Duży wpływ na obraz kliniczny, a dalej – skuteczną diagnozę i terapię logopedyczną pacjenta po przebytym incydencie neurologicznym, mają zatem okoliczności, w jakich znalazł się chory, a także czynnik czasu. W artykule przedstawiono dynamikę ustępowania zaburzeń afatycznych u chorego po udarze niedokrwiennym w obrębie lewej półkuli mózgu. Celem jest zwrócenie uwagi na zmiany w obrazie zaburzeń u 63-letniego mężczyzny po przebytym incydencie neurologicznym, u którego zdiagnozowano afazję semantyczną. Stwierdzono różnice w występowaniu objawów (w tym zaburzeń afatycznych) u pacjenta bezpośrednio po udarze oraz po kilkunastu miesiącach od zachorowania, po intensywnej terapii logopedycznej.

Trudności w komunikacji językowej oraz funkcjonowaniu poznawczym dzieci, młodzieży i dorosłych często wynikają z nieprawidłowego przetwarzania bodźców słuchowych. Współcześnie możemy wspomóc osoby z zaburzeniami przetwarzania słuchowego, zalecając odpowiednio dobrane ćwiczenia funkcji słuchowych, w tym treningi słuchowe. W Polsce dostępnych jest kilkanaście treningów słuchowych, np. metoda Tomatisa, metoda Warnkego, Neuroflow, metoda Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena (JIAS). W artykule przedstawiono terapię trzynastoletniej dziewczyny z trudnościami słuchowymi według wytycznych Metody Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena (JIAS) oraz uzyskane rezultaty po zakończeniu terapii.

Nauczanie problemowe (ang. Problem-based Learning) wywarło w ostatnich latach duży wpływ na światową dydaktykę akademicką, w tym na dydaktykę logopedyczną. W Polsce zauważalnym trendem w kształceniu uniwersyteckim staje się przechodzenie od form tradycyjnych, czyli wykładów i ćwiczeń, do metody problemowej. Wciąż brakuje jednak badań adaptacji metody problemowej w warunkach polskich, w tym badań dotyczących odbioru takiej formy kształcenia przez studentów. W artykule przedstawiono badania jakościowe dotyczące przeżyć i emocji, jakie towarzyszyły sześciorgu studentom (próba celowa) pierwszego roku magisterskich studiów logopedycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim podczas wyboru studiów
w formacie metody problemowej, studiowania oraz planowania pracy w zawodzie logopedy. Fenomenologiczna analiza wywiadów pogłębionych pozwoliła wyłonić tematy wiodące i peryferyjne, które mogą stać się podstawą działań zmierzających do poprawy odbioru nauczania problemowego przez studentów logopedii.

Celem pracy była ocena funkcjonowania chorych z zaburzeniami połykania po operacji radykalnego usunięcia krtani. Do badania wstępnie zakwalifikowano 20 pacjentów, będących dłużej niż 6 miesięcy po całkowitym usunięciu krtani, wymagających przeprowadzenia badania wideofluoroskopowego (VFSS) ze względu na zgłaszane zaburzenia połykania. Grupę ostateczną stanowiło 10 osób (8 mężczyzn i 2 kobiety). Procedura badania obejmowała: zebranie wywiadu, wykonania pełnego badania VFSS oraz wypełnienie przez pacjenta kwestionariusza MDADI. Najczęściej stwierdzanymi problemami były: brak kontaktu nasady języka z tylną ścianą gardła, zaburzenia obróbki oralnej kęsa oraz ruchy pompujące języka. Chorzy oceniali nisko swoją jakość życia. Obecność lub brak regurgitacji treści pokarmowych do nosa znacznie wpływał na funkcjonowanie pacjentów. Zgłaszanie przez chorych zaburzeń połykania oraz problemów z wytworzeniem głosu i mowy zastępczej jest wskazaniem do dalszej diagnostyki (np. VFSS). Dobór skutecznej metody terapeutycznej może wpłynąć na poprawę jakości życia tych osób.

Mimo że intensywne badania nad autyzmem są prowadzone od drugiej połowy XX wieku, etiologia tego zaburzenia oraz kryteria jego diagnozowania nadal nastręczają wielu wątpliwości. Dostępna literatura przedmiotu pozwala na poznanie osiowych objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu, a w szczególności trudności językowych, deficytów w sferze kontaktów społecznych oraz zaburzeń sensorycznych i manieryzmów ruchowych. Opracowanie stanowi fragment badań i analiz prowadzonych na potrzeby rozprawy doktorskiej na temat sprawności interakcyjnych dzieci z autyzmem. W artykule opisano pragmatyczną sprawność działania, informacyjną i emocjonalną ujawniającą się w interakcyjnych zachowaniach niemówiących dzieci autystycznych w wieku 6–9 lat.

Opowiadanie jest najpowszechniejszą formą kształtowania tekstów, nie tylko językowych, lecz także tekstów kultury. Jest najczęściej powielanym schematem konstruowania wypowiedzi w komunikacji międzyludzkiej. W artykule omówiono charakterystyczne cechy tej formy wypowiedzi narracyjnej, zwracając szczególną uwagę na jej strukturę. Podano krótki opis kształtowania się kompetencji narracyjnej. Przedstawiono wyniki badań własnych, których celem było sprawdzenie, jakie trudności sprawia osobom z wadą słuchu tworzenie tekstu narracyjnego (opowiadania) na podstawie historyjki obrazkowej, w formie pisanej. A przede wszystkim – czy w umysłach osób z uszkodzonym słuchem istnieje struktura opowiadania. Na podstawie zebranego materiału zasadne wydaje się założenie, że w kształceniu osób z niepełnosprawnością słuchową, jak także w programowaniu terapii logopedycznej, należy uwzględnić ćwiczenia z zakresu kształtowania sprawności budowania opowiadań. Opanowanie tej umiejętności świadczy o poziomie kompetencji językowej i komunikacyjnej.

W dążeniach do rozwijania ekspresji werbalnej dzieci powinno się uwzględniać wieloaspektowy wymiar i złożony charakter zdolności językowych. W artykule zostały przedstawione wyniki badań nad rozwijaniem ekspresji werbalnej dziecka w wieku przedszkolnym pod wpływem wykorzystania tematycznych zabaw w pracy z dziećmi. W badaniach zastosowano metody ilościowo-jakościowe, uwzględniając frekwencję i przyrost słownictwa, długość wypowiedzi (liczbę słów), liczbę i średnią słów w wypowiedzeniu.

Badania prezentowane w artykule objęły grupę 33 uczniów Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego w Kielcach (23 chłopców, 10 dziewcząt), w wieku od 3 do 19 lat. U wszystkich badanych zdiagnozowano mózgowe porażenie dziecięce oraz niepełnosprawność intelektualną. Cel badań stanowiło określenie poziomu komunikacyjnego osób z niepełnosprawnością intelektualną i motoryczną, a także wpływ tych niepełnosprawności na ich jakość życia. Wyniki pokazały, że głównym czynnikiem zakłócającym proces komunikacji jest niepełnosprawność intelektualna. Dysfunkcje motoryczne będące bazowym objawem mózgowego porażenia dziecięcego, wpływają przede wszystkim na sposób komunikacji, ale nie na jej jakość. Diagnoza komunikacyjna (CFCS) zorientowana na realizację funkcji pragmatycznych w komunikacji osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi umożliwia takie zaplanowanie terapii osób z mózgowym porażeniem dziecięcym, aby równocześnie poprawić i kontrolować jakość ich życia.

W badaniu przedstawionym w artykule podjęto próbę ustalenia, czy dorośli słuchacze trafniej i szybciej rozpoznają niewystępujące w ich rodzimym języku kontrasty fonologiczne w mowie skierowanej do niemowląt niż w mowie skierowanej do dorosłych. Grupę badaną stanowiło 21 osób. Uczestnicy odsłuchiwali pary sygnałów, a ich zadanie polegało na możliwie szybkim zadecydowaniu, czy sygnały są tymi samymi czy różnymi słowami. Każda z par sygnałów obejmowała kontrast oparty na samogłosce lub spółgłosce i relewantny w języku źródłowym, lecz nie w polskim, tj. rodzimym języku badanych. Bodźce prezentowano w losowej kolejności, a każdy z nich występował w materiale dwukrotnie. Badanie nie wykazało istotnej różnicy między trafnością i szybkością reakcji uczestników na bodźce oparte na mowie skierowanej do niemowląt oraz skierowanej do dorosłych, mimo iż wykazano istotne różnice fonetyczno-akustyczne w nagranych wypowiedziach dla obu stylów wypowiedzi.

W artykule przybliżono zagadnienia dotyczące mowy i szerzej pojmowanego procesu komunikacji dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu. Scharakteryzowano prawidłowości rozwoju mowy i komunikacji dzieci z ASD. Starano się także ukazać konsekwencje zaburzonego rozwoju mowy przekładające się na funkcjonowanie psychospołeczne. Wyjaśniono, czym jest komunikacja alternatywna i wspomagająca, oraz wskazano wykorzystywane metody w terapii dzieci ze spektrum autyzmu.

W artykule, na podstawie przeglądu literatury naukowej oraz ankiet przeprowadzonych wśród opiekunów, dokonano próby zdefiniowania preoralnej fazy połykania oraz jej przebiegu u osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Przedstawiono definicje, scharakteryzowano przebieg tej fazy i determinanty wpływające na jej zaburzenia. W podsumowaniu wskazano również możliwości udoskonalenia karmienia poprzez zmianę zachowań w najwcześniejszej przedustnej jego fazie. W celu zebrania danych, służących ocenie najważniejszych sposobów wykorzystywanych przez opiekunów podczas inicjowania karmienia, przeprowadzono ankiety wśród opiekunów podopiecznych Ośrodka-Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego w Pruszczu Gdańskim. Badania dotyczyły osób z orzeczeniem o głębokim stopniu niepełnosprawności z różnorakimi dysfunkcjami i możliwościami w zakresie spożywania posiłków.

Celem autorki było określenie poziomu umiejętności nominacyjnych dzieci w wieku od czterech do sześciu lat, a także zbadanie, czy nadając nazwy nowym zabawkom, dzieci ze wskazanej grupy wiekowej robią to w sposób losowy czy też proces ten nosi znamiona systemowości. Przeanalizowano metody stosowane przez dzieci w tworzeniu nazw. Rozważono, jakie elementy rzeczywistości pozajęzykowej są utrwalane w chrematonimii dziecięcej. Badania pogłębiono o analizę wpływu czynników społeczno-kulturowych (wieku, płci) na umiejętności nominacyjne.

Uzależnienie od alkoholu jest przewlekłą chorobą powodującą uszkodzenia wieloukładowe i wielonarządowe, w tym uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Toksyczne działanie alkoholu na tkankę mózgową prowadzi do powstawania zaburzeń poznawczych i zaburzeń języka. Przeprowadzone przez autorkę badania zachowań językowych dokonanych poprzez analizę wypowiedzi narracyjnych 15 mężczyzn uzależnionych od alkoholu, poddawanych terapii uzależnienia alkoholowego i zachowujących abstynencję, pozwoliły określić językowe strategie kompensujące proces dezintegracji oraz wyznaczyć spektra zaburzeń językowych w chorobie alkoholowej.

Zmiany w zakresie mowy i komunikacji obserwuje się zarówno w otępieniu z ciałami Lewy’ego (DLB), jak i w chorobie Alzheimera (AD). Badanie miało na celu wyodrębnienie różnic międzygrupowych i ich aspektów leksykalnych i syntaktycznych w mowie wiązanej. W badaniu uczestniczyło 12 pacjentów z DLB oraz 13 osób z AD. Analizie poddano przetranskrybowane wypowiedzi będące opisem obrazka sytuacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej minuty narracji. W wypowiedziach pacjentów z DLB odnotowano mniejszą liczbę słów i zaimków określonych niż w wypowiedziach osób z AD. Chorzy z AD tworzyli natomiast dłuższe wypowiedzi i w ciągu minuty wypowiadali więcej słów. Wyniki zinterpretowano w odniesieniu do profilu poznawczego typowego dla DLB oraz AD. Zaburzenia dyskursu w AD są związane z deficytami leksykalno-semantycznymi, które zubożają zawartość informacyjną tworzonej wypowiedzi.

Choroby naczyniowo-mózgowe należą do najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Bułgaria nie jest w tej kwestii wyjątkiem. Po przebytym udarze znaczna liczba Bułgarów i Bułgarek zmaga się z nieustępującymi zaburzeniami komunikacji, a zwłaszcza z afazją. W artykule dokonano przeglądu wiodących, międzynarodowych wytycznych określających leczenie oraz rehabilitację osób po przebytym udarze mózgu. W szczególności skupiono się na porównaniu wytycznych stosowanych obecnie w Bułgarii z tymi funkcjonującymi w innych krajach Europy, w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii. Jak się okazuje, wytyczne bułgarskie – oparte na prewencji, diagnostyce oraz leczeniu chorób naczyniowo-mózgowych – obejmują przede wszystkim leczenie farmakologiczne. Znajduje to odbicie w standardach przyjętych w innych krajach. Istotną funkcję pełni także szeroka gama testów w różnych językach stosowana w leczeniu afazji poudarowej.

Prezentowane badania dotyczące pacjentów po przebytym udarze mózgu przeprowadzono w latach 2014–2017. Dane zebrano za pomocą kwestionariusza ankiety opartego na pytaniach jednokrotnego wyboru, skali Barthel (Barthel ADL Index) i zmodyfikowanej skali Rankina (mRS). Aż 128 ze 135 badanych (94,8%) po wstępnej rehabilitacji skierowano na dalsze leczenie. Spośród nich 33,6% nie kontynuowało rehabilitacji. Większość pozostałych wybrała rehabilitację ambulatoryjną (32,9%) lub stacjonarną w szpitalu (29,4%). Po drugim zbadaniu fizycznej kondycji pacjentów zauważono poprawę stanu tych, którzy uczestniczyli w długotrwałej rehabilitacji. Takie odczucie deklarowali też sami pacjenci. Spośród wszystkich badanych 92 osoby cierpiały na zaburzenia mowy, z tego tylko 21,7% korzystało z pomocy logopedycznej, a w tej grupie 90% zauważyło znaczącą poprawę w komunikacji werbalnej. Niewielki odsetek pacjentów z afazją uznaje i stosuje zalecenia logopedyczne. Należy bardziej szczegółowo informować pacjentów i ich opiekunów o korzyściach płynących z rehabilitacji i terapii logopedycznej.

Celem w artykule jest zwrócenie uwagi na wybrane problemy wynikające ze stosowania środków zapobiegania zakażeniu SARS CoV-2 (COVID-19), przedstawione z perspektywy logopedy. Mogą one wpływać nie tylko na diagnostykę i terapię logopedyczną, ale także na codzienne czynności wychowawców, terapeutów, psychologów czy rodziców włączonych w proces przekazywania informacji za pomocą mowy lub innych złożonych zachowań komunikacyjnych. W artykule podjęto namysł nad związkami wybranych zjawisk, rozpoznawanych w kontekście multimodalnego spojrzenia na percepcję, rozumienie i produkcję mowy, zgodnie ze zmianą paradygmatu ukierunkowaną na prowadzenie terapii logopedycznej w różnych środowiskach (np. wychowawczym, klinicznym czy poradniczym). Uwzględniono wyniki badań naukowych z zakresu foniatrii, audiologii, neurologii, stomatologii i ortodoncji, a także innych dyscyplin związanych z problematyką percepcji mowy oraz komunikowania werbalnego i niewerbalnego.

Przyjmowanie pokarmu przez wcześniaki, zwłaszcza te ze zdiagnozowanym przewlekłym zapaleniem płuc, to niezwykle szczegółowe zagadnienie. Choroby układu oddechowego są głównym czynnikiem ryzyka wpływającym na zaburzenia jedzenia we wczesnym dzieciństwie. Trudności z jedzeniem w tej grupie dzieci są wyraźnie skorelowane z ostrością zdiagnozowanego stanu. Artykuł jest przeglądem eksperckiej literatury opublikowanej w czasopismach naukowych poświęconej nieprawidłowej motoryce ssania, koordynacji ssania, połykania i oddychania (SPD) oraz klinicznym terapiom logopedycznym, które stosuje się w leczeniu dzieci z przewlekłym zapaleniem płuc.

W artykule przedstawiono doświadczenia w prowadzeniu terapii logopedycznej z bilingwalnym (dwujęzyczność sekwencyjna) chłopcem pochodzenia wietnamskiego w wieku przedszkolnym. Autorzy identyfikują główne różnice między językiem czeskim i wietnamskim, a także wskazują na konkretne interferencje językowe występujące w przypadku osoby wietnamskojęzycznej uczącej się czeskiego. Celem autorów jest opis rozwoju umiejętności językowych wspomnianego chłopca oraz możliwości jego rozwoju językowego w przedszkolu oraz w trakcie zajęć przygotowawczych do edukacji szkolnej. Terapia logopedyczna ukierunkowana na wspieranie rozwoju umiejętności komunikacyjnych trwała siedem miesięcy i obejmowała włączenie gier i zabaw oddziałujących na wiele zmysłów, tak aby wspierać różne poziomy językowe. Szczególny nacisk był położony na rozróżnienie (m.in. ilości samogłosek), pamięć słuchową oraz świadomość fonologiczną (m.in. podział słowa na sylaby i analizę oraz syntezę dźwięków).

Zbigniew Tarkowski, Ewa Humeniuk: Shyness, logophobia, mutism. Diagnosis and therapy [Nieśmiałość, logofobia, mutyzm. Diagnoza i terapia]. New York, Nova Science Publishers, 2020, 221 stron - recenzja publikacji.

Metody terapii logopedycznej. Red. Aneta Domagała, Urszula Mirecka. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marie Curie-Skłodowskiej, 2018, 1094 stron - recenzja publikacji

Logopedia Silesiana T. 9 (2020)